រូបភាពដែលសាធុជនទាំងឡាយបានឃើញខាងក្រោមនេះជាបណ្តាញសង្គមពុទ្ធសាសនាខ្មែរ
ជាបណ្តាញសម្រាប់ប្រយោជន៍ខ្មែរគ្រប់រូប.សូមចុចលើរូបភាពដើម្បីចូលទៅធ្វើការស្វែងយល់!
សូមស្វែងយល់ពីការណែនាំអំពីព្រះពុទ្ធសាសនាដោយស្តាប់ការបកស្រាយខ្លីៗក្នុងវីឌីអូនេះ!
ខ្ញុំព្រះករុណាអាត្មាភាព សូមស្វាគមន៍ព្រះតេជគុណគ្រប់ព្រះអង្គ និងអស់លោក លោកស្រី
យុវ័ន យុវតី ពូ អ៊ំ មីង មា ពុទ្ធបរិស័ទ និងបរិស័ទ គ្រប់ស្រទាប់គ្រប់ទិសទីទាំងអស់ដែលបាន
ចូលមកដល់ទីនេះ ។ ក្រៅពីការសិក្សា, កិច្ចការ និងកិច្ចវត្តប្រចាំថ្ងៃរបស់បព្វជិតក៏ឆ្លៀតឱកាស
សរសេរប្លកនិងអត្ថបទផ្សេងៗនៅក្នុង http://www.khmerbuddhism.ca ហើយក៏ឆ្លៀតពេល
ខ្លះមកទីនេះដើម្បីរួមចំណែកក្នុងការផ្សព្វផ្សាយ ពុទ្ធធម៌ក៏ដូចជាជួយទ្រទ្រង់អក្សរសាស្ត្រខ្មែរ
និងទទួលយកនូវពត៌មាន ឬចំណេះដឹងនៅក្នុងបណ្តាញវ៉ឺដផ្រេស ជាភាសាខ្មែរនេះផងដែរ។
សូមនិមន្តនិងអញ្ជើញធ្វើការសិក្សាស្រាវជ្រាវនិងរិះគិតរិះគន់កែលម្អតាមសេចក្តីប្រាថ្នាចុះ។
សូមសុភមង្គលនិងសេចក្តីចំរើនចូរមានដល់អ្នកទាំងឡាយគ្រប់ទិនទិវារាត្រីកុំបីឃ្លាតក្លាយទៅ
ជាបការៈដទៃឡើយ ។
សម្តេចព្រះមហាសុមេធាធិបតី ជោតញ្ញាណោ ជួន ណាត ព្រះ
សង្ឃរាជថ្នាក់ទី១នៃគណៈមហា
និកាយ ព.ស២៤៤៧-២៥១៣។
គេហទំព័រព្រះពុទ្ធសាសនាខ្មែរ 
I am quite impressed by your blog. It is so wonderful to hear about Cambodian Buddhism and views on the internet. Keep up with the good job.
សុំទោស ឈ្មោះលោក ដូចខ្មែរ តែលោកសរសេរមតិជា ភាសា
អង្លេស ឬ ក៏លោកធំនៅស្រុកគេ??
Thanks so much for giving me this information
You’re very welcome.
សួស្ដីប្រិយមិត្តជាទីស្រឡាញ់
សូមមិត្តជួយផ្ថល់មតិនិងចម្លើយផងទាក់ទងនិងព្រះពុទ្ធសាសនាគឺ ការអប់រំរបស់ព្រះសង្ឃខ្មែរពីសម័យបារាំងរហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ន
សំនូរគឺ
1,ការចាត់ប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងការសិក្សារបស់ព្រះសង្ឃខ្មែរពីសម័យបារាំងគ្រប់គ្រងរហូតមកដល់បច្ចុប្បន្នដូចម្ដេច?
– សម័យបារាំង
– សម័យសម្ដេចសីហនុ
– សម័យលន់ នន់
– សម័យខ្មែរក្រហម
– សម័យហេង សំរិន
- សម័យសម្ដេច ហ៊ុន សែន
2, ការចាត់ប្រព័ន្ធការគ្រប់គ្រងក្នុងសម័យនីមួយ ៗ បានទទួលឥទ្ធិពលពីមជ្ឍដ្នានណាខ្ឡះ
សូមមេត្តាជួយផ្ដល់យោបល់ឲ្យផង ។
បព្វជិត
បាគូ : ទោះបីខ្មែរលែងកាន់សាសនាព្រាហ្មណ៍ទៀតហើយក៏ដោយ ក៏ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរពុំបានបោះបង់ចោលទាំងស្រុងនូវប្រពៃណីខាងសាសនាព្រាហ្មណ៍ផងទេ ។ ដោយហេតុនោះហើយ ទើបគេឃើញនៅក្នុងព្រះបរមរាជវាំងនូវវត្តមានរបស់ពួក បាគូ ដែលជាកូនចៅរបស់ពួកព្រាហ្មណ៍បុរោហិតកាលពីសម័យមុនៗ មានសម័យអង្គរជាដើម ។ មានឯកសារខ្លះថាពួក បាគូ អាចឡើងសោយរាជ្យបានក្នុងករណីណាដែលព្រះមហាក្សត្រសោយទិវង្គតទៅហើយគ្មានបុត្រ ឬញាតិណាអាចឡើងសោយរាជ្យស្នង ប៉ុន្តែក្នុងភាពពិតជាក់ស្ដែង គេពុំដែលប្រទះករណីបែបនេះសោះឡើយ ។
ពួកបាគូ មានឯកសិទ្ធិជាអ្នកថែរក្សា គ្រឿងសម្រាប់រាជ្យ មានព្រះខាន់រាជ្យ ព្រះលំពែងជ័យ និងគ្រឿងបញ្ចក្សេត្រ និងជាអ្នកប្រារព្ធធ្វើរាជពិធីផ្សេងៗ ក្នុងព្រះបរមរាជវាំង ។ ម្យ៉ាងទៀត ពួកបាគូនៅមានឯកសិទ្ធិមិនបាច់បង់ពន្ធ មិនបាច់បំពេញកិច្ចការសាធារណៈ និងមិនបាច់កែនធ្វើទាហានទៀតផង ។
ព្រះសង្ឃ : ជាថ្នាក់សង្គមមួយពិសេស ព្រោះចៅក្រមដែលជាគ្រហស្ថ ពុំអាចកាត់សេចក្ដីចំពោះទោសកំហុសរបស់ព្រះសង្ឃ បានឡើយ ។ មានតែព្រះសង្ឃនាយក អាចផ្សឹក ព្រះសង្ឃ ដែលមានទោសបានហើយបញ្ជូនខ្លួនទៅអោយតុលាការពិសេសកាត់ទោស ។ ព្រះសង្ឃមានឯកសិទ្ធិដូចពួកបាគូដែរ ។
អ្នកជា (ពួកព្រៃងារ)គេអាចប្រៀបធៀបពួកនេះទៅនឹងពួក វៃស្យៈ នៅក្នុងសង្គមឥណ្ឌា ។ ពួកនេះគេសំដៅយកប្រជារាស្ត្រទូទៅ ដែលប្រកបរបរស្រែចំការ លក់ដូរ នេសាទជាដើម ។
ខ្ញុំគេអាចប្រៀបពួកនេះទៅនឹងពួក សូទ្រៈ នៅក្នុងសង្គមឥណ្ឌា ។ មានខ្ញុំបីប្រភេទ ៖
ខ្ញុំស្ដេច : ជនដែលធ្លាក់ខ្លួនទៅជាខ្ញុំស្ដេច គឺពួកឈ្លើយសង្គ្រាម ជនប្រព្រឹត្តបទឧក្រិដ្ឋ ជនធានាអ្នកទោសឧក្រិដ្ឋដែលរត់រួច សម្លាប់គេ ធ្វើប្រាក់បន្លំ ដុតផ្ទះ ស្ត្រីដែលមានសហាយត្រូវប្ដីសម្លាប់និងកូនពួកខ្ញុំរបស់ស្ដេច ។
ខ្ញុំប្រភេទនេះ គេនៅហៅថា អ្នកងារ ដែលមានការបញ្ជាក់ពីឯកសារអក្សរសិល្ប៍ ។ យ៉ាងណាមិញ រឿងទុំទាវ បានប្រាប់យើងថា អ្នកស្រុកត្បូងឃ្មុំដែលបណ្ដោយអោយ អរជូន សម្លាប់ ម៉ឺនឯក (ទុំ) ដែលមានព្រះរាជសារជាប់នៅនឹងខ្លួននោះសុទ្ធតែត្រូវដាក់អោយទៅជា អ្នកងារ ទាំងអស់ ។ ម្យ៉ាងទៀតនៅពេលដែលព្រះចន្ទរាជា មានជ័យជំនះលើស្ដេចកន បក្សពួករបស់ស្ដេចកន បក្សពួករបស់ស្ដេចកន សុទ្ធតែត្រូវដាក់ជាអ្នកងារទាំងអស់ដែរ ។
គួរគប្បីជ្រាបថា ពួកខ្ញុំប្រភេទនេះច្រើនតែត្រូវបង្ខំ អោយធ្វើការជាទម្ងន់លើដីព្រះរាជទ្រព្យ ។ ក្នុងករណីខ្លះពួកនេះអាចរំដោះខ្លួនបាន ដោយសេចក្ដីអនុគ្រោះរបស់ស្ដេច ដោយលោះខ្លួនដោយប្រាក់ ដោយការជំនួស ដោយការសាងផ្នួស ។
ខ្ញុំវត្ត : ខ្ញុំប្រភេទនេះនៅមានឈ្មោះម្យ៉ាងទៀតហៅថា ពលព្រះ ឬ ពលព្រះរតនត្រៃ ។ រាជពង្សាវតារខ្មែរ បាននិយាយថាពួកខ្ញុំប្រភេទនេះមានកំណើតកើតមកតាំងពីរជ្ជកាល ព្រះបាទធម្មរាជាទី១ម្ល៉េះ ៖
ស្ដេច (ព្រះបាទធម្មរាជា) គង់ក្នុងភេទជាភិក្ខុភាវៈ៣ថ្ងៃហើយទ្រង់លាចាកសិក្ខាបទ ។ ទ្រង់បរិច្ចាគព្រះរាជទ្រព្យធ្វើឆ្នោតព្រះរាជទានបណ្ដារាស្ត្រ ជាអនេកអនន្តពន់ពេក ។ ទ្រង់ព្រះរាជសទ្ធាវេរភូមិ២១ ស្រែ២១ ខ្ញុំប្រុស២១នាក់ ខ្ញុំស្រី២១នាក់ រទេះគោ២១នឹម រទេះក្របី២១នឹម សេះ២១ ដំរី២១ នូវគ្រឿងប្រគំផ្សេងៗថ្វាយទុកជាទាសាទាសីអោយរក្សាព្រះចេតិយ ព្រះវិហារសីមាសម្រាប់ បោសច្រាសសំអាត ។ ទ្រង់តាំងអោយមានមេពីរនាក់ជានាយត្រួតត្រារក្សា ។ អាស្រ័យហេតុនេះហើយបានជាមាន ពលព្រះស្រីរតនត្រៃ តាំងពីនោះរៀងមក ។
គួរគប្បីជ្រាបថា ពួក ពលព្រះ នេះទោះបីមានបុណ្យសក្ដិខ្ពង់ខ្ពស់យ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏នៅតែពុំអាចរំដោះខ្លួនអោយចេញផុតពីឋានៈនេះបានឡើយ ។ ព្រះបាទស្រីសុគន្ធបទ ទ្រង់មានបំណងរំដោះព្រះស្នំឯក (នាងស) និងស្ដេចកន ជាព្រះអនុជថ្លៃអោយរួចពីឋានៈពលព្រះ ។ ព្រះអង្គទ្រង់បានពិគ្រោះនឹងមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ តែមន្ត្រីទាំងនោះបានទូលវិញថា គ្រួសារណាមួយដែលធ្លាក់ខ្លួនទៅជាពលព្រះ ហើយ ត្រូវស្ថិតនៅឋានៈនោះអស់រយៈពេល៥០០០ឆ្នាំ ហើយព្រះរាជាក៏ពុំអាចធ្វើការរំដោះបានដែរ ព្រោះបើព្រះអង្គហ៊ានប្រព្រឹត្តដូច្នោះ អ្នកផងនឹងចោទថាព្រះអង្គពុំគោរពចំពោះព្រះរតនត្រៃ ឡើយ ។
ឯកសារខ្លះ បានបញ្ជាក់ថា ឋានៈ ពលព្រះ នេះគឺបានមកពី ៖
ម្ដាយជា ពលព្រះ
ធ្វើឃាតព្រះសង្ឃ
លួចទ្រព្យគរុភ័ណ្ឌ
ដុតវត្ត
ទោសកំហុសខ្លះប្រព្រឹត្តដោយព្រះសង្ឃ ដូចជាសាហាយស្មន់ ងប់ក្នុងកាមគុណ ធ្វើថ្នាំពន្លូតកូន ។ ល ។
ពួកខ្ញុំប្រភេទនេះទំនងជាមានជីវភាព មិនយ៉ាប់យឺតដូចខ្ញុំប្រភេទដទៃទៀតទេ ព្រោះព្រះសង្ឃតែងមានព្រះទ័យសប្បុរសចំពោះពួកនេះ ។
អត្ថបទដើមចម្បង: កម្ពុជាក្រោមអាណានិគម
ចំណាប់អារម្មណ៍បារាំងនៅឥណ្ឌូចិននៅសតវត្សទីដប់ប្រាំបួនបានដុះចេញ ពីបដិវាដកម្មជាមួយអង់គ្លេស ដែលបានបដិសេធខ្លួនចេញពីឥណ្ឌា និងបានខាំងវាដោយឥទ្ធិពលចេញ ក្រៅពីនោះផ្នែកផ្សេងៗទៀតនៃដែនដីដ៏ធំអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ។ ពួកបារាំងក៏បានប៉ុនប៉ងដើម្បីបង្កើតពាណិជ្ជកម្មនៅក្នុងតំបន់មួយ ដែលបានដឹងថាមានភោគទ្រព្យមិនទាន់បានយកមកប្រើនិងដើម្បីដាក់ទោសការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញនៃរដ្ឋយួនលើការផ្សព្វផ្សាយសាសនាកាតូលិក ការសង្គ្រោះរបស់ពួកគេគឺជាគោលបំណង ដែលបានថ្លែងនូវនយោបាយក្រៅប្រទេសរបស់បារាំង ។ ការបដិសេដដដែលៗនៃរាជវង្សង្វៀនដើម្បីបង្កើតទំនាក់ទំនងការទូត និងនយោបាយប្រឆាំងគ្រិស្តសាសនាដោយហិង្សានៃក្រុមពួកអធិរាជ មិញ ម៉ាង (១៨២០-៤១) ធៀវ ទ្រី (១៨៤១-៤៧) និង ធឺ អ៊ឺក (១៨៤៨-៨៣) បានបណ្ដេញពួកបារាំងចេញ ដោយភ្ជាប់ក្នុងការប៉ិនប្រសប់ខាងនាវាបំពាក់ដោយអាវុធ ហើយក៏បានហុចជាលទ្ធផល នៅក្នុងការបង្កើតនៃការត្រួតត្រារបស់បារាំងទូទាំងសៃហ្កន និងលើខេត្តភាគខាងកើតបីទៀតនៅតំបន់កូសាំងស៊ីន (ដីសណ្ដទន្លេមេគង្គ) ។
ក្នុងទស្សនៈវិស័យនៃរដ្ឋាភិបាលនៅប៉ារីស កម្ពុជាគឺជាទឹកទំនប់ដែលកំពុងតែរំពឹងទុក ។ ដោយបានល្បួងលួងលោមដោយសាសនទូត ដើម្បីស្វែងរកអាណាព្យាបាលកិច្ចរបស់បារាំងប្រឆាំងនឹងសៀមនិងយួន ព្រះបាទអង្គឌួងបានអញ្ជើញបេសកទូតបារាំង ដើម្បីចូលមកទស្សនាក្នុងរាជវាំងព្រះអង្គ ។ យ៉ាងណាក៏ដោយ ពួកថៃបានដាក់សម្ពាធទ្រង់ដើម្បីអោយបដិសេធជំនួបជាមួយពួកបារាំងនៅពេលនោះ ពួកគេនៅទីបំផុតបានមកដល់ឧដុង្គនៅឆ្នាំ១៨៥៦ ។ ការធ្វើដំណើរដែលបានបោះពុម្ពផ្សាយច្រើនដោយធម្មជាតិវិទូ ហង់រី មូហ៊ុត ជាអ្នកបានមកទស្សនារាជវាំងកម្ពុជា ក៏បានស្រាវជ្រាវរុករកឡើងវិញសំណល់បាក់បែកនៅអង្គរ ហើយបានធ្វើដំណើរឡើងតាមទន្លេមេគង្គទៅដល់ព្រះរាជាណាចក្រឡាវ នៅហ្លួងព្រះបាងពីឆ្នាំ១៨៥៩ដល់១៨៦១ បានដាស់នូវចំណាប់អារម្មណ៍បារាំងនៃភាពសម្បូរបែបដែលបានអះអាងដោយនគរនេះ និងតម្លៃនៃមេគង្គជាច្រកមួយទៅកាន់ខេត្តទិសនិរតីរបស់ចិន ។ នៅខែសីហា១៨៦៣ ពួកបារាំងបានសម្រេចសន្ធិសញ្ញាមួយជាមួយអ្នកស្នងរាជ្យបន្តរបស់ព្រះបាទអង្គឌួង ព្រះបាទនរោត្តម (១៨៥៩-១៩០៤) ។ កិច្ចព្រមព្រៀងនេះលៃលកក្សត្រកម្ពុជាអោយមានអាណាព្យាបាលកិច្ចរបស់បារាំង (ក្នុងទម្រង់នៃអ្នករដ្ឋការបារាំងហៅថា résident ជាភាសាបារាំង ឯកាភិបាល) ក្នុងការផ្លាស់ប្ដូរសម្រាប់ផ្ដល់សិទ្ធិអោយបារាំងដើម្បីរុករកនិងដើម្បីធ្វើអាជីវកម្មធនធានរ៉ែខនិជនិងព្រៃឈររបស់ព្រះរាជាណាចក្រនេះ ។ ពិធីបរមរាជាភិសេករបស់ព្រះបាទនរោត្តម នៅឆ្នាំ១៨៦៤ គឺជាកិច្ចការឆ្គាំឆ្គងមួយ នៅក្នុងនោះទាំងអ្នកតំណាងបារាំងនិងសៀមបានធ្វើជាធិបតី ។ ទោះបីជាពួកសៀមប៉ុនប៉ងដើម្បីធ្វើអោយខកខាន មិនបានសម្រេចនូវការវាតទីឥទ្ធិពលរបស់បារាំងក៏ដោយ ក៏ឥទ្ធិពលរបស់ពួកគេផ្ទាល់លើព្រះមហាក្សត្រអង្គនេះបានថយចុះជានិច្ច ។ នៅឆ្នាំ១៨៦៧ ពួកបារាំងបានចុះសន្ធិសញ្ញាមួយជាមួយនិងថៃដែលបានប្រគល់នូវការគ្រប់គ្រងខេត្តបាត់ដំបងនិងសៀមរាបជាចុងក្រោយជាការដោះដូរដើម្បីការបង្រួបបង្រួមនូវអំណះអំណាងនៃចក្រពត្តិលើប៉ែកផ្សេងនៃកម្ពុជា ។ ការបាត់បង់ខេត្តភាគពាយព្យ ព្រះបាទនរោត្តមតូចព្រះទ័យយ៉ាងខ្លាំង ក៏ប៉ុន្តែព្រះអង្គត្រូវជំពាក់គុណបារាំងចំពោះការបញ្ជូនជំនួយកងទ័ព ដើម្បីបង្ក្រាបការបះបោដោយអ្នកក្លែងបន្លំជាញាតិវង្ស ។
