ក្នុងអភិធម្មត្ថវិភាវិនីដីកា អដ្ឋកថា អភិធម្មត្ថសង្គហៈ បរិច្ឆេទទី៨ មានសេចក្តីអធិប្បាយរឿងបរមត្ថធម៌ និង សម្មតិបញ្ញត្តិ សឹងជាជីវិតប្រចាំថ្ងៃដ៏ជ្រាលជ្រៅ ហើយគួរនឹងយល់ឲ្យបានត្រឹមត្រូវ សូម្បីក្នុងរឿងផ្សេងៗដែលអាចមានបានក៏ព្រោះតែមានសម្លេង។
មានសេចក្តីក្នុងអភិធម្មត្ថវិភាវិនីដីកា សទ្ទរូប(សំឡេង) ដែលឈ្មោះថា «នាម» (ក្នុងទីនេះសំដៅដល់ឈ្មោះ មិនមែនសំដៅដល់នាមធម៌ដែលជាសភាពដឹងទេ) ព្រោះអត្ថថាបង្អោនទៅក្នុងអត្ថទាំងឡាយ។ នាមនោះមានពីរយ៉ាងដោយអំណាចនៃនាម(គឺឈ្មោះ)ដែលយោលទៅតាមអត្ថ១ និងនាម(គឺឈ្មោះ)តាមនិយម១។
មួយថ្ងៃៗនិយាយរឿងអ្វី និយាយដូចម្តេច និយាយដើម្បីឲ្យអ្នកដទៃយល់រឿង យល់ន័យ នៃសភាវៈដូច្នោះសទ្ទរូបឈ្មោះថានាម ព្រោះអត្ថថា បង្អោនទៅក្នុងអត្ថ គឺរឿងរ៉ាវទាំងឡាយ។ ការដែលនឹងឲ្យអ្នកណាយល់ន័យ និង រឿងរ៉ាវផ្សេងៗនោះ ក៏រមែងស្រេចហើយតែអ្នកណានិយមប្រើពាក្យណា ភាសាណា ដើម្បីឲ្យយល់ន័យសេចក្តីនោះៗ រឿងរ៉ាវនោះៗ ឬឈ្មោះនោះៗ។ ក្រៅពីនោះ សេចក្តីក្នុងអភិធម្មត្ថវិភាវិនី នៅពោលដល់នាម គឺឈ្មោះច្រើនន័យទៀត គឺឈ្មោះមាន ៤ យ៉ាង ដោយអំណាចនៃសាមញ្ញនាម គឺឈ្មោះជាទូទៅ ដូច មេឃ ភ្លៀង ខ្យល់ ស្រូវ ជាដើម គុណនាមគឺឈ្មោះតាមគុណសេចក្តីល្អ ដូចព្រះអរហន្តសម្មាសម្ពុទ្ធ ដែលអ្នកមិនមែនព្រះអរហន្តសម្មាសម្ពុទ្ធជាម្ចាស់ នឹងមានឈ្មោះយ៉ាងនេះមិនបានឡើយ ព្រោះថាមិនបានប្រកបដោយគុណធម៌ នៃព្រះអរហន្តសម្មាសម្ពុទ្ធ កិរិយានាម ជាឈ្មោះនៃការធ្វើផ្សេងៗ និងយថិច្ឆនាម គឺឈ្មោះតាមពេញចិត្ត ចូលចិត្ត។
ការសិក្សាព្រះធម៌ ជារឿងល្អិតណាស់ ព្រោះជាការសិក្សាសភាវធម៌ទាំងឡាយទាំងពួង ដែលព្រះមានព្រះភាគទ្រង់ត្រាស់ដឹង និង ទ្រង់សំដែងទុកដោយមហាករុណា ដើម្បីអនុគ្រោះឲ្យពុទ្ធបរិស័ទបានយល់សភាវធម៌ដែលប្រាកដតាមសេចក្តីពិត។
ក្នុងអភិធម្មត្ថវិភាវិនីដីកា បរិច្ឆេទទី៧ មានសេចក្តីថា៖
សួរថាៈ ព្រោះហេតុអ្វី ដែលព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធដ៏មានព្រះភាគ ទើបទ្រង់សំដែងធម៌ទុកដ៏ច្រើនយ៉ាងនេះ?