នៅខែមិថុនា១៨៨៤ ទេសាភិបាលបារាំងនៅកូសាំងស៊ីនបានធ្វើដំណើរទៅរាជធានីរបស់ព្រះបាទនរោត្តម ហើយបានទាមទារអោយមានការទទួលយកសន្ធិសញ្ញាមួយជាមួយក្រុងប៉ារីសដែលសន្យាថាការផ្លាស់ប្ដូរជាទូទៅដូចជា ការលុបចោលទាសភាព ការបង្កើតស្ថាប័នកម្មសិទ្ធិឯកជន និងការបង្កើតឡើងពួកឯកាភិបាល (résident)បារាំងនៅតាមទីក្រុងខេត្ត ។ ពោរពេញដោយការយកចិត្តទុកដាក់ នៃនាវាចម្បាំងបារាំងបានបោះយុថ្កានៅតាមទន្លេ ស្ដេចបានឡាយព្រះហស្ថលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀងដោយទើសទាល់ ។ ពួកឥស្សរជនក្នុងស្រុកបានប្រឆាំងនឹងខសន្យមួយចំនួនរបស់កិច្ចព្រមព្រៀងនេះ យ៉ាងណាមិញ ជាពិសេសខមួយដែលទាក់ទងនិងទាសភាព ហើយពួកគេបានញុះញង់បង្កចលាចលការបះបោរជាច្រើនទូទាំងប្រទេសកំឡុងឆ្នាំបន្តបន្ទាប់មកទៀត ។ ទោះបីជាការបះបោរត្រូវបានបង្ក្រាបក៏ដោយ ហើយសន្ធិសញ្ញានេះត្រូវបានអោយសច្ចាប័ន ហើយការតស៊ូអសកម្មដោយមានការចូលដៃនៃប្រជារាស្ត្រខ្មែរបានព្យាពេលការអនុវត្តនូវកំណែទម្រង់មួយចំនួន កំណែទម្រង់ត្រូវបានស្ងប់រំងាប់ទៅវិញ រហូតដល់ក្រោយការសោយទីវង្គតរបស់ព្រះបាទនរោត្តម ។
ខ្ញុំសុំសួររឿង១ថាតើមានបងៗណាដឹងថាពិធីបុណ្យសូត្រមនរំដោះគ្រោះមានប្រវត្តិនិងប្រព្រឹត្តទៅបែបណាដែរ។
សូមមេត្តាជួយប្រាប់ផង!
អគុណ!
Dear konkhmer kekhlounn,
I would like to give your some Buddha teaching:
Q- What did the Buddha teach about magic and fortune telling?
A- The Buddha considered such pratices as fortune telling, wearing magic vharms for protection, finding lucky sites for buildings, prophesising and fixing lucky days to be useless superstitions and he expressly forbade his disciples such things. He called all these things ‘low arts’.
Whereas some religious men, while living off food provided by the faithful make their living by such low arts, such wrong means of livelihood as palmistry, divining by signs, interpreting dreams, bringing about good or bad luck, picking the lucky site for a building, the monk Gotama refrains from such low arts, such wrong means of livelihood.
Q- Then why do people somtimes pratise such things and believe in them?
A- Because of greed, fear and ignorance. As soon as people understand the Buddha’s teachings, they realise that a pure heart can protect them much better than bits of paper, bits of metal and few chanted words and they no longer rely on such things, kindness, understanding, patience, forgiveness, generosity,loyalty and other good qualities that truly protect you and give you true prosperrity.
Q- But some lucky Charms do work, don’t they?
A- I know a person who makes a living selling lucky charms. He claims that his charms can give good luck, prosperrity and he guarantees that you will be able to pick three numbers. But if what he says is true then why isn’t he himself a multi-millionaire? If luck charms really work, then why doesn’t he win the lottery week affter week? The only luck he has is that there people silly enough to buy his magic charms.
Q- The Dictionary defines luck as ‘believing that whatever happens, either good or bad, to a person in course of event is due to chance, fate or fortune’ The Buddha denied this
belief completely. Everything that happens has aspecific cause or causes and there must be some relationships between the cause and effect. Becoming sick, for example, has specific cause. One must come into contact with germs and one’s body must be weak
enough for the germs to establish themselves. There is a definite relationship between the cause(germs and aweakened body) and the effect(sickness) because we know that germs attack the organisms and give rise to sickness. But no relationship can be found between wearing apiece of paper with words written on it and being rich or passing examinations. Buddhism teaches that whatever happens does so because of a cause or causes and not due to luck, chance or fate. People who are interested in luck are always trying to get something, usually more money and wealth.
ការសូត្រមន្តចាក់ទឹកជាដើមមានតាំងតែពីសម័យបូរាណកាល សម័យកាលដែលក្រុងវេសាលី ទីក្រុងកើតអាសន្នតរោគ ជាខ្លាំបណ្ដាល់ឲ្យមានមនស្សស្លាប់ជាច្រើន។
ទើបព្រះដ៏មានព្រះភាគ ឲ្យព្រះអានន្ទ សូត្រធម៌ចាក់ទឹកលើដីដិញចង្រៃឲ្យរត់គិចអស់គ្មានសល់។
ចំពោះសម័យឥឡូវនេះចេះតែយល់ខុសជាច្រើនអំពីការសូត្រមន្ត ចាក់ទឹកមិនប្រកបដោយបញ្ញា។
សូមទោស! ខ្ញុំឆ្ងល់រឿងមួយ គឺថា តើក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាមានបង្រៀនថា អ្វីៗគឺព្រហ្មលិខិតជាអ្នកកំណត់ ឬក៏មិនមែនទេ? បើមែន ហេតុអ្វីមានពាក្យថា ខ្លួនត្រូវទីពឹងខ្លួន នៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា? ហេតុអ្វីមិនដែលលឺថា ខ្លួនត្រូវទីពឹងព្រហ្មលិខិត? សូមអរគុណ!
ក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាមិនមានប្រើពាក្យថាព្រហ្មលិខិតទេ
ពាក្យព្រហ្មលិខិតនេះជាទម្លាប់ប្រើតាំង ពីសម័យខ្មែរយើង
កាន់ព្រហ្មញ្ញសាសនាម្ល៉េះ ក្រោយមកខ្មែរយើងបែរមកកាន់
ព្រះពុទ្ធសាសនា ប៉ុន្តែពាក្យនេះនៅតែទម្លាប់ប្រើដដែល ដោយព្រហ្មញ្ញសាសនាជឿថាអ្វីៗគ្រប់យ៉ាងគឺព្រះព្រហ្មជា
អ្នកកំណត់ ហេតុនេះហើយទើបមានពាក្យថាព្រហ្មលិខិត។
ចំពោះព្រះពុទ្ធសាសនា ព្រះពុទ្ធអង្គទ្រង់ប្រៀនប្រដៅអំពីកម្មផល
អ្វីៗគ្រប់យ៉ាងគឺខ្លួនឯងជាអ្នកកំណត់ បានន័យថាខ្លួនយើងធ្វើនូវកម្ម
ណារមែងបានទទួលផលនៃកម្មនោះ មិនមានទេវតា ឥន្ទព្រហ្ម ឬ អាទិទេព
ណាមកបណ្តាល ឬមកកំណត់ឲ្យទេ។ ដូច្នេះ ក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាត្រូវហៅ
ថា កម្មលិខិត ទើបត្រឹមត្រូវ។
The Buddha teaches us that it is far more important to develop our hearts and minds. He says:
Being deeply learned and skilled;
being well- trained and
using well-spoken words
this is the best good luck.
to support mother and father
to cherish wife and child and
to have a simple livehood
this is the best good luck.
being generous, just
helping one’s relatives and
being blameless in one’s actions
this is the best good luck.
to refrain from evil and from strong drink,
and to be always steadfast in virtue,
this is the best good luck
reverence, humanity, contentment,
Gratitude and hearing the good Dharma,
this is the best good luck.
Sn 261-265
Please accept my depiest appology that the above wrote some wrong word and meaning
Please change=
wearing magic vharms to protect => wearing magic charms to protect
Q- Then is there such a thing as luck?
A- the dictionary defines luck………
ពិធីសូត្រមន្តរំដោះគ្រោះនេះមានដំណាលខ្លះដែរនៅក្នុងគម្ពីរព្រះពុទ្ធសាសនា ប៉ុន្តែមិនមែនជាពុទ្ធបំណងរបស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់ប្រដៅអោយធ្វើដូច្នោះទេ។ ពុទ្ធបរិស័ទមួយចំនួនបានយកតាមលំអាននៃដំណើររឿងដែលកើតឡើងពីសម័យពុទ្ធកាលមកច្នៃបន្ថែមរួមផ្សំជាមួយនឹងវប្បធម៌ជាតិរបស់ខ្លួនផងទើបមានពិធីនេះកើតឡើងរហូតដល់បច្ចុប្បន្ននេះ។ ឃើញមានបីកន្លែងដែលទាក់ទិនទៅនឹងការសូធ្យនូវពុទ្ធមន្តដើម្បីបញ្ចៀសឧបទ្រពទាំងឡាយ គឺក្នុងរឿង អាយុវឌ្ឍនកុមារ១ ក្នុងរឿងវេសាលី១ និងក្នុងរឿងភិក្ខុមួយក្រុមទៅធ្វើសមាធិក្នុងព្រៃ១។ នឹងលើកយករឿងទាំងនេះមកនិយាយដោយពិស្តារក្នុងពេលឆាប់ៗ។
សូមអរព្រះគុណព្រះតេជគុណច្រើន។ សូមទោសផងករុណាមិនសូវចេះពាក្យប្រើក្នុងវិស័យសាសនាទេ ដូច្នេះបើមានត្រង់ណាឆ្គាំឆ្គងឲករុណាសុំទោសទុកជាមុនផង។ ករុណាចូលប្លក់មួយឃើញមានអត្ថបទថា ឧបាទានក្ខន្ធទាំង ៥ គឺជាមេទុក្ខ។ ករុណាមិនដឹងថា ឧបាទានក្ខន្តទាំង ៥ ណឹងគឺអ្វីខ្លះ ហើយហេតុអ្វីក៏វាជាមេទុកទេ។ សូមព្រះតេជគុណជួយបង្ហាញផ្លូវផង។ សូមអរព្រះគុណ!