អធិប្បាយថាៈ ព្រោះព្រះអង្គបំណងដល់ការអនុគ្រោះសត្វ ៣ ពួក។ ពិតណាស់សត្វមាន៣ពួកដោយអំណាចសេចក្តីវង្វេង មិនយល់ក្នុងនាម១ ក្នុងរូប១ និងក្នុងនាមនិងរូបទាំងពីរនោះ១ ដោយអំណាចនៃឥន្ទ្រីយ៍ចាស់ក្លា១ មិនចាស់ក្លាណាស់ពេក១ ខ្សោយ១ ហើយនិងដោយអំណាចនៃសេចក្តីពេញចិត្តពាក្យសង្ខេប១ ពេញចិត្តពាក្យកណ្តាល១ ពេញចិត្តពាក្យពិស្តារ១(ល្អិត)១។
បណ្តាសត្វ៣ជំពួកទាំងនោះ សត្វដែលមិនយល់ក្នុងនាម និងយល់ដឹងនូវខន្ធបាន ដោយចែកនាមទុក៤ យ៉ាងក្នុងខន្ធនោះៗ។ សត្វអ្នកមិនយល់ក្នុងរូប និងយល់ដឹងអាយតនៈបានដោយចែករូបទុក១០យ៉ាង និងកន្លះអាយតនៈទៀត (ព្រោះធម្មាយតនៈមានទាំងនាមធម៌និងរូបធម៌)។
សត្វអ្នកមិនយល់ក្នុងនាម និងរូបទាំង២ និងយល់ដឹងធាតុបាន ដោយចែកនាមនិងរូបទាំង២ទុកក្នុងជំពូកធាតុនោះដោយពិស្តារ។
អាយតនៈ ១២
អាយតនៈខាងក្នុង៦ អាយតនៈខាងក្រៅ៦
ចក្ខ្វាយតនៈ ១……..រូបាយតនៈ ១
សោតាយតនៈ ១……សទ្ទាយតនៈ ១
ឃានាយតនៈ ១…….គន្ធាយតនៈ ១
ជីវ្ហាយតនៈ ១………រសាយតនៈ ១
កាយាយតនៈ ១…….ផោដ្ឋព្វាយតនៈ ១
មនាយតនៈ ១ …….ធម្មាយតនៈ ១
អាយតនៈគឺសភាវៈបរមត្ថដែលប្រជុំគ្នា កាលចិត្តកើតឡើងដឹងអារម្មណ៍មួយខណៈៗ ដែលចំណែកជាអាយតនៈខាងក្នុង៦ និងអាយតនៈខាងក្រៅ៦។
បសាទរូប ៥ និងចិត្ត១ ជាអាយតនៈខាងក្នុង ៦ ព្រោះចិត្តជាសភាវៈដឹង និងបសាទរូប ៥ ជាទីអាស្រ័យឲ្យចិត្តដឹងអារម្មណ៍ ទើបជាខាងក្នុងបរមត្ថធម៌ ក្រៅពីនោះជាខាងក្រៅទាំងអស់។
អាយតនៈ១២ ជារូប ១០ អាយតនៈ+១/២(ធម្មាយតនៈ) គឺរូបជាអាយតនៈខាងក្នុង៥+រូបជាអាយតនៈខាងក្រៅ ៥ និង ១/២ ធម្មាយតនៈទៀត (សុខុមរូប)។ អាយតនៈ១២ ជានាម១ អាយតនៈ+១/២(ធម្មាយតនៈ) គឺមនាយតនៈខាងក្នុង១+១/២ ធម្មាយតនៈ(ចេតសិកនិងនិព្វាន)។
ធាតុ ១៨
សភាវៈបរមត្ថធម៌ទាំងអស់ជាធាតុមួយបែបៗ កាលប្រមូលមកតាមទ្វារទាំង៦ ក៏ជាធាតុ ១៨ ដូចនេះគឺ៖
ចក្ខុធាតុ ១ រូបធាតុ ១ ចក្ខុវិញ្ញាណធាតុ ១
សោតធាតុ ១ សទ្ធធាតុ ១ សោតវិញ្ញាណធាតុ ១
ឃានធាតុ ១ គន្ធធាតុ ១ ឃានវិញ្ញាណធាតុ ១
ជីវ្ហាធាតុ១ រសធាតុ ១ ជីវ្ហាវិញ្ញាណធាតុ ១
កាយធាតុ ១ ផោដ្ឋព្វធាតុ ១ កាយវិញ្ញាណធាតុ ១
មនោធាតុ ១ ធម្មធាតុ ១ មនោវិញ្ញាណធាតុ ១
នៅមានត….