-ចម្រើនពរ! មុននឹងនិយាយពីពាក្យថា ឧបាទានក្ខន្ធ យើងត្រូវញែកស័ព្ទទាំងពីរជាមុនសិនគឺ ឧបាទាន+ខន្ធ។ ឧបាទាន ប្រែថា ការប្រកាន់មាំ ឬការប្រកាន់ខ្ជាប់។ បានន័យថាការសំគាល់នូវអ្វីៗថាជាខ្លួន ឬជារបស់ខ្លួន។ ចំណែក ”ខន្ធ” ប្រែថា “គំនរ” គឺ គំនរនៃរូបធម៌និងនាមធម៌ ប្រជុំចូលគ្នាដែលបញ្ញត្តិហៅថាសត្វ បុគ្គល ខ្លួនប្រាណ យើង គេ ជាដើម។ ខន្ធ មាន៥យ៉ាង ដែលហៅថា ខន្ធ៥ ឬ បញ្ចក្ខន្ធ គឺៈ
១-រូបក្ខន្ធ គំនរនៃរូប, ចំណែកដែលជារូប។
២-វេទនាខន្ធ គំនរនៃវេទនា គឺការសោយអារម្មណ៍ មានដឹងថា សុខ ទុក្ខជាដើម។
៣-សញ្ញាខន្ធ គំនរនៃសញ្ញា ចំណែកនៃការកំណត់ដឹង ឬចំណាំបាន ដូចជាដឹងថា ស ខ្មៅ ខៀវ ក្រហមជាដើម។
៤-សង្ខារក្ខន្ធ គំនរនៃសង្ខារ គឺចំណែកនៃការប្រជុំតាក់តែង, សភាវៈដែលតាក់តែងចិត្តឲ្យល្អឬអាក្រក់ឬជាកណ្តាលជាដើម។
៥-វិញ្ញាណក្ខន្ធ គំនរនៃវិញ្ញាណ ចំណែកដែលដឹងច្បាស់នូវអារម្មណ៍, ការដឹងអារម្មណ៍តាមអាយតនៈទាំង៦ មានការឃើញ ការឮជាដើម។
រូប វេទនា សញ្ញា សង្ខារ និង វិញ្ញាណ ទាំង៥នេះហៅថាខន្ធ៥ ។ ដូច្នេះ ឧបាទានក្ខន្ធ៥ បានន័យថាការប្រកាន់មាំទៅក្នុងខន្ធទាំង៥ ។ ដោយសារតែខន្ធទាំង៥នេះជាសភាវៈមិនទៀង ជាទុក្ខ ជាអនត្តា មានការប្រែប្រួលជាធម្មតា កាលណាមានសេចក្តីប្រកាន់ថា ជាអញ ជារបស់អញហើយ ក៏មានការហួងហែងមិនចង់ឲ្យមានការប្រែប្រួលទៅ តាមសភាវៈនៃធម្មជាតិ ដូច្នេះសេចក្តីទុក្ខក៏រមែងកើតឡើងទៅតាមការ ប្រកាន់មាំទៅលើខន្ធទាំង៥នេះ។
ខ្ញុំព្រះករុណាបានយល់ហើយ។សូមអរព្រះគុណ!
ខ្ញុំព្រះករុណា សូមសួរសំនួរមួយថាតីគួរេធើ្វយ៉ាងណាទើបធើ្វអោយចិត្តស្ងប់?
ចម្រើនពរញោមសឹង ហ៊ុន សូមអភ័យទោសដែលអាត្មាមិនបានឃើញសំណួររបស់ញោមពីមុនមកព្រោះច្រឡំស្មានថាសំណួរដែលឆ្លើយរួចហើយ។ អរគុណផងដែរដល់ញោម kao bun song ដែលបានចូលរួមជួយឆ្លើយនូវសំណួរនេះយ៉ាងក្បោះក្បាយគួរជាទីពេញចិត្ត។ អាត្មាក៏សូមចូលរួមបន្ថែមខ្លះៗទៀតផងដែរចំពោះសំណួរខាងលើនេះ ទៅតាមការយល់ដឹងនិងបទពិសោធន៍តិចតួចរបស់ខ្លួន។
ចិត្តរបស់មនុស្សយើងនេះ ជាសភាវៈដែលរពិសរប៉ិលរប៉ូច នៅមិនចេះស្ងៀម រមែងហក់លោតហោះហើរទៅកាន់អារម្មណ៍ផ្សេងៗមិនចេះឈប់ឈរ ហេតុនេះហើយទើបព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធជាម្ចាស់ទ្រង់ត្រាស់ប្រដូចចិត្តនេះទៅនឹងសត្វស្វាដែលមិនចេះនៅស្ងៀម រមែងលោតពីមែកឈើមួយទៅមែកឈើមួយឥតឈប់ឈរ។ ភាពរប៉ិលរប៉ូចរវើរវាយរបស់ចិត្ត បើយើងមិននៅធម្មតាៗ មិនបានសង្កេតទេ មិនដឹងថាមានការផ្លាស់ប្តូរឬរវើរវាយយ៉ាងណាទេ លុះណាតែតាមមើលតាមដានដោយការធ្វើសមាធិ ទើបដឹងថាមួយខណៈៗចិត្តរបស់យើងត្រាច់ចរទៅច្រើនកន្លែងណាស់ស្ទើរតែតាមមិនទាន់។ ភ្លេចខ្លួនមួយភ្លែតទៅដល់បាត់ដំបង ដល់ភ្នំពេញ ដល់សៀមរាប ដោយមិនដឹងខ្លួន ជួនកាលក្នុងពេលតែមួយខណៈតូចប៉ុណ្ណោះ អាចឆ្លងទ្វីបដល់អាមេរិច កាណាដានិងប្រទេសឯទៀតៗ។
ការពិចារណាទៅតាមសភាវៈនៃលោកធម៌ និងតណ្ហាដែលតែងតែនាំចិត្តបុថុជ្ជនឲ្យមានសេចក្តីវង្វេងហើយបង្កឲ្យមានសេចក្តីទុក្ខ ដូចដែលញោម kao bun song បានលើកឡើងនោះ ជាមធ្យោបាយដ៏ល្អមួយ តែមុននឹងចូលដល់ការពិចារណាឲ្យបានល្អិតល្អន់ ឲ្យកើតមានបញ្ញាភ្លឺថ្លាបាននោះ ត្រូវឲ្យមានសមាធិចិត្តជាមុនសិន សមាធិចិត្ត គឺចិត្តស្ងប់ ប្រាសចាកភាពរវើររវាយ ក្រេវក្រោធ បដិឃៈថ្នាំងថ្នាក់ ជាចិត្តនឹងមិនឃ្លេងឃ្លោង។ ការធ្វើចិត្តឲ្យស្ងប់ទៅបានគឺដោយសារការធ្វើសមាធិ ព្រោះមានតែសមាធិទេដែលជាមធ្យោបាយជម្រះចិត្តឲ្យបានផូរផង់ប្រាសចាកមន្ទិលទៅបាន។ ក្រោយពីចិត្តមានសមាធិ ស្ងប់ថ្លាហើយ ទើបជាឱកាសដែលបង្កើតនូវបញ្ញាដោយការចម្រើនវិបស្សនាពិចារណានូវធម៌ផ្សេងៗដើម្បីលះបង់នូវធម៌អាក្រក់ចេញចោលពីក្នុងសន្តាន។ ដូច្នេះ ពិធីធ្វើឲ្យចិត្តស្ងប់សូមព្យាយាមធ្វើសមាធិ និងសតិបដ្ឋាន ហ្វឹកហាត់ចិត្តឲ្យនៅនឹងន ហើយពិចារណានូវអ្វីដែលនាំចិត្តឲ្យនឿយណាយពីភាពរវើរវាយនោះ។ ជូនពរសំណាងល្អនិងបានជួបសន្តិភាពផ្លូវចិត្តជានិរន្តរ៍!
Venerable DHAMMA NON, Please help me to correct the follow answer to SEUNG HUN.
Dear SEUNG HUN,
I would like to try to answer your question that i learn from the teaching of buddha from year 2000.
your question is similar to “purification of mind”
1- people have worldly passions which lead them into delusions and sufferings. there are five ways to emancipate themselves from the bond of worldly passion.
-First, they should have right ideas of things, ideas that are base on careful observation, and understanding causes and effects and their significance correctly, since the cause of suffering is rooted in the mind’s desires and attachments , and since desires and attachment are related to mistaken observations by an ego-self,neglicting the significance of the law of cause and effect, and since it is from these wrong observations, there can be peace only if the mind can be rid of these worldly passions.
-Second, people can get rid of these mistaken observations and resulting worldly passions by careful and patient mind-control.With efficient mind-control they can avoid desires arising from the stimulation of the eyes, ears ,nose, tongue,skin and the subsequent mental processes and, by so doing, cut off the very root of alll worldly passions.
-Third, They should have corret ideas with regard to the proper use of all things. that is ,with regard to articles of food and clothing, they should not think of them in relation to confort and pleasure, but only in their relation to the body’s needs. Clothing is necessary to protect the body against extremes of heat and cold, and to conceal the shame of the body , food is necessary for the nourishment of the body while it is training for Enlightenment and Buddhahood. worldly passions can arise through such thinking.
-Fourth, people should learn endurance, they should learn to endure the discomforts of heat and cold, hunger and thirst, they should learn to be patient when receiving abuse and scorn, for it is the pratice of endurance that quenches the fire of worldly passions which is burning up their bodies.
-Fifth, people should learn to see and so avoid all danger. Just as a wise man keeps away from wild horses or mad dogs, so one should not make freinds with evil men, nor should he go to places that wise men avoid. if one practises caution and prudence, the fire of worldly passions which is burnnig in their vitals will die down.
វិបស្សនាកម្មដ្ឋានក្នុងគម្ពីរព្រះវិសុទ្ធមគ្គភាគ៣ មានសេចក្តីពោលអំពី វិបស្សនាបញ្ញាថាៈ
កឋំ ភាវេតព្វា ប្រែថា តើវិបស្សនាបញ្ញា ព្រះយោគីគប្បីចម្រើន យ៉ាងដូចម្តេច?
យស្មា ឥមាយ បញ្ញាយ ខន្ធាយតនធាតុឥន្រ្ទិយសច្ចប្បដិច្ចសមុប្បាទាទិភេទា ធម្មា ភូមិ
សីលវិសុទ្ធិ ចេវ ចិត្តវិសុទ្ធិ ចាតិ ឥមា ទ្វេ វិសុទ្ធិយា មូលំ ទិដ្ឋិវិសុទ្ធិ កង្ខាវិតរណវិសុទ្ធិ
មគ្គាមគ្គញាណទស្សនវិសុទ្ធិ បដិបទាញាណទស្សនវិសុទ្ធិ ញាណទស្សណវិសុទ្ធីតិ
ឥមា បញ្ច វិសុទ្ធិយោ សរីរំ តស្មា តេសុ ភូមិភូតេសុ ធម្មេសុ ឧគ្គហបរិបុច្ឆាវសេន ញាណ
បរិចយំ កត្វា មូលភូតា ទ្វេ វិសុទ្ធិយា សម្បាទេត្វា សរីរភូតា បញ្ច វិសុទ្ធិយា សម្បាទេន្តេន
ភាវេតព្វា ។