សម្តេចព្រះមហាសុមេធាធិបតី ជោតញ្ញាណោ ជួន ណាត ព្រះ
សង្ឃរាជថ្នាក់ទី១នៃគណៈមហា
និកាយ ព.ស២៤៤៧-២៥១៣។
គេហទំព័រព្រះពុទ្ធសាសនាខ្មែរ 
ខ្ញុំព្រះករុណា មើលមិនសូវយល់ ចង់បានបកស្រាយជាភាសាខ្មែរ ឬ ពាក្យសំរាយ ដើម្បីងាយស្រួលយល់ ដូចជាវែងពេក ចង់បានអោយខ្លីបន្តិច ដោយមិនចង់ ចំណាយពេលច្រើន ដើម្បីពិចារណា ជាពិសេស អយតនៈ ១២ និង ធាតុ ១៨ ។ សូមអរព្រះដែលបានចែករំលែក !
ពរ សាធុញោម! អរគុណដែលបានតាមដាននូវប្រកាសដែលអាត្មាបានដាក់ក្នុងទំព័រនេះ! ជាការពិតណាស់ ព្រះអភិធម្ម ឬបរមត្ថធម៌ ជាធម៌មានជម្រៅជ្រាលជ្រៅ មិនងាយនឹងយល់បានដោយងាយៗទេ លុះត្រាតែអាស្រ័យសេចក្តីព្យាយាមអត់ធ្មត់ ពិនិត្យសង្កេត ប្រឹងស្តាប់ ប្រឹងអាន និងទន្ទេញគោលឲ្យបានចាំទៀតផងទើបអាចយល់បានងាយ សូម្បីអាត្មាខ្លួនឯងក៏មិនយល់បានសព្វគ្រប់ដែរ នៅច្រើនណាស់ដែលត្រូវរៀនសូត្រតទៅទៀត។ ការសិក្សាបរមត្ថធម៌មិនអាចយល់បានដោយការសង្ខេបខ្លីនោះទេ សូម្បីបរិយាយឲ្យវែងឆ្ងាយហើយនៅតែពិបាកយល់ ទម្រាំសង្ខេបខ្លីទៀត រឹតតែពិបាកយល់ថែមទៀត។ ម៉្យាងទៀត អត្ថបទព្រះធម៌ ស្តីពីបញ្ញត្តិ និងបរមត្ថនេះ ជាធម៌ដែលនៅខាងចុងមេរៀនផង មិនមែនជាការចាប់ផ្តើមទេ ម៉្លោះហើយ បើអ្នកមិនធ្លាប់បានសិក្សា ស្តាប់ អាន ព្រះអភិធម្មទេ និងពិបាកក្នុងការយល់។ ដែលអាត្មាយកអត្ថបទនេះមកដាក់ផ្សាយក៏ដោយសារតែមានសំណូមពរពីសាធុជនអ្នកអានសូមឲ្យអាត្មាជួយដាក់ដើម្បីបានសិក្សាស្វែងយល់ ម៉្លោះហើយក៏ដាក់ជូនជាធម្មទានក្នុងទីនេះទៅ។ ទោះយ៉ាងណាក្តី អាត្មាសង្ឃឹមថា អត្ថបទនេះនឹងបានជាប្រយោជន៍ដល់ជនច្រើន បើទុកជាអានមិនសូវយល់ក៏ដោយ ក៏បានជាបច្ច័យជម្រុញចិត្តឲ្យមានការសិក្សាឈ្វេងយល់បន្ថែមទៀតពីបរមត្ថធម៌នេះ ដោយរកអាន សៀវភៅសិក្សាព្រះអភិធម្មដំបូង ឬ អភិធម្មត្ថសង្គហៈ ហើយនិងព្យាយាម ស្តាប់ការបង្រៀនព្រះអភិធម្ម ផងសម្រាប់ជាគ្រឹះក្នុងការងាយយល់ ដើម្បីបំពេញបន្ថែមនូវចំណេះដឹងផ្នែកនេះ។ អាត្មាសូមឆ្លើយនូវសំណួរខាងលើរបស់ញោមត្រួសៗចុះ ព្រោះមិនអាចបរិយាយឲ្យបានក្បោះក្បាយក្នុងទីនេះទេ។
អាយតនៈ មានន័យថា លំនៅ; អណ្ដូង ឬ ជាទីប្រជុំ បានដល់ ភ្នែក, ត្រចៀក, ច្រមុះ, អណ្ដាត, កាយ, មនោ ទាំង ៦ នេះ ហៅថា អាយតនៈ ខាងក្នុង (ហៅឲ្យពេញថា ចក្ខ្វាយតនៈ, សោតាយតនៈ, ឃានាយតនៈ, ជិវ្ហាយតនៈ, កាយាយតនៈ, មនាយតនៈ) ព្រោះជាលំនៅនៃអារម្មណ៍, ជាអណ្ដូងរបស់អារម្មណ៍, ជាទីប្រជុំនៃអារម្មណ៍, ជាជាតិភូមិនៃអារម្មណ៍, ជាហេតុរបស់អារម្មណ៍ ។ រូប, សំឡេង, ក្លិន, រស, ផោដ្ឋព្វៈ, សភាវធម៌ ទាំង ៦ នេះ ហៅថា អាយតនៈខាងក្រៅ (ហៅឲ្យពេញជា រូបាយតនៈ, សទ្ទាយតនៈ, គន្ធាយតនៈ, រសាយតនៈ ផោដ្ឋញ្វយតនៈ, ធម្មាយតនៈ), ព្រោះជាអារម្មណ៍របស់អាយតនៈខាងក្នុងតាមមុខឬតាមនាទី, តាមកន្លែងរាល់ខ្លួន ។ អាយតនៈខាងក្នុង៦ និងអាយតនៈខាងក្រៅ៦ រួមគ្នាត្រូវជាអាយតនៈ១២។ ការប៉ះខ្ទប់គ្នារវាងអាតយតនៈខាងក្នុង និងអាយតនៈខាងក្រៅនេះបង្កើតឲ្យមានឡើងនៅអារម្មណ៍ ៦ គឺៈ
១- រូបារម្មណ៍ អារម្មណ៍គឺរូប មានកិរិយាប៉ះខ្ទប់នឹងចក្ខុបសាទ(ភ្នែក)ជាលក្ខណៈ បានដល់វណ្ណរូប មានពណ៌ខៀវ លឿង ក្រហម ស ជាដើម ។
២- សទ្ទារម្មណ៍ អារម្មណ៍គឺសម្លេង មានកិរិយាប៉ះខ្ទប់នឹងសោតបសាទ(ត្រចៀក)ជា លក្ខណៈ បានដល់សម្លេងស្គរ ពិណ ប៉ី ជាដើម ។
៣- គន្ធារម្មណ៍ អារម្មណ៍គឺក្លិន មានកិរិយាប៉ះខ្ទប់នឹងឃានបសាទ(ច្រមុះ)ជាលក្ខណៈ បានដល់ក្លិនផ្កាឧប្បល ផ្កាម្លិះ ជាដើម ។
៤- រសារម្មណ៍ អារម្មណ៍គឺរសជាតិ មានកិរិយាប៉ះខ្ទប់នឹងជិវ្ហាបសាទ(អណ្តាត)ជាលក្ខណៈ បានដល់រសជាតិនៃ ដើម ផ្លែ មើមឈើជាដើម ។
៥- ផោដ្នព្វារម្មណ៍ អារម្មណ៍គឺវត្ថុ ដែលប៉ះខ្ទប់នឹងកាយ បានដល់ធាតុ៣ គឺៈ-បថវីធាតុ ធាតុដីមានលក្ខណៈរឹង, តេជោធាតុ ធាតុភ្លើង មានលក្ខណៈក្តៅ, វាយោធាតុ ធាតុខ្យល់ មានលក្ខណៈល្ហើយ ៗ ។