បានសេចក្តីថា ធម៌មានប្រភេទគឺៈ ខន្ធ អាយតនៈ ធាតុ ឥន្រ្ទិយ សច្ចៈ បដិច្ចសមុប្បាទ ជាភូមិរបស់ វិបស្សនា ។ វិសុទ្ធិ២គឺ សីលវិសុទ្ធិ១ ចិត្តវិសុទ្ធិ១ ជា
ឬសគល់របស់វិបស្សនា ។ វិសុទ្ធិ៥ទៀតគឺ ទិដ្ឋិវិសុទ្ធិ១ កង្ខាវិតរណវិសុទ្ធិ១ មគ្គាមគ្គញាណទស្សនវិសុទ្ធិ១ បដិបទាញាណទស្សនវិសុទ្ធិ១ ញាណទស្សនវិសុទ្ធិ១
ជាសរីរៈ គឺតួរបស់បញ្ញានោះ ព្រោះហេតុណា ហេតុនោះគឺព្រះយោគី កាលធ្វើនូវការសន្សំនូវញាណ ដោយអំណាចនៃការរៀន និងការសាកសួរក្នុងធម៌ ដែលជា
ភូមិនោះ ត្រូវញ៉ាំងវិសុទ្ធិ២ ដែលជាឬសគល់ឲ្យដល់ព្រម ហើយញ៉ាំងវិសុទ្ធិ៥ ដែលជាសរីរៈឲ្យដល់ព្រម គប្បីចម្រើន ។
រីឯធម្មបរិយាយពិស្តាមួយ អំពី វិបស្សនាកម្មដ្ឋាននេះ មានក្នុងសៀវភៅដែលមានចំណងជើងថា ពន្លឺនាវាត្រៃលោកនិងនាវាត្រៃលក្ខណ៍ ។ លោកអ្នកដែលមាន
បំណងនឹងសិក្សាវិបស្សនាក្មដ្ឋាន ដើម្បីចម្រើនវិបស្សនាបញ្ញា អាចសិក្សានិងប្រតិបត្តិតាមសៀវភៅនេះបាន ព្រោះសៀវភៅនេះត្រូវបានពិនិត្យ ដោយអ្នកចេះដឹង
ពីក្រុមជុំនំព្រះត្រៃបិដក នៃពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ កាលពីឆ្នាំ១៩៦៥ រួចហើយ ថាជាសៀវភៅត្រឹមត្រូវតាមត្រៃសិក្ខា ។
វិសុទ្ធិមគ្គវិសុទ្ធិមគ្គ (ភាសាអង់គ្លេស: Visuddhimagga ឬ The Path of Purification) គឺជាពុទ្ធិកធម្មបរិយាយ នៃថេរវាទ រៀបរៀងដោយព្រះពុទ្ធឃោស Buddhaghosa ក្នុងស្រីលង្កា ប្រមាណជាក្នុង គ.ស.៤៣០ ។ ក្រៅពីព្រះត្រៃបិដក គេចាត់ទុកគម្ពីរនេះថាជា គម្ពីរថេរវាទសំខាន់បំផុត។ ទ្រង់ទ្រាយរបស់វិសុទ្ធិមគ្គ ស្ថិតនៅលើ រថវិនិតសូត្រ Ratha-Vinita Sutta ដែលរៀបរាប់អំពីវឌ្ឍនភាព ពីភាពបរិសុទ្ធរបស់សាវ័ក ដល់ព្រះនិព្វាន តាមដំណើរ៧ជំហ៊ាន វិសុទ្ធិ៧។
សេចក្តីសង្ខេបគម្ពីរនេះចែកជា៤ផ្នែក ដែលពិភាក្សាអំពីៈ ១- សីល, ២- សមាធិ, ៣- ភូមិនៃបញ្ញា, ៤- បញ្ញា ៖
ទី១ ពន្យល់អំពីច្បាប់វិន័យ ហើយនិងវិធីរិះរកការប្រតិបត្តិត្រូវ ឬរកគ្រូដែលល្អ ។
ទី២ រៀបរាប់អំពីការធ្វើ សមថៈ កម្មដ្ឋានម្តងមួយៗ (សូមមើលអំពីកម្មដ្ឋាន៤០) ពន្យល់អំពីដំណាក់ការផ្សេងៗនៃសមាធិ ។
ទី៣ ពន្យល់អំពីបញ្ចក្ខន្ធ អាយតនៈ អរិយសច្ចៈ និង បដិច្ចសមុប្បាទ ។ ផ្នែកនេះបរិយាយ យ៉ាងច្រើនអំពី ការធ្វើវិភាគ ជាពិសេសរបស់ទ្រឹស្តីព្រះពុទ្ធសាសនា ។
ទី៤ អធិប្បាយអំពីការធ្វើ វិបស្សនា តាមការរីកចម្រើននៃបញ្ញា សង្កត់ខ្លាំងទៅលើប្រភេទផ្សេងៗ នៃការចេះដឹង ដែលបានមកពីការបដិបត្តិ ។
ការធ្វើឲ្យបរិសុទ្ធ៧ថ្នាក់ការប្រៀបធៀបការបដិបត្តិ ទៅនឹងរថបណ្តាក់៧នេះ ចង្អុលបង្ហាញប្រាប់អំពីទិសដៅ ។ គេត្រូវការសេចក្តីបរិសុទ្ធមួយសិន ដើម្បីឈោងទៅយក សេចក្តីបរិសុទ្ធ បន្ទាប់មួយទៀត ។ គេតែងហៅការបដិបត្តិនេះថា វិសុទ្ធិ៧ Satta-Visuddhi ៖
១- សីលវិសុទ្ធិ សេចក្តីបរិសុទ្ធនៃសីល
២- ចិត្តវិសុទ្ធិ សេចក្តីបរិសុទ្ធនៃចិត្ត
៣- ទិដ្ឋិវិសុទ្ធិ សេចក្តីបរិសុទ្ធនៃការយល់ឃើញ
៤- កង្ខាវិតរណវិសុទ្ធិ សេចក្តីបរិសុទ្ធនៃការឃើញច្បាស់ កន្លងសេចក្តីសង្ស័យ
៥- មគ្គាមគ្គញាណទស្សនវិសុទ្ធិ សេចក្តីបរិសុទ្ធនៃ ការដឹងច្បាស់ឃើញច្បាស់ ថាជាផ្លូវឬមិន មែនជាផ្លូវ
៦- បដិបទាញាណទស្សនវិសុទ្ធិ សេចក្តីបរិសុទ្ធនៃ ការដឹងច្បាស់ឃើញច្បាស់ នូវផ្លូវបដិបត្តិ (ដែលជាហេតុឲ្យអរិយមគ្គកើតឡើង)
៧- ញាណទស្សនវិសុទ្ធិ សេចក្តីបរិសុទ្ធនៃ ការដឹងច្បាស់ឃើញច្បាស់ (នូវករណីយកិច្ច ដែលជាចំណែកនៃលោកុត្តរៈ) ។
វិសុទ្ធិញាណកថាព្រះមហាថេរឧសោភណ (មហាសិសាយដាវ) ព្រះគ្រូដ៏ល្បីជាតិភូមាមួយរូប ក្នុងឆ្នាំ១,៩៥០ បានរៀបរៀងសៀវភៅមួយ ឈ្មោះថាវិសុទ្ធិញាណកថា Visuddhiñāna katha ដោយយកលំនាំតាមគម្ពីរវិសុទ្ធិមគ្គ ជាសេចក្តីរៀបរាប់ច្បាស់លាស់ តាមលំដាប់ថ្នាក់ដូចតទៅ៖
១- សីលវិសុទ្ធិ សេចក្តីបរិសុទ្ធនៃសីល
២- ចិត្តវិសុទ្ធិ សេចក្តីបរិសុទ្ធនៃចិត្ត
៣- ទិដ្ឋិវិសុទ្ធិ សេចក្តីបរិសុទ្ធនៃការយល់ឃើញៈ
១- នាមរូប-បរិច្ឆេទញាណ បញ្ញាពិចារណាអំពីនាមនិងរូប
៤- កង្ខាវិតរណវិសុទ្ធិ សេចក្តីបរិសុទ្ធនៃការឃើញច្បាស់ កន្លងសេចក្តីសង្ស័យៈ
១- បច្ចយបរិគ្គហញាណ បញ្ញាដោយការដឹងយល់អំពីបច្ច័យ
២- សម្មសនញាណ បញ្ញាដោយការយល់ច្បាស់
៣- ឧទយព្វយញ្ញាណ បញ្ញាយល់ដឹងអំពីការកើតនិងរលត់ ទាក់ទងនឹងឧប កិលេស១០ កាលណាវាទន់ខ្សោយ ។
៥- មគ្គាមគ្គញាណទស្សនវិសុទ្ធិ សេចក្តីបរិសុទ្ធនៃ ការដឹងច្បាស់ឃើញច្បាស់ ថាជាផ្លូវឬមិន មែនជាផ្លូវ
៦- បដិបទាញាណទស្សនវិសុទ្ធិ សេចក្តីបរិសុទ្ធនៃ ការដឹងច្បាស់ឃើញច្បាស់ នូវផ្លូវបដិបត្តិ (ដែលជាហេតុឲ្យអរិយមគ្គកើតឡើង)
១- ភង្គញាណ បញ្ញាដឹងអំពីការបែកចេញពីគ្នា (នាមនិងរូប)
២- ភយតូបដ្ឋានញាណ បញ្ញាដឹងពីការគួរឲ្យភ័យខ្លាច នៃការកើតរលត់នៃ សង្ខារ ។
៣- អាទីនវញ្ញាណ បញ្ញាឃើញការទទួល ទុក្ខទោសក្នុងសង្ខារ
៤- និព្វិទាញាណ បញ្ញាឃើញការនឿយណាយ ក្នុងសង្ខារ
៥- មុញ្ចិតុកាម្យតា បញ្ញាឃើញបំណងចង់ រំដោះចេញពីសង្ខារ
៦- បដិសង្ខានុបស្សនាញាណ បញ្ញាពិនិត្យរកឧបាយរំដោះ ចេញពីសង្ខារ
៧- សង្ខារូបេក្ខាញ្ញាណ បញ្ញាឃើញសេចក្តីព្រងើយ ចំពោះសង្ខារទាំងពួង
៨- វុដ្ឋានគាមិនីវិបស្សនាញ្ញាណ បញ្ញានាំឲ្យដល់ការ ចេញចាកសង្ខារ
៩- អនុលោមញ្ញាណ បញ្ញាដឹងការតម្រូវតាម ឬប្រែប្រួលតាម ញាណ៨ខាងដើមនេះ ។
១០- គោត្រភូញាណ បញ្ញាចាស់ក្លា ឃើញនូវព្រះនិព្វាន ។
៧- ញាណទស្សនវិសុទ្ធិ សេចក្តីបរិសុទ្ធនៃការដឹងច្បាស់ ឃើញច្បាស់ នូវករណីយកិច្ចដែលជាចំណែកនៃលោកុត្តរៈ
១- មគ្គញាណ
២- ផលញាណ
៣- បច្ចវេក្ខណញាណ បញ្ញាពិចារណាមគ្គ-ផល និងកិលេស
៤- ផលសមាបត្តិ ការសម្រេចបានផលចិត្ត
៥- មគ្គនិងផលខ្ពស់ៗខាងលើ ។
ព្រឹត្តិការណ៍នេះ ប្រហែលគ្នានឹង អារម្មណ៍ ដ៏ខ្លាំងក្លាមួយ មកប៉ះនឹងចក្ខុទ្វារ ។
សម្លេងជ្រុះប៉ះនឹងដី របស់ផ្លែស្វាយ បានធ្វើឲ្យបុរសនោះភ្ញាក់ ហើយងើបក្បាលឡើង ប្រហែលគ្នានឹងរូបារម្មណ៍ ទង្គិចនឹងចក្ខុទ្វារ បណ្តាលឲ្យភវង្គរញ្ជួយ២ដង ហើយឈប់ហូរ ។
អ្នកដំណើរនោះបើកភ្នែក ហើយរកមើលជុំវិញ ឲ្យដឹងថា អ្វីដែលបណ្តាលឲ្យមាន សម្លេងនោះ ។ ហេតុនេះដូចគ្នា នឹងបញ្ចទ្វាររាវចនៈ បង្វែរចិត្តឲ្យងាកទៅរកអារម្មណ៍ ។ បុរសនោះឃើញផ្លែស្វាយ ប្រហែលគ្នានឹងចក្ខុវិញ្ញាណ ឃើញនូវអារម្មណ៍ ។
បុរសនោះចាប់យកផ្លែស្វាយ ប្រហែលគ្នានឹង សម្បដិច្ឆនចិត្តទទួលយករូបារម្មណ៍ ។ បុរសពិនិត្យមើលផ្លែស្វាយនោះ ឲ្យដឹងថាបរិភោគបានឬទេ នេះក៏ដូចគ្នានឹងសន្តិរណ ចិត្ត សង្កេតពិនិត្យអារម្មណ៍ ។
បុរសនោះសម្រេចចិត្តថា ផ្លែស្វាយនោះល្អ អាចទទួលទានបាន នេះក៏ប្រហែលគ្នានឹងវោដ្ឋបនចិត្ត សម្រេចឲ្យគុណភាពល្អ ចំពោះអារម្មណ៍ ។
ដោយសេចក្តីឃ្លាន បុរសនោះ ខាំផ្លែស្វាយទំនោះ៧ម៉ាត់ គាត់សោយរស់ជាតិស្វាយទំ នេះក៏ដូចគ្នានឹង ជវនចិត្តដែលសោយ រសនៃអារម្មណ៍ដែរ ។
បន្ទាប់មកបុរសនោះ ប្រមូលអ្វីៗដែលសេសសល់ អំពីផ្លែស្វាយ សំអាតមាត់ដោយអណ្តាត ហើយលេបចូល២ដង ។ នេះក៏ដូចគ្នានឹង តទាលម្ពណចិត្ត២ បន្ទាប់ពីជវនៈ ហើយត្រេកត្រអាលនឹង រសជាតិនៃអារម្មណ៍ ។
បន្ទាប់មក អ្នកដំណើរនោះ ក៏ផ្តេកខ្លួនចុះ ហើយដេកលង់លក់ទៅ ។ នេះក៏ដូចគ្នានឹងចិត្ត ដែលចុះទៅក្នុងខ្សែភវង្គ វិញដូច្នោះដែរ ។
[កែប្រែ] បញ្ចទ្វារវីថិចិត្តបើសិនយើងពិនិត្យមើល បញ្ចទ្វារវីថិ យើងនឹងដឹងថា មានចិត្ត៧យ៉ាង ចូលរួមក្នុងវីថិនេះ ។ ចិត្ត៧យ៉ាងនោះគឺៈ បញ្ចទ្វាររាវចនៈ បញ្ចវិញ្ញាណ សម្បដិច្ឆន សន្តិរណៈ វោដ្ឋបនៈ ជវនៈ និងតទាលម្ពណៈ ។
ចំនួនចិត្តដែលចូលរួម ក្នុងវីថិវែងបង្អស់ គឺអតិមហន្តារម្មណ៍វីថិ មាន១៤គឺៈ
១- បញ្ចទ្វាររាវចនៈ ១
២- បញ្ចវិញ្ញាណ ១
៣- សម្បដិច្ឆនៈ ១
៤- សន្តិរណៈ ១
៥- វោដ្ឋបនៈ ១
៦- ជវនៈ ៧
៧- តទាលម្ពណៈ ២
រួមទាំងអស់ត្រូវជា១៤ ។
ចំនួនចិត្តដែលចូលរួម ក្នុងបញ្ចទ្វារវីថិគឺៈ
១- បញ្ចទ្វាររាវចនៈចិត្ត ១
២- បញ្ចវិញ្ញាណចិត្ត (ទ្វេបញ្ចវិញ្ញាណ) ១០
៣- សម្បដិច្ឆនៈចិត្ត ២
៤- សន្តិរណៈចិត្ត ៣
៥- វោដ្ឋបនៈចិត្ត (មនោទ្វារាវចនៈ) ១
៦- កាមជវនៈចិត្ត ២៩
៧- តទាលម្ពណៈចិត្ត ៨
រួមទាំងអស់ត្រូវជា៥៤ ។
នេះគឺជា កាមាវចរចិត្ត៥៤ ។ បើយើងរាប់ចិត្តក្នុងទ្វារមួយៗ ដូចជាចក្ខុទ្វារ យើងនឹងបានចក្ខុវិញ្ញាណចិត្ត២ ជំនួសបញ្ចវិញ្ញាណចិត្ត១០ ។ ដូច្នេះបើរាប់តាមទ្វារមួយៗ ចិត្តទាំងអស់មាន៤៦ ។ សូមកត់ចំណាំថា ភវង្គចិត្តមិនរាប់ ចូលទៅក្នុងវីថិចិត្តទេ ។
[កែប្រែ] អារម្មណ៍និងវត្ថុបញ្ចទ្វារវីថិចិត្តទាំងអស់ កាន់យកអារម្មណ៍បច្ចុប្បន្ន ដែលមានក្នុងទ្វារវិញ្ញាណ ។ បញ្ចវិញ្ញាណចិត្ត អាស្រ័យដោយបញ្ចវត្ថុ មានន័យថា ចក្ខុវិញ្ញាណចិត្តអាស្រ័យ ដោយចក្ខុវត្ថុសោតវិញ្ញាណចិត្ត អាស្រ័យដោយ សោតវត្ថុ ។ល។ ចំណែកឯមនោវិញ្ញាណចិត្ត អាស្រ័យដោយ ហទយវត្ថុ ។
ជាការបង្ហាញ ចក្ខុទ្វារវីថិចិត្តទាំងអស់ ដែលមានអតិមហន្តារម្មណ៍ ជាអារម្មណ៍ចាប់ យករូបារម្មណ៍ ដែលកើតឡើងក្នុងចក្ខុទ្វារ ក្នុងខណៈដែល ភវង្គចលនៈកើតឡើង ហើយរលាយទៅវិញ នៅពេលដែល តទាលម្ពណៈចិត្តទី២រលត់ទៅ ។
ចក្ខុវិញ្ញាណចិត្តទាំង២ អាស្រ័យដោយចក្ខុវត្ថុ (ចក្ខុបសាទ) ដែលកើតឡើងព្រមគ្នា ជាមួយនឹងរូបារម្មណ៍ ក្នុងខណៈនៃអតីតភវង្គ ។ វត្ថុនេះ ដែលមានអាយុស្មើនឹង រូបារម្មណ៍ មានឈ្មោះថា មជ្ឈិមាយុកវត្ថុ ។ វត្ថុទាំងឡាយណា ដែលកើតមុន ហើយរលត់មុន រូបា រម្មណ៍ មានឈ្មោះថា មន្ទាយុកវត្ថុ ។ វត្ថុទាំងឡាយណា ដែលកើតក្រោយ ហើយរលត់ក្រោយរូបារម្មណ៍ មានឈ្មោះថា អមន្ទាយុកវត្ថុ ។
បញ្ចទ្វារវីថិចិត្ត ដែលសល់ពីនេះទាំងអស់ ជាមនោវិញ្ញាណចិត្ត ។ ចិត្តទាំងនេះនិមួយៗ អាស្រ័យនឹងហទយវត្ថុ ដែលបានកើតឡើងព្រម ជាមួយចិត្តមុន គឺថាហទយវត្ថុដែល បានកន្លងទៅ១ខណៈចិត្តហើយ ។ ជាឧទាហរណ៍ បញ្ចទ្វារាវចនៈ អាស្រ័យនឹងហទយវត្ថុ ដែលបានកើតឡើងព្រម ជាមួយភវង្គចលនៈ, សម្បដិច្ឆនៈ អាស្រ័យនឹងហទយវត្ថុ ដែលបានកើតឡើងព្រម ជាមួយនឹងចក្ខុវិញ្ញាណ, សន្តិរណៈ អាស្រ័យនឹងហទយវត្ថុ ដែលបានកើតឡើងព្រម ជាមួយនឹងសម្បដិច្ឆនៈ …យ៉ាងដូច្នេះតទៅ ។
[កែប្រែ] មនោទ្វារវីថិមនោទ្វារវីថិ កាមជវនវារៈវីថិ ១- តទាលម្ពណវារៈវីថិ
២- ជវនវារៈវីថិ
៣- វោដ្ឋបនវារៈវីថិ
៤- មោឃវារៈវីថិ
អប្បនាជវនវារៈវីថិ -លោកិអប្បនាវីថិ-
១- រូបាវចរអប្បនាវីថិ
២- អរូបាវចរអប្បនាវីថិ
៣- អភិញ្ញាអប្បនាវីថិ
-លោកុត្តរអប្បនាវីថិ-
១- មគ្គអប្បនាវីថិ
២- ផលសមាបត្តិវីថិ
៣- និរោធសមាបត្តិវីថិ
កាលណាវិញ្ញាណណាមួយ នៃវិញ្ញាណទាំង៦ ចូលទៅក្នុងមនោទ្វារ មនោទ្វារវីថិក៏កើតឡើងតាមលំដាប់ ។ មនោទ្វារវីថិ អាចជាបឋម ជា២ថ្នាក់គឺៈ
១- កាមជវនវារៈវីថិ – នេះចិត្ត១ ក្នុងកាមជវនចិត្ត២៩ បំពេញមុខងារជវនៈ គឺថាសេពសោយរសជាតិ នៃអារម្មណ៍ ។
២- អប្បនាជវនវារៈវីថិ – នេះចិត្ត១ ក្នុងអប្បនាជវនចិត្ត២៦ បំពេញមុខងារជវនៈ ។
កាមជវនវារៈវីថិ អាចចាត់ជា៤យ៉ាង ដូចបង្ហាញក្នុងតារាង ខាងលើនេះស្រាប់ ចំណែកឯអប្បនាជវនវារៈវីថិ អាចចែកចេញជា២យ៉ាង គឺលោកិអប្បនាវីថិ និងលោកុត្តរអប្បនា វីថិ ។ វីថិទាំងអស់នេះ លើកយកមកពន្យល់ ដូចខាងក្រោមនេះ ៖
[កែប្រែ] កាមជវនមនោទ្វារវីថិ១- អតិវិភូតារម្មណ៍វីថិ (តទាលម្ពណវារៈវីថិ) – អតិមហន្តារម្មណ៍
ភវង្គចលនៈ → ភវង្គុបច្ឆេទ → មនោទ្វារាវចនៈ → ជវនៈ → ជវនៈ → ជវនៈ → ជវនៈ → ជវនៈ →
ជវនៈ → ជវនៈ → តទាលម្ពណៈ → តទាលម្ពណៈ – ភវង្គ
២- វិភូតារម្មណ៍វីថិ (ជវនវារៈវីថិ) – មហន្តារម្មណ៍
ភវង្គចលនៈ → ភវង្គុបច្ឆេទ → មនោទ្វារាវចនៈ → ជវនៈ → ជវនៈ → ជវនៈ → ជវនៈ → ជវនៈ →
ជវនៈ → ជវនៈ – ភវង្គ – ភវង្គ
៣- អវិភូតារម្មណ៍វីថិ (វោដ្ឋបនវារៈវីថិ) – បរិត្តារម្មណ៍
ភវង្គចលនៈ → ភវង្គុបច្ឆេទ → មនោទ្វារាវចនៈ → មនោទ្វារាវចនៈ
– ភវង្គ – ភវង្គ
៤- អតិអវិភូតារម្មណ៍វីថិ (មោឃវារៈវីថិ) – អតិបរិត្តារម្មណ៍
ភវង្គចលនៈ → ភវង្គចលនៈ – ភវង្គ – ភវង្គ
[កែប្រែ] សេចក្តីពន្យល់អារម្មណ៍ណាមួយ នៃវិញ្ញាណារម្មណ៍៦ ដែលជាបច្ចុប្បន្ន អតីត អនាគត ត្រូវតែចូលទៅក្នុងផ្លូវនៃមនោទ្វារ ដើម្បីចាប់ផ្តើម កាមជវនមនោទ្វារវីថិ ។
១- កាលណាអារម្មណ៍របស់វិញ្ញាណ ជាអតិមហន្តារម្មណ៍ ភវង្គរញ្ជួយ២ដង ហើយឈប់ (ភវង្គចលនៈ-ភវង្គុបច្ឆេទ) នៅពេលដែលអារម្មណ៍នោះ កើតឡើងក្នុងមនោទ្វារ ។ ពេលនោះមនោទ្វារាវចនៈ បង្វែរខ្សែចិត្តឲ្យងាក ទៅរកអារម្មណ៍របស់វិញ្ញាណ ពិនិត្យមើលវា ហើយសម្រេចឲ្យតម្លៃ ថាជារបស់ល្អ ឬអាក្រក់ ។
តម្រូវទៅតាមការសម្រេច ឲ្យតម្លៃនេះ ចិត្ត១នៃកាមជវនចិត្ត២៩ បំពេញមុខងារជវនៈ អស់៧ខណៈចិត្ត សេពសោយរសជាតិនៃអារម្មណ៍ ។ បន្ទាប់មកតទាលម្ពណចិត្ត២ បន្តការសោយរសនៃអារម្មណ៍ បន្ថែមទៀត ។ រួចហើយចិត្តធ្លាក់ចុះ ទៅកាន់ខ្សែភវង្គវិញ ។ វីថិនេះមានឈ្មោះថា អតិវិភូតារម្មណ៍វីថិ ឬតទាលម្ពណវារៈវីថិ ព្រោះវាបញ្ចប់ជាមួយនឹងតទាលម្ពណៈចិត្ត ។
២- កាលណាអារម្មណ៍របស់វិញ្ញាណ ជាមហន្តារម្មណ៍ មានកំរិតខ្លាំងមធ្យម វីថិចិត្តកើតឡើង ដូចគ្នានឹងខាងលើនេះដែរ ប៉ុន្តែវាបញ្ចប់ជាមួយនឹងជវនៈ គ្មានតទាលម្ពណៈទេ ។ វីថិនេះមានឈ្មោះថា វិភូតារម្មណ៍វីថិ ឬជវនវារៈវីថិ ។
៣- ក្នុងអវិភូតារម្មណ៍វីថិ អារម្មណ៍របស់វិញ្ញាណ ជាបរិត្តារម្មណ៍ ហើយវាកើតឡើង មិនច្បាស់ក្នុងមនោទ្វារ ដូចអារម្មណ៍២ខាងដើមទេ ។ ហេតុនេះបន្ទាប់ពី ភវង្គឈប់ទៅ មនោទ្វារាវចនចិត្ត កើតឡើង៣ខណៈចិត្ត បំរុងនឹងពិនិត្យ និងឲ្យតម្លៃដល់អារម្មណ៍ ប៉ុន្តែចិត្តពុំអាចស្គាល់អារម្មណ៍ ដ៏ខ្សោយនោះបាន ។ ព្រោះហេតុនេះ គ្មានជវនៈចិត្ត កើតឡើង សោយនូវអារម្មណ៍ទេ ។ បន្ទាប់ពីមនោទ្វារាវចនចិត្ត រលត់ទៅ ចិត្តក៏ចុះទៅកាន់ខ្សែភវង្គវិញ ។
វីថិនេះមានឈ្មោះថា អតិវិភូតារម្មណ៍វីថិ ឬវោដ្ឋបនវារៈវីថិ ព្រោះវាបញ្ចប់ជាមួយ នឹងវោដ្ឋបនចិត្ត ។
៤- ក្នុងអតិអវិភូតារម្មណ៍ អារម្មណ៍របស់វិញ្ញាណ ជាអតិបរិត្តារម្មណ៍ ។ វាអាចគ្រាន់តែ ធ្វើឲ្យភវង្គរញ្ជួយ២ខណៈប៉ុណ្ណោះ មិនអាចបញ្ឈប់ភវង្គទេ ។ ហេតុដូច្នេះគ្មានវីថិចិត្ត កើតឡើងឡើយ ហើយចិត្តពុំបានស្គាល់ អារម្មណ៍នោះទេ ។ វីថិនេះមានឈ្មោះថា អតិអវិភូតារម្មណ៍វីថិ ឬមោឃវារៈវីថិ ព្រោះប្រាសចាកវីថិចិត្ត ។
ចំណាំៈ
១- មនោទ្វារ (ទ្វារចិត្ត) មិនមានរូបរាងទេ ភវង្គចិត្តមួយ ក្នុងភវង្គចិត្ត១៩ បំពេញមុខងារជាមនោទ្វារ របស់មនុស្សម្នាក់ៗ ។
២- អារម្មណ៍ទាំង៦ របស់វិញ្ញាណ ដែលជាអតីត បច្ចុប្បន្ន អនាគត ឬរួចផុតកាល អាចកើតឡើងក្នុងមនោទ្វារ ។
៣- អារម្មណ៍របស់មនោ ដូចជាចិត្ត ចេតសិក កសិណនិមិត្ត ឬនិព្វាន អាចកើតឡើងនៅក្នុងមនោទ្វារ គ្មានអតីតភវង្គទេ វាកើតឡើងភ្លាម ក្នុងខណៈដែលវា មកប៉ះនឹងទ្វារ ។
៤- អារម្មណ៍ដែលកើតក្នុងមនោទ្វារ មិនត្រូវចែកជា អតិមហន្តារម្មណ៍ ឬមហន្តារម្មណ៍ទេ ត្រូវចែកជាវិភូតារម្មណ៍ (អារម្មណ៍ច្បាស់) ឬអវិភូតារម្មណ៍ (អារម្មណ៍ ស្រពិចស្រពិល មិនច្បាស់) ។
[កែប្រែ] កាមជវនមនោទ្វារវីថិចិត្តក្នុងមនោទ្វារវីថិ មានចិត្តតែ៣យ៉ាងគឺ រាវចនៈ ជវនៈ និងតទាលម្ពណៈ ។ ចំនួនចិត្តក្នុងមនោទ្វារវីថិ ដែលវែងបំផុតមាន មនោទ្វារាវចនចិត្ត១ ជវនចិត្ត៧ តទាលម្ពណចិត្ត២ ទាំងអស់ត្រូវជា១០ ។
ចំនួនចិត្តដែលអាចចូលរួម ក្នុងមនោទ្វារវីថិមាន មនោទ្វារាវចនៈចិត្ត១ កាមជវនចិត្ត២៩តទាលម្ពណចិត្ត១១ ទាំងអស់ត្រូវជា៤១ ។
[កែប្រែ] មនោទ្វារវីថិបន្តបន្ទាប់កាលណាអារម្មណ៍ណាមួយ ក្នុងវិញ្ញាណារម្មណ៍៦ ចូលមកក្នុងផ្លូវមនោទ្វារ ត្រង់តែម្តងយើងបាននូវមនោទ្វារវីថិសំខាន់ ដូចរាប់រៀបខាងលើ ។ ប៉ុន្តែមានមនោទ្វារវីថិបន្ទាប់បន្សំ ដែលដើរតាម គ្រប់បញ្ចទ្វារវីថិនិមួយៗ ។
ក្នុងបញ្ចទ្វារវីថិ ការទទួលអារម្មណ៍ (ផស្សៈ) ប្រព្រឹត្តិទៅត្រឹមតែឲ្យដឹង ត្រួសៗថាជាល្អ ឬអាក្រក់ ។ រូបរាង លក្ខណៈផ្សេងៗ និងឈ្មោះរបស់អារម្មណ៍នោះ នៅមិនទាន់ស្គាល់នៅឡើយ ។
ដូច្នេះបន្ទាប់ពីបញ្ចទ្វារវីថិមក មនោទ្វារវីថិ ចាប់ធ្វើកិច្ចការបន្តភ្លាម ចាប់យកអារម្មណ៍ របស់បញ្ចទ្វារវីថិ ជាអតីតអារម្មណ៍ ។ ពេលនេះមនោទ្វារវីថិទី២ បន្តទៀតដោយពិនិត្យមើលរូបភាពថ្មី និងផស្សៈជាមួយគ្នា ។ បន្ទាប់មក មនោទ្វារវីថិទី៣ ចាប់បន្តទៀតភ្លាម ពិនិត្យមើលរូបរាង នៃអារម្មណ៍ ។ បន្ទាប់មក មនោទ្វារវីថិទី៤ ចាប់បន្តទៀត រាវរកនាមដែលទាក់ទងនឹងអារម្មណ៍នោះ ។ បើសិនជាចាំបាច់ មនោទ្វារវីថិច្រើនទៀត កើតឡើង បន្តបន្ទាប់គ្នា រាវរកលក្ខណៈពិស្តា របស់អារម្មណ៍ ព្រមទាំងពេលវេលា ទីកន្លែងដែលទាក់ទងនឹងអារម្មណ៍ ប្រសិនបើគេបានជួប អំពីពេលមុន ។
លុះត្រាតែមនោទ្វារវីថិបន្ទាប់ មួយចំនួន បានប្រព្រឹត្តិទៅហើយ ទើបគេស្គាល់នូវអារម្មណ៍ ដោយរូបរាង ឈ្មោះព្រមទាំងលក្ខណៈ ផ្សេងៗបានច្បាស់ ។
ដោយយោងតាមសេចក្តីពិត ថាចិត្តកើតរលត់ ជាង១លានលានដង ក្នុង១ប៉ប្រិចភ្នែកហើយមនោទ្វារវីថិមានត្រឹមតែ ប្រមាណ១០វីថិចិត្ត ក្នុង១ភាគនៃវិនាទី អាចមានវីថិរាប់លានលាន កើតឡើងបាន ។ ដូច្នេះយើងដឹងនូវអារម្មណ៍ ដែលឃើញឬឭ ស្ទើរតែភ្លាមៗ ហើយយើងគិតថា យើងឃើញនិងឭ ក្នុងពេលជាមួយគ្នា ។
[កែប្រែ] ការបញ្ជាក់សេចក្តីពិតបញ្ចទ្វារវីថិ និងមនោទ្វារវីថិ កើតឡើងក្នុងខ្លួនបុគ្គលម្នាក់ៗ យ៉ាងលឿនបំផុត ឥតឈប់ឈរ ។ ហេតុនេះអាចបញ្ជាក់សេចក្តីពិត បានដោយបុគ្គលខ្លួនឯង ។ ដោយហេតុថា គ្មានប្រដាប់ឆ្លុះឯណាមួយ អាចមើលឃើញចិត្តបាន យើងត្រូវការប្រដាប់ពិសេសមួយ ដែលអាចប្រើ ក្នុងការពិនិត្យមើលចិត្ត ។ ប្រដាប់ពិសេសនោះ គ្មានអ្វីក្រៅពីចិត្តខ្លួនឯងនោះឡើយ គឺចិត្តដែលជាឧបចារៈសមាធិ ឬឈានសមាធិ ។
អ្នកធ្វើសមថៈនិងវិបស្សនា ជាច្រើនរូបក្នុង មណ្ឌលពុទ្ធសាសនាអន្តរជាតិ ក្នុងប្រទេសភូមា បន្ទាប់ពីបានចម្រើនសមថសមាធិ ឲ្យបរិបូណ៌ហើយ ចម្រើនវិបស្សនាលើនាមរូប អ្នកទាំងនោះបានពិសោធន៍ឃើញ ការកើតរលត់នៃវីថិចិត្ត ដូចមាននៅក្នុងគម្ពីរធម៌ ហើយបុគ្គលអ្នកចម្រើន វិបស្សនាទាំងនោះ មានសេចក្តីពេញចិត្ត នឹងការពិសោធន៍ របស់ខ្លួន ។
[កែប្រែ] អប្បនាជវនមនោទ្វារវីថិក្នុងសមថសមាធិ និងវិបស្សនាសមាធិ អប្បនាជវនមនោទ្វារវីថិ កើតឡើងកាលណា គេបានដល់នូវឈានឬមគ្គ ។ ក្នុងវីថិនេះ ចិត្តមួយក្នុងចំណោម អប្បនាជវនចិត្ត២៦ ចូលរួមចំណែកក្នុងមុខងារជវនៈ-
– រូបាវចរកុសលចិត្ត ៥
– អរូបាវចរកុសលចិត្ត ៤
– មហគ្គតកិរិយាចិត្ត ៩
– លោកុត្តរចិត្ត ៨
រួមទាំងអស់ ត្រូវជាអប្បនាជវនចិត្ត ២៦ ។
បើបុគ្គលណាមួយ មិនមែនជាព្រះអរហន្ត ចម្រើនសមថសមាធិ បុគ្គលនោះអាចបាន សម្រេចរូបាវចរកុសលឈាន៥ និងអរូបាវចរកុសលឈាន៤ ដែលឈានទាំងពីរបែបហៅរួមគ្នាថា មហគ្គតកុសលចិត្ត៩ ។
បើបុគ្គលណាមួយ ជាអ្នកអស់ទៅនូវឫស៣ គឺលោភមូល ទោសមូល និងមោហមូល ហើយបានបដិបត្តិ វិបស្សនាសមាធិដ៏ត្រឹមត្រូវ និងយ៉ាងតឹងរឹង បុគ្គលនោះអាចសម្រេច មគ្គ៤និងផល៤បាន ដែលហៅថា លោកុត្តរចិត្ត៨ ។
[កែប្រែ] រូបាវចរអប្បនាវីថិ៥មន្ទបញ្ញា (បញ្ញាទន់ខ្សោយ)
អតីតភវង្គ → ភវង្គចលនៈ → មនោទ្វារាវចនៈ → បរិកម្ម → ឧបចារៈ → អនុលោម
→ គោត្រភូ → ឈាន → ភវង្គ → ភវង្គ
តិក្ខៈបញ្ញា (បញ្ញាខ្លាំង)
អតីតភវង្គ → ភវង្គចលនៈ → មនោទ្វារាវចនៈ → ឧបចារៈ → អនុលោម
→ គោត្រភូ → ឈាន → ភវង្គ → ភវង្គ
១- កាលណាបដិភាគនិមិត្តនៃកសិណ កើតឡើងក្នុងមនោទ្វារ ខ្សែភវង្គរញ្ជួយ២ដង (អតីតភវង្គ-ភវង្គចលនៈ) ហើយឈប់ ។ រួចមកមនោទ្វារាវជ្ជនៈ បង្វែរចិត្តឲ្យទៅកាន់ បដិភាគនិមិត្ត ពិនិត្យមើល ហើយឲ្យតម្លៃល្អ ឬអាក្រក់ដល់អារម្មណ៍ ។ បន្ទាប់មក ចិត្ត១ (ក្នុងចិត្ត២) សោមនស្ស-សហគតំ ញាណ-សម្បយុត្តំ មហាកុសលចិត្ត អនុវត្តន៍កិច្ច របស់ឧបចារ-សមាធិជវន ៤ដងចំពោះបុគ្គល ដែលមានបញ្ញាទន់ខ្សោយ (មន្ទបញ្ញា) តាមលំដាប់ថ្នាក់ ដូចមានឈ្មោះខាងក្រោមៈ
– បរិកម្ម រៀបចំចូលទៅកាន់ឈាន
– ឧបចារៈ ចូលទៅជិតដល់ឈាន
– អនុលោម សម្របសម្រួល ឬភ្ជាប់បរិកម្មជាមួយឈាន ធ្វើដូចជាស្ពាន ចម្លង
ចិត្តទាប ទៅកាន់ចិត្តខ្ពស់
– គោត្រភូ ចិត្តដែលកាត់ផ្តាច់ កាមាវចរគោត្រ (ត្រកូលកាម) ហើយបង្កើត គោត្រឧត្តម ឬមហគ្គតគោត្រ ។
ចិត្តទាំង៤នេះ មាននាមថា ឧបចារសមាធិជវន ។ ចំពោះបុគ្គល ដែលមានបញ្ញាខ្លាំង (តិក្ខៈបញ្ញា) បរិកម្មមិនមានទេ ។ បន្ទាប់ពីគោត្រភូ រូបាវចរកុសល-បឋមជ្ឈានចិត្ត ក៏កើតឡើងភ្លាម តែ១ដងជាអប្បនាជវន ។ បន្ទាប់ពីបឋមជ្ឈានចិត្តរលត់ទៅ ខ្សែភវង្គក៏ ចាប់រត់តាមធម្មតាវិញ ។
២- រូបាវចរអប្បនាវីថិទី២ កើតឡើងដូចពោលខាងលើ បណ្តោយឲ្យ រូបាវចរកុសល-ទុតិយជ្ឈានចិត្ត (ឈានទី២) បំពេញមុខងារ តែ១ដងជាអប្បនាជវន ។
៣- រូបាវចរអប្បនាវីថិទី៣ កើតឡើងដូចលេខ១ខាងលើដែរ បណ្តោយឲ្យរូបាវចរកុសល-តតិយជ្ឈានចិត្ត (ឈានទី៣) បំពេញមុខងារ តែ១ដងជាអប្បនាជវន ។
៤- រូបាវចរអប្បនាវីថិទី៤ កើតឡើងដូចលេខ១ខាងលើដែរ បណ្តោយឲ្យរូបាវចរកុសល-ចតុត្តជ្ឈានចិត្ត (ឈានទី៤) បំពេញមុខងារ តែ១ដងជាអប្បនាជវន ។
៥- រូបាវចរអប្បនាវីថិទី៥ កើតឡើងដូចលេខ១ខាងលើដែរ ប៉ុន្តែផ្លែកគ្នាត្រង់ ក្នុងរូបាវចរអប្បនាវីថិទី៥នេះ ចិត្ត១ (ក្នុងចិត្ត២) ឧបេក្ខា-សហគតំ ញាណ-សម្បយុត្តំ មហាកុសលចិត្ត បំពេញមុខងារឧបចារ-សមាធិជវន ៣ឬ៤ដង ហើយរូបាវចរកុសល-បញ្ចមជ្ឈាន ចិត្ត (ឈានទី៥) បំពេញមុខងារ តែ១ដងជាអប្បនាជវន ។
‘’’ចំណាំៈ’’’
១- កាលណា អ្នកធ្វើសមាធិណាមួយ ចម្រើនកសិណ សោមនស្ស ឬឧបេក្ខាមហាកុសលចិត្ត នឹងបំពេញមុខងារជវនៈ ។
២- កាលណា គេចូលទៅកាន់ឈាន ឧបចារសមាធិជវន និងឈានជវន ត្រូវ មានការទទួលអារម្មណ៍ស្របគ្នា ។ ដោយហេតុថា ឈាន៤ដំបូងប្រកបដោយ សុខៈ វេទនា ឈាន៤ដំបូងនេះ ជាសោមនស្សចិត្ត ។ ដូច្នេះ ឧបចារសមាធិជវន ត្រូវតែជា សោមនស្ស-សហគតំ (ប្រកបដោយសោមនស្ស) ។ ក្នុងខណៈនៃឈានទី៥វិញ គឺ ឧបេក្ខា-សហគតំ ដូច្នេះឧបចារសមាធិជវន ត្រូវតែជា ឧបេក្ខា-សហ គតំ ។
៣- កុសលជវន១ នាំមុខកុសលជវន១ទៀត ។
[កែប្រែ] អរូបាវចរអប្បនាវីថិ៤មន្ទបញ្ញា (បញ្ញាទន់ខ្សោយ)
ភវង្គចលនៈ → ភវង្គុបច្ឆេទ → មនោទ្វារាវចនៈ → បរិកម្ម → ឧបចារៈ → អនុលោម → គោត្រភូ →
ឈាន → ភវង្គ → ភវង្គ
តិក្ខៈបញ្ញា (បញ្ញាខ្លាំង)
ភវង្គចលនៈ → ភវង្គុបច្ឆេទ → មនោទ្វារាវចនៈ → ឧបចារៈ → អនុលោម → គោត្រភូ →
ឈាន → ភវង្គ → ភវង្គ
អរូបាវចរអប្បនាវីថិ ដូចគ្នានឹង រូបាវចរអប្បនាវីថិដែរ ។ ប៉ុន្តែអរូបាវចរឈាន ខ្ពស់ជាង រូបាវចរឈាន ក្នុងកំរិតនៃសមាធិ សេចក្តីស្ងប់ និងសុខុមភាព ។ យោគាវចរត្រូវប្រើ ឈានទី៥ (នៃរូបាវចរឈាន) ជាគ្រឹះសម្រាប់ឡើងកាន់ អរូបាវចរឈាន ហើយត្រូវស្មឹងស្មាធលើអារម្មណ៍ ដែលមិនទាក់ទងជាមួយរូប (អរូប) ។
ក្នុងការបដិបត្តិ គេត្រូវសម្រេចឈានទី៥ ជាមុនសិន ដោយចម្រើនលើបដិភាគ និមិត្តនៃ កសិណ ។ បន្ទាប់មក គេចេញចាកឈាន លះបង់បដិភាគនិមិត្ត នោះចោលចេញ ព្រោះវាជាប់ទាក់ទងនឹងរូប (កសិណ) ហើយផ្ចង់អារម្មណ៍ ទៅលើអាកាស (អាកាស គ្មានទីបំផុត) ដែលហួសផុតអំពីបដិភាគនិមិត្ត ហើយចម្រើនថាៈ អាកាស… អាកាស ។ កាលណាការជាប់អារម្មណ៍ ដ៏ល្អិតល្អន់ ទៅលើបដិភាគនិមិត្ត បានត្រូវលះបង់ចេញ និមិត្តក៏រលត់នៅពេលនោះ បើកចំហរនូវអាកាសគ្មានទីបំផុត ។ យោគាវចរចម្រើនលើអាកាស…អាកាស ហើយកាលណាកំរិតសមាធិ បានខ្ពស់គ្រប់គ្រាន់ហើយ អប្បនាវីថិ ក៏កើតឡើងនៅពេលនោះ ។
១- កាលណាអារម្មណ៍អាកាស កើតឡើងនៅក្នុងមនោទ្វារ ខ្សែភវង្គរញ្ជួយ២ដង ហើយឈប់ ។ មនោទ្វារាវជ្ជនចិត្ត ពិនិត្យមើលអារម្មណ៍ ហើយឲ្យតម្លៃល្អឬអាក្រក់ ។ ហើយ ចិត្ត១នៃចិត្ត២ គឺឧបេក្ខាសហគតំ ញាណសម្បយុត្តំ មហាកុសលចិត្ត បំពេញមុខងារជាបរិកម្ម ឧបចារៈ អនុលោម និងគោត្រភូ ចំពោះបុគ្គលដែលមានបញ្ញាតិច (មន្ទបញ្ញា) ឬជាឧបចារៈ អនុលោមនិងគោត្រភូ ចំពោះបុគ្គល ដែលមានបញ្ញាច្រើន (តិក្ខៈបញ្ញា) ។ បន្ទាប់មក អាកាសានញ្ចាយតន-កុសលចិត្ត កើតឡើងម្តងជាអប្បនាជវន ហើយចិត្តក៏ ធ្លាក់ចុះទៅកាន់ខ្សែភវង្គវិញ ។
២- ក្នុងលំដាប់ថ្នាក់ខ្ពស់ ទៅកាន់អរូបាវចរឈានទី២ យោគាវចរចម្រើនលើ វិញ្ញា ណញ្ចាយតន-កុសលចិត្ត ។ កាលណាសមាធិចិត្ត បានដល់កំរិតខ្ពស់ហើយ អរូបាវចរ អប្បនាវីថិក៏កើតឡើង ។
អារម្មណ៍ដែលកើតក្នុងមនោទ្វារ គឺវិញ្ញាណញ្ចាយតន-កុសលចិត្ត ដែលជាហេតុឲ្យខណៈចិត្ត១ខ្សែកើតឡើងៈ ភវង្គចលន ភវង្គុបច្ឆេទ មនោទ្វារាវចន បរិកម្ម (លើកលែងបុគ្គលតិក្ខៈបញ្ញា) ឧបចារ អនុលោម គោត្រភូ ហើយវិញ្ញាណញ្ចាយតន-កុសលចិត្ត នឹងកើតឡើងជាអប្បនាជវន ។ ចិត្តក៏ធ្លាក់ចុះទៅកាន់ខ្សែភវង្គវិញ ដូចធម្មតា ។
៣- ចំពោះអរូបាវចរឈានទី៣ អារម្មណ៍ដែលកើតឡើង ក្នុងមនោទ្វារ ជាភាពសូន្យទទេ (គ្មានអ្វីសោះ) ដែលជាលទ្ធផល នៃការលះបង់ អាកាសានញ្ចាយតន-កុសលចិត្ត ។ ខ្សែវីថិចិត្តក៏កើតឡើង ដូចពីពេលមុន ហើយនៅទីបញ្ចប់ មានអាកិញ្ចញ្ញាយតន-កុសលចិត្ត ជាអប្បនាជវន ។
៤- ក្នុងលំដាប់ខ្ពស់ជាងនេះទៀត គឺអរូបាវចរឈានទី៤ យោគាវចរចម្រើន ដោយយកអាកិញ្ចញ្ញាយតន-កុសលចិត្ត ជាអារម្មណ៍ ។ នៅពេលដែល អរូបាវចរឈានទី៤កើតឡើង អារម្មណ៍នៃ អាកិញ្ចញ្ញាយតន-កុសលចិត្ត កើតឡើងក្នុងមនោទ្វារ បណ្តាលឲ្យ ខ្សែវីថិចិត្តកើតឡើង ដូចពេលមុន ។ ក្នុងខណៈនេះ នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតន-កុសល ចិត្ត កើតឡើងម្តង ជាអប្បនាជវន ហើយចិត្តក៏ធ្លាក់ចុះទៅកាន់ខ្សែភវង្គវិញ ។
លោកិយបដិច្ចសមុប្បាទ១២
អវិជ្ជា បច្ចយា សង្ខារា សង្ខារា បច្ចយា វិញ្ញាណំ វិញ្ញាណ បច្ចយា នាមរូបំ នាមរូប បច្ចយា សឡាយតនំ សឡាយតន បច្ចយា ផស្សោ ផស្ស បច្ចយា វេទនា វេទនា បច្ចយា តណ្ហា តណ្ហា បច្ចយា ឧបាទានំ ឧបាទាន បច្ចយា ភវោ ភវ បច្ចយា ជាតិ ជាតិ បច្ចយា ជរា មរណំ សោក បរិទេវ ទុក្ខ ទោមនស្សុបាយាស សម្ភវន្តិ ។
អវិជ្ជាជាបច្ច័យ ឲ្យកើតសង្ខារ សង្ខារជាបច្ច័យ ឲ្យកើតវិញ្ញាណ វិញ្ញាណជាបច្ច័យ ឲ្យកើតនាមរូប នាមរូបជាបច្ច័យ ឲ្យកើតអាយតន១២ អាយតន១២ជាបច្ច័យឲ្យកើតផស្សៈ ផស្សៈជាបច្ច័យ ឲ្យកើតវេទនា វេទនាជាបច្ច័យ ឲ្យកើតតណ្ហា តណ្ហាជាបច្ច័យ ឲ្យកើតឧបាទាន ឧបាទានជាបច្ច័យ ឲ្យកើតភព ភពជាបច្ច័យ ឲ្យកើតជាតិ ជាតិជាបច្ច័យ ឲ្យកើតជរា មរណៈ សោក ទុក្ខ ទោមនស្ស សេចក្តី ចង្អៀតចង្អល់ចិត្ត ជាច្រើនអនេក ។ ការជាប់ប្រទាក់គ្នា ១២កង់នេះ ឈ្មោះថា បដិច្ចសមុប្បាទ១២ ។
សេចក្តីពិត៤យ៉ាងព្រះសម្ពុទ្ធបរមគ្រូ ទ្រង់ត្រាស់សម្តែងថា “ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ! ក្នុងកាលកន្លង មកហើយក្តី ក្នុងកាលជា អនាគតក្តី ឬក្នុងពេល បច្ចុប្បន្ននេះក្តី តថាគត បង្រៀនអ្នកតែអំពីសេចក្តីទុក្ខ អំពីហេតុ នៃសេចក្តីទុក្ខ អំពីការ រំលត់ទុក្ខ និងផ្លូវទៅ កាន់ការរំលត់ទុក្ខ ។ ធម៌ដែលតថាគត ត្រាស់ដឹង មានច្រើនជាអនេក ប៉ុន្តែតថាគត មិនបង្រៀនអ្នក នូវធម៌ដ៏ច្រើន ទាំងនោះទេ ព្រោះមិននាំមក នូវប្រយោជន៍ មិននាំមក នូវសេចក្តីស្ងប់ មិននាំមកនូវ ការត្រាស់ដឹង មិននាំមក នូវព្រះនិព្វាន “។
ព្រះពុទ្ធបង្រៀន អំពីសេចក្តីពិត ៤យ៉ាងនេះ គឺធម្មជាតិនៃសេចក្តីទុក្ខ ជាសេចក្តីពិតទី១ ហៅថា ទុក្ខអរិយសច្ចៈ ។ ហេតុនៃសេចក្តីទុក្ខ ជាសេចក្តីពិតទី២ ហៅថាទុក្ខ សមុទយ អរិយសច្ចៈ ។ ការរលត់ទៅនៃទុក្ខ ហៅថា ទុក្ខនិរោធ អរិយសច្ចៈ ជាសេចក្តី ពិតទី៣ ។ ផ្លូវប្រតិបត្តិ ដែលនាំឲ្យបានដល់ ការរំលត់ទុក្ខ ហៅថា ទុក្ខនិរោធគាមិនីបដិបទា អរិយសច្ចៈ ជាសេចក្តីពិតទី៤ ដែលមាននាមថា អរិយអដ្ឋង្គិកមគ្គ ប្រកបដោយអង្គ ៨ប្រការ ។ អរិយសច្ចៈ៤នេះ ជាខ្លឹមសារ នៃការប្រៀនប្រដៅរបស់ព្រះពុទ្ធ ។ អ្នកកាន់ ព្រះពុទ្ធសាសនា ត្រូវតែសិក្សា ហើយយល់ច្បាស់ នូវអរិយសច្ចៈ ដើម្បីប្រតិបត្តិធម៌ រំដោះខ្លួន ឲ្យរួចចាកផុត អំពីទុក្ខ ក្នុងសង្សារវដ្តនេះ ។
សេចក្តីពន្យល់ដើម្បីពន្យល់ អំពីសេចក្តីទុក្ខ និងហេតុនៃសេចក្តីទុក្ខ ព្រះពុទ្ធទ្រង់លើកយក បដិច្ចសមុប្បាទ១២ មកពន្យល់ប្រាប់ ដូចតទៅនេះ៖
ជាតិ គឺការកើតឡើងនៃនាមនិងរូប គឺបញ្ចក្ខន្ធ រូប វេទនា សញ្ញា សង្ខារ វិញ្ញាណ ។ ដរាបណាមានជាតិ បញ្ចក្ខន្ធក៏កើតឡើង ។ ដរាបណា មានបញ្ចក្ខន្ធ ដរាបនោះ ទុក្ខ១២កងក៏កើតឡើង គឺទុក្ខព្រោះរូប៤ និងទុក្ខព្រោះនាម៨ ។ ទុក្ខ១២កងនេះ មានជាតិជា បច្ច័យ ទើបកើតឡើង ។ ជាតិមានភព ជាបច្ច័យ ឲ្យកើតឡើង ។ ភពគឺ បដិសន្ធិចិត្ត ដែលកម្មសង្ខារ តាក់តែងឲ្យ ទៅកើតជា នរក ប្រេត អសុរកាយ តិរច្ឆាន មនុស្ស ទេវតា ឬព្រហ្ម តាមផលកម្មរបស់ខ្លួន ។ ភពមានឧបាទាន ការជាប់ជំពាក់ដោយកម្មជា កុសលនិងអកុសល ជាបច្ច័យឲ្យកើតឡើង ។ ឧបាទាន ការជាប់ជំពាក់ ដោយការធ្វើ កម្ម មានតណ្ហាជាបច្ច័យ ឲ្យកើតឡើង ។ តណ្ហាគឺសេចក្តី ប្រាថ្នា៣យ៉ាង ចង់ឲ្យបាន នូវអារម្មណ៍តាមទ្វារ៦ ដែលជាទីត្រេកអរ គឺកាមតណ្ហា ចង់ឲ្យអ្វីៗ ដែលជាទីត្រេកអរ នៅ ស្ថិតស្ថេរជានិច្ច មិនបាត់បង់ គឺភវតណ្ហា ចង់ឲ្យអ្វីៗ ដែលរលត់ទៅ មិនកើតទៀត គឺវិភវតណ្ហា តណ្ហានេះមានផស្សៈ ការដែលអារម្មណ៍ តាមទ្វារ៦ មកពាល់ត្រូវ ជាបច្ច័យឲ្យកើតឡើង ។ ផស្សៈមានអាយតនៈ គឺវិញ្ញាណ៦និងអារម្មណ៍៦ ជាបច្ច័យ ឲ្យកើតឡើង ។ អាយតនៈ មាននាមរូប ជាបច្ច័យឲ្យកើតឡើង ។ នាមរូបមានវិញ្ញាណ គឺបដិសន្ធិចិត្តជាបច្ច័យឲ្យកើតឡើង ។ វិញ្ញាណមានសង្ខារ គឺការប្រជុំ តាក់តែងនៃកម្ម ជាបច្ច័យ ឲ្យកើតឡើង ។ សង្ខារមានអវិជ្ជា សេចក្តីមិនដឹងមិនយល់ ជាបច្ច័យ ឲ្យកើតឡើង ។ សេចក្តីពន្យល់ខាងលើនេះ ឃើញថាអវិជ្ជាជាដើមហេតុ មានសេចក្តីទុក្ខ មួយគំនរធំ នៅខាងចុង ដូចជាខ្សែច្រវាក់មួយ ដែលមានកង១២ ប្រទាក់ជាប់គ្នា ។ ទុក្ខទាំង១២កង គឺទុក្ខរបស់រូប៤ និងទុក្ខរបស់នាម៨ កើតឡើងក៏ព្រោះ តែមានរូបនិងនាម ។ បើគ្មានរូប និងនាម ទុក្ខក៏គ្មានដែរ ។ ឧបមាដូចជា ជនដែលឈរ នៅក្បែរភ្លើង ទទួលទុក្ខព្រោះក្តៅ ហើយចង់ពន្លត់ ភ្លើងដើម្បីឲ្យបាត់ក្តៅ ដរាបណាគេ នៅតែបន្ថែមប្រេង ទៅឲ្យភ្លើងទៀត នោះភ្លើងនៅតែឆេះ គេនៅតែក្តៅដដែល ឥតស្រាកស្រាន្តឡើយ ។ យ៉ាងណាម៉ិញ គេ ចង់កំចាត់បង់ទុក្ខ ហើយបើគេ នៅតែបង្កើតអវិជ្ជា នោះគេនៅតែ មានទុក្ខដដែល ឥត ឈប់ឈរឡើយ ។ ការបំបាត់អវិជ្ជា ខាងដើម ជាកិច្ចឲ្យទុក្ខទាំងឡាយខាងចុង រលត់ទៅអស់ព្រោះមិនមាន រូបនិងនាម តទៅទៀត ។ ដូច្នេះកិច្ចដែលត្រូវធ្វើ គឺកំចាត់បង់ នូវអវិជ្ជា ជាការស្រេច ។ ប៉ុន្តែគេត្រូវសិក្សា ឲ្យយល់ច្បាស់ នូវបដិច្ចសមុប្បាទនេះ ជាមុនសិន ។ បដិច្ចសមុប្បាទនេះ ដែលមានអវិជ្ជាខាងដើម និងសេចក្តីទុក្ខខាងចុង ជារបស់ ត្រៃភព ព្រោះវាចងសត្វលោក ឲ្យជាប់ក្នុងភពទាំង៣ មានឈ្មោះថា លោកិយបដិច្ចសមុប្បាទ ។ រីឯលោកុត្តរបដិច្ចសមុប្បាទ ដែលមានសទ្ធាខាងដើម និងអាសវក្ខេយេញាណ ជាខាងចុង ជារបស់ព្រះនិព្វាន ព្រោះជាផ្លូវកំចាត់បង់ នូវអវិជ្ជា ។
សត្វលោកកើតស្លាប់ ៗ ក្នុងត្រៃភព ព្រោះនៅមានអវិជ្ជា ហើយបច្ច័យក៏កើតតៗគ្នា តាមខ្សែរង្វង់ អវិជ្ជា សង្ខារ វិញ្ញាណ នាមរូប សឡាយតនៈ ផស្សៈ វេទនាតណ្ហា ឧបាទាន ភព ជាតិ (ទុក្ខរបស់រូប៤ និងទុក្ខរបស់នាម៨) រួចត្រឡប់ទៅកាន់ អវិជ្ជាវិញ ហើយរត់តាម ខ្សែរង្វង់ដដែលនេះ ឥតឈប់ឈរ លុះត្រាតែអវិជ្ជារលត់ ។ ខ្សែរង្វង់ បដិច្ចសមុប្បាទនេះ ជារបស់កាលទាំង៣ គឺរបស់អតីតកាល២ (អវិជ្ជា និងសង្ខារ) របស់បច្ចុប្បន្នកាល៨ (វិញ្ញាណ នាមរូប អាយតន១២ ផស្សៈ វេទនា តណ្ហាឧបាទាន និងភព) របស់អនាគត២ (ជាតិ និងជរាមរណៈ) ។
បច្ចុប្បន្នកាល៨ – ដោយមានអវិជ្ជា-សង្ខារ អំពីអតីតកាល ជាបច្ច័យដល់វិញ្ញាណ គឺបដិ សន្ធិចិត្ត ឲ្យសត្វកើតជាថ្មីទៀត ក្នុងបច្ចុប្បន្នកាលនេះ ។ នាមរូបក៏កើតឡើង អាស្រ័យ ដោយវិញ្ញាណជាបច្ច័យ ។ អាយតនៈ១២ ក៏កើតឡើង អាស្រ័យដោយនាមរូប ជាបច្ច័យ ។ ផស្សៈក៏កើតឡើង អាស្រ័យដោយ អាយតនៈ១២ ជាបច្ច័យ។ វេទនាក៏កើតឡើង អាស្រ័យដោយផស្សៈ ជាបច្ច័យ ។ តណ្ហាក៏កើតឡើង អាស្រ័យដោយ វេទនាជាបច្ច័យ ។ ឧបាទានក៏ កើតឡើង អាស្រ័យដោយ តណ្ហាជាបច្ច័យ។ ភពក៏កើតឡើង អាស្រ័យ ដោយឧបាទាន ជាបច្ច័យ ។ វិញ្ញាណ នាមរូប អាយតនៈ១២ ផស្សៈ វេទនា តណ្ហា ឧបាទាន ភព បដិច្ចសមុប្បាទ៨នេះ ជារបស់បច្ចុប្បន្នគឺបញ្ចក្ខន្ធជាផលដែល យើងបានមក ព្រោះ អវិជ្ជាពីអតីតកាល ។ ព្រោះមានបញ្ចក្ខន្ធ ទុក្ខទាំង១២កង គឺរូបទុក្ខ៤ មានជាតិទុក្ខ ជរាទុក្ខ ព្យាធិទុក្ខ និងមរណៈទុក្ខ ហើយនិងនាមទុក្ខ៨ គឺសោកទុក្ខ បរិទេវៈទុក្ខ ទុក្ខទុក្ខ (ទុក្ខព្រោះទុក្ខផ្ទួនគ្នា) ទោមនស្សទុក្ខ ឧបាយាសៈទុក្ខ បិយេហិវិប្បយោគទុក្ខ អប្បិយេហិសម្បយោគទុក្ខ យម្បិច្ឆំនលភតិតម្បិទុក្ខ ក៏កើតឡើង ឲ្យយើងរង សេចក្តីឈឺចាប់ឥតស្រាកស្រាន្ត ។ បើមិនមានអវិជ្ជា ជាដើមហេតុទេនោះ យើងក៏គ្មានទុក្ខ ១២កងនេះ ដែរ ។ វេទនាគឺការសោយអារម្មណ៍ គឺការដឹង៥យ៉ាង គឺដឹងសេចក្តីឈឺចាប់ ដឹងសេចក្តី សុខស្រួល ដឹងសេចក្តីទោមនស្ស ដឹងសេចក្តីសោមនស្ស ឬដឹងថាឥតសុខឥតទុក្ខ ។ បើគេដឹងសេចក្តីឈឺចាប់ ឬទោមនស្សតាមផ្លូវចិត្ត គេមិនចង់បាន អារម្មណ៍ទាំងនេះទេ ។ តណ្ហាគឺសេចក្តី ប្រាថ្នា កុំឲ្យបានអារម្មណ៍ យ៉ាងនេះទៀត ក៏កើតឡើង ។ បើគេដឹងសេចក្តីសុខស្រួល ឬសោមនស្សតាមផ្លូវចិត្ត គេចង់បានអារម្មណ៍ ទាំងនេះទៀត ហើយតណ្ហាគឺសេចក្តីប្រាថ្នា ឲ្យបានអារម្មណ៍ យ៉ាងនេះទៀត ក៏កើតឡើង ។ តណ្ហាដែលកើតឡើងក៏បានជាបច្ច័យ ដល់ឧបាទាន គឺការជាប់ជំពាក់ ក្នុងតណ្ហានោះៗ ហើយធ្វើប្រតិកម្ម ដោយអំពើតាម កាយវាចាចិត្ត ។ សេចក្តីស្រឡាញ់និងស្អប់ ក៏ចេះតែកើតឡើងបន្តបន្ទាប់គ្នា។ គេក៏ប្រតិកម្មដោយ លោភៈនិងទោសៈ គឺធ្វើអំពើជាកុសល និងអកុសល ដែលជាហេតុឲ្យ កម្មសង្ខារកើតឡើង ហើយតាក់តែងនូវភព សម្រាប់ អនាគតជាតិ ។ បើកម្មជាកុសល គេនឹងបានសុគតិភព មានទេវលោក និងព្រហ្មលោកបើកម្មជាអកុសលវិញ គេនឹងបានអបាយភូមិ មាននរកប្រេត តិរច្ឆានជាដើម ។ ដរាបណាគេនៅតែមានតណ្ហានិងឧបាទាន គេនឹងបាននូវភព ដែលជាបច្ច័យ ឲ្យមានជាតិនិងសេចក្តីទុក្ខយ៉ាងច្រើន ក្នុងអនាគតកាល ។
កាលវេលាចេះតែរត់ ទៅមុខជានិច្ច ។ អនាគតកាល ក្លាយជាបច្ចុប្បន្ន ។ បច្ចុប្បន្នក្លាយជាអតីត ។ ជាតិជរាមរណៈ នៃអនាគត គឺជានាមរូបនិងទុក្ខ១២កងនៃបច្ចុប្បន្ន ។ បច្ច័យរបស់ជាតិ គឺតណ្ហាឧបាទានភព ដែលកើតក្នុងបច្ចុប្បន្ន ។ បច្ច័យរបស់ នាមរូបបច្ចុប្បន្ន គឺអវិជ្ជាសង្ខារវិញ្ញាណ ដែលកើតក្នុងអតីត ។ ជាតិមានន័យថាបញ្ចខន្ធ ជាពាក្យហៅសម្រាប់ អនាគតកាល ឯនាមរូប(គឺបញ្ចខន្ធដូចគ្នា) ជាពាក្យហៅ សម្រាប់បច្ចុប្បន្នកាល ។ កាលណាកាលវេលា រត់ពីបច្ចុប្បន្ន ទៅអតីត តណ្ហាឧបាទានភព ក៏ទៅជា អវិជ្ជាសង្ខារវិញ្ញាណ ដែលឲ្យបញ្ចខន្ធ កើតឡើង ។ ដូច្នេះអវិជ្ជា គឺតណ្ហានេះឯង ។ ដើម្បីរំលត់នូវបញ្ចខន្ធ ត្រូវកំចាត់បង់តណ្ហា ក្នុងបច្ចុប្បន្នជាតិនេះ កុំឲ្យមានអវិជ្ជា តទៅទៀត ។ ព្រោះតែមានតណ្ហា ទើបមានការធ្វើនូវកម្ម (ឧបាទាន) ហើយសត្វក៏ជាប់ក្នុង សង្សារវដ្ត គឺការវិលកើតវិលស្លាប់ ក្នុងភព៣ អស់កាល រាប់កប្ប អសង្ខេយ្យមិនអស់ ។ លោកិយបដិច្ចសមុប្បាទ១២ ឃុំសត្វទុកក្នុងវដ្តសង្សារ យ៉ាងនេះឯង! ។
ធម៌១១យ៉ាងទៀត ដែលកើតឡើង ហើយបច្ច័យតៗគ្នា ដូចលោកិយបដិច្ចសមុប្បាទដែរ មានឈ្មោះថា លោកុត្តរបដិច្ចសមុប្បាទ១១។ លោកុត្តរបដិច្ចសមុប្បាទនេះ ជាច្រកចេញ អំពីរង្វង់សង្សារវដ្ត គឺការកើតស្លាប់ៗ ទៅកាន់ទីរំលត់ទុក្ខ គឺព្រះនិព្វាន ។
លោកុត្តរ បដិច្ចសមុប្បាទ ១១
សេចក្តីទុក្ខជាបញ្ហា ធំបំផុតរបស់មនុស្សជាតិ ទូទៅក្នុងលោកទាំងមូល ។ ព្រះពុទ្ធបរមគ្រូ បានត្រាស់សំដែង ធម៌ទេសនា អស់រយៈ៤៥ព្រះវស្សា ប្រៀនប្រដៅ ពុទ្ធបរិស័ទ អំពីអរិយសច្ចៈ៤ ដែលព្រះអង្គត្រាស់ដឹង ជាអនុត្តរសម្មាសម្ពោធិញាណ ព្រោះព្រះអង្គមាន ព្រះបំណងបង្ហាញផ្លូវ ដល់ជនទាំងឡាយ គ្រប់វណ្ណៈ ឲ្យបានដល់ ការរំដោះខ្លួន រួចផុតអំពីសេចក្តីទុក្ខ ។ បដិច្ចសមុប្បាទ (លោកិយបដិច្ចសមុប្បាទ១២ បានអធិប្បាយរួច មកហើយ) ក្នុងអរិយសច្ច៤ ជាកញ្ចក់បញ្ចាំងឲ្យឃើញ ថាអវិជ្ជាជា ដើមហេតុ ឲ្យសេចក្តីទុក្ខ មួយគំនរធំ កើតឡើងនៅខាងចុង ។ អវិជ្ជាចេះតែកើតឡើង ជាថ្មីទៀត សេចក្តីទុក្ខ ក៏តាមមកជាមួយ ការកើតស្លាប់ៗក៏ចេះតែបន្តទៅទៀត គ្មាន ទីបញ្ចប់ឡើយ ។ ព្រះពុទ្ធមានព្រះបន្ទូលថាៈ “អ្នកឃើញនូវបដិច្ចសមុប្បាទ គឺជាអ្នកឃើញនូវព្រះធម៌, អ្នកឃើញនូវព្រះធម៌ គឺជាអ្នកឃើញ នូវបដិច្ចសមុប្បាទ” ។
សេចក្តីបរិយាយក្នុងឧបនិសសូត្រ ក្នុងគម្ពីរសម្យុត្តនិកាយ អំពីបដិច្ចសមុប្បាទ ឲ្យឃើញថាមាន សារសំខាន់បំផុត ក្នុងទ្រឹស្តីព្រះពុទ្ធ ។ បដិច្ចសមុប្បាទនេះ មាន២ផ្នែក ផ្នែកទី១ គឺលោកិយបដិច្ចសមុប្បាទ ជាទ្រឹស្តីអំពីការទាក់ទង តៗគ្នានៃបច្ច័យ ដែលមាន១២កង គឺអវិជ្ជានៅខាងដើមទី១ ទុក្ខទាំងឡាយនៅ ខាងចុងទី១២ ហើយអវិជ្ជាក៏ ចាប់ផ្តើមសារជាថ្មីទៀត ម៉្លោះហើយការវិលកើត វិលស្លាប់ ក្នុងត្រៃភព ក៏នៅតែបន្តទៅទៀត រហូតដល់អស់អវិជ្ជា ។ ផ្នែកទី២ គឺលោកុត្តរបដិច្ចសមុប្បាទ ជាទ្រឹស្តីនាំទៅកាន់ ការរំដោះខ្លួន ចេញអំពីត្រៃភព ចេញអំពីទុក្ខ គឺព្រះនិព្វាន ។
លោកុត្តរបដិច្ចសមុប្បាទ មាន១១កង ។ ការជាប់ទាក់ទងគ្នា ដោយបច្ច័យ មានដូចតទៅនេះ៖
សទ្ធា (១) ជាបច្ច័យដល់ បមោជ្ជៈ (២)
បមោជ្ជៈ ជាបច្ច័យដល់ បីតិ (៣)
បីតី ជាបច្ច័យដល់ បស្សទ្ធិ (៤)
បស្សទ្ធិ ជាបច្ច័យដល់ សុខៈ (៥)
សុខៈ ជាបច្ច័យដល់ សមាធិ (៦)
សមាធិ ជាបច្ច័យដល់ ញាណទស្សនៈ (៧)
ញាណទស្សនៈ ជាបច្ច័យដល់ និព្វិទា (៨)
និព្វិទា ជាបច្ច័យដល់ វិរាគៈ (៩)
វិរាគៈ ជាបច្ច័យដល់ វិមុត្តិ (១០)
វិមុត្តិ ជាបច្ច័យដល់ អាសវក្ខយ្យេញាណ (១១) ។
លោកុត្តរបដិច្ចសមុប្បាទនេះ មានសទ្ធាជាខាងដើម និងអាសវក្ខយ្យេញាណ (ឬខយញាណ) នៅខាងចុង ។ ព្រះពុទ្ធទ្រង់ត្រាស់ពន្យល់ តាមរបៀបជាអនុ លោមថា “ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ អាសវក្ខយ្យេញាណ ជារបស់បុគ្គលមួយ ដែលដឹងហើយឃើញ តថាគតពោលថា មិនជារបស់បុគ្គលមួយ ដែលមិនដឹង ហើយមិនឃើញ ឡើយ ។ តើដឹងអ្វី ឃើញអ្វី ទើបបានការកំចាត់បង់នូវអាសវៈ ? អ្វីនោះគឺរូប អ្វីនោះគឺ ការកើតឡើង នៃរូប អ្វីនោះគឺ ការរលត់ទៅនៃរូប ។ អ្វីនោះគឺ ការកើតឡើង នៃវេ ទនា អ្វីនោះគឺ ការរលត់ទៅនៃវេទនា នៃសញ្ញា នៃសង្ខារ នៃវិញ្ញាណ ។ ចំពោះអ្នកដែលដឹង ហើយឃើញដូច្នេះ ការកំចាត់បង់នូវអាសវៈ ក៏កើតឡើង ។
អាសវក្ខយ្យេញាណ សេចក្តីដឹង នូវការកំចាត់បង់ អាសវៈ មានបច្ច័យរបស់វា តថាគតពោលថា វាមិនមែនឥតបច្ច័យទេ ។ បច្ច័យនោះគឺ វិមុត្តិ ការរួចរំដោះ ។
វិមុត្តិ ការរួចរំដោះ មានបច្ច័យរបស់វា តថាគតពោលថា វាមិនមែនឥតបច្ច័យទេ ។ បច្ច័យនោះគឺ វិរាគៈ ការអស់ទៅនៃរាគៈ ។
វិរាគៈ ការអស់ទៅ នៃរាគៈ មានបច្ច័យរបស់វា តថាគតពោលថា វាមិនមែនឥត បច្ច័យទេ ។ បច្ច័យនោះគឺ និព្វិទា សេចក្តីនឿយណាយ ។
និព្វិទា សេចក្តីនឿយណាយ មានបច្ច័យរបស់វា តថាគតពោលថា វាមិនមែនឥត បច្ច័យទេ ។ បច្ច័យនោះគឺ ញាណទស្សនៈ ការដឹងច្បាស់ ឃើញច្បាស់ ។
ញាណទស្សនៈ ការដឹងច្បាស់ ឃើញច្បាស់ មានបច្ច័យរបស់វា តថាគតពោល ថា វាមិនមែនឥតបច្ច័យទេ ។ បច្ច័យនោះគឺ សមាធិ ការតម្កល់ចិត្ត ។
សមាធិ ការតម្កល់ចិត្ត មានបច្ច័យរបស់វា តថាគតពោលថា វាមិនមែនឥត បច្ច័យទេ ។ បច្ច័យនោះគឺ សុខៈ សេចក្តីសុខស្រួល ។
សុខៈ សេចក្តីសុខស្រួល មានបច្ច័យរបស់វា តថាគតពោលថា វាមិនមែនឥត បច្ច័យទេ ។ បច្ច័យនោះគឺ បស្សទ្ធិ សេចក្តីស្ងប់ ។
បស្សទ្ធិ សេចក្តីស្ងប់ មានបច្ច័យរបស់វា តថាគតពោលថា វាមិនមែនឥត បច្ច័យទេ ។ បច្ច័យនោះគឺ បីតិ ការឆ្អែតអារម្មណ៍ ។
បីតិ ការឆ្អែតអារម្មណ៍ មានបច្ច័យ របស់វា តថាគតពោលថា វាមិនមែនឥតបច្ច័យទេ ។ បច្ច័យនោះគឺ បមោជ្ជៈ សេចក្តីរីករាយ ។
បមោជ្ជៈ សេចក្តីរីករាយ មានបច្ច័យរបស់វា តថាគតពោលថា វាមិនមែនឥតបច្ច័យទេ ។ បច្ច័យនោះគឺ សទ្ធា ជំនឿ ។
១- សទ្ធា ជាហេតុដើម បង្កើតឲ្យមាន អាសវក្ខយ្យេញាណ ជាផលខាងចុង ។ ការដឹងនូវកិច្ចប្រតិបត្តិ ដើម្បីកំចាត់បង់ នូវអាសវៈកិលេស គឺអាសវក្ខយ្យេ ញាណនេះ អាស្រ័យដោយ សទ្ធាជាបច្ច័យ ។ តើសទ្ធាមានអ្វី ជាបច្ច័យឲ្យកើតឡើង? ក្នុងលោកិយបដិច្ចសមុប្បាទ១២ ជាតិជាបច្ច័យដល់ សេចក្តីទុក្ខ ។ គឺសេចក្តីទុក្ខ នេះហើយ ជាបច្ច័យដល់សទ្ធា ក្នុងលោកុត្តរបដិច្ចសមុប្បាទ ។ មិនមែនឲ្យតែមានទុក្ខ សទ្ធានឹងកើតឡើង នោះឡើយ ព្រោះសត្វលោក រមែងវិលត្រឡប់ ទៅកាន់អវិជ្ជា ទៀត ពុំចេញពីរង្វង់ នៃសង្សារចក្រ ។ សទ្ធានឹងកើតឡើងបាន កាលណាបុគ្គល យល់នូវ ធម្មជាតិពិត នៃសេចក្តីទុក្ខ ឃើញនូវគំនរ ដ៏ធំធេងនៃសេចក្តីទុក្ខ ស្គាល់សេច ក្តីទុក្ខ ថាជាទុក្ខពិតប្រាកដ ។ គេឃើញថា ធម៌ទាំងអស់ មានសភាពមិនទៀង កើតឡើង ហើយតែងវិនាសទៅវិញ ជាធម្មតា ។ កាលបើធម៌កើតឡើង ជាទីពេញចិត្ត ការវិនាសសាបសូន្យ ទៅនៃធម៌នោះ គឺជាទុក្ខ ។ កាលបើធម៌កើតឡើង ជាទីមិនពេញចិត្ត គឺជា ទុក្ខ ទោះបីវាវិនាស សាបសូន្យទៅវិញក៏ដោយ វាជាទុក្ខស្រេចទៅហើយ ។ ព្រោះគេឃើញនូវសេចក្តីទុក្ខ គេរិះរកផ្លូវ ដើម្បីចេញអំពីទុក្ខ ហើយការជួបប្រទះ នឹងទ្រឹស្តីសាសនា ដែលបង្ហាញពីការ ចេញចាកទុក្ខ សេចក្តីជឿទុក្ខចិត្ត គឺសទ្ធាក៏កើត ឡើង ដោយមានសេចក្តីទុក្ខ ជាបច្ច័យ ។ កាលបើគេសិក្សា ទ្រឹស្តីព្រះពុទ្ធសាសនា គេនឹងមានសទ