៦- ធម្មារម្មណ៍ អារម្មណ៍គឺធម៌ មានលក្ខណៈផ្សេង ៗ គ្នាតាមសភាពធម៌នោះ បានដល់ធម៌៦គឺ បសាទរូប១, សុខុមរូប១, ចិត្ត១, ចេតសិក១, និព្វាន១, វិញ្ញត្តិ១ ។
– រូប នឹងបានមកជាអារម្មណ៍របស់ចិត្តនិងចេតសិក ដែលកើតតាមទ្វារ២ គឺចក្ខុទ្វារ១, មនោទ្វារ១ ។
– សម្លេង នឹងបានមកជាអារម្មណ៍របស់ចិត្តនិងចេតសិក ដែលកើតតាមទ្វារ២ គឺសោតទ្វារ១, មនោទ្វារ១ ។
– ក្លិន នឹងបានមកជាអារម្មណ៍របស់ចិត្តនិងចេតសិក ដែលកើតតាមទ្វារ២ គឺឃានទ្វារ១, មនោទ្វារ១ ។
– រស នឹងបានមកជាអារម្មណ៍របស់ចិត្តនិងចេតសិក ដែលកើតតាមទ្វារ២ គឺជីវ្ហាទ្វារ១, មនោទ្វារ១ ។
– រឹង ក្តៅ ល្ហើយ នឹងបានមកជាអារម្មណ៍របស់ចិត្តនិងចេតសិក ដែលកើតតាម ទ្វារ២ គឺ កាយទ្វារ១, មនោទ្វារ១ ។
– ធម្មា គឺក្រុមធម៌ មានបសាទរូប និងសុខុមរូប ជាដើម នឹងបានមកជាអារម្មណ៍របស់ចិត្តនិងចេតសិក ដែលកើតតាមមនោទ្វារតែម៉្យាង ។
ធាតុៈ ពាក្យថាធាតុ បានដល់វត្ថុដែលទ្រទ្រង់សភាវៈរបស់ខ្លួនឯង គឺមាននៅតាមធម្មតា ប្រព្រឹត្តទៅតាមហេតុបច្ច័យ មិនមានអ្នកសាង មិនមានអត្តា មិនមែនជាសត្វ មិនមែនជាបុគ្គល។ ធាតុចែកចេញជា១៨ប្រការ ដូចមាននៅក្នុងអត្ថបទខាងលើ ។
សូមអរគុណព្រះអង្គ ដែលបានជួយពន្យល់ គួរជាទីចាប់អារម្មណ៍ !
បន្ទាប់ពីបានអាន និង ត្រិះរិះពិចារណាខ្លះៗមក ឃើញថា ភ្នែក ត្រចៀក ច្រមុះ អណ្តាត សុទ្ធតែមានតួរនាទីរៀងៗខ្លួន
– ចុះម៉េចបានភ្ជាប់ជាមួយ ផោតព្វារម្មណ៍ និង ធម្មារម្មណ៍ ? ពីព្រោះមើលមិនឃើញនៅជាមួយគ្នា នឹង ភ្នែក ត្រចៀក ច្រមុះ និង អណ្តាត ផង !
– ចុះមាត់យើងដែលសម្រាប់ បញ្ចេញសម្លេង មតិយោបល់ ឬ និយាយ យំ សើច ជាដើម អត់មាននិយាយនៅទីនេះអញ្ចឹង ព្រះអង្គ ? ប៉ុន្តែនិយាយតែ រឿងអណ្តាតទៅវិញ !
Pingback: គេហទំព័រ វត្តបុញ្ញក្ខេត្តារាម (ទួលទ្រាត្បួង) | wattoultrea
Pingback: ព្រះពុទ្ធសាសនា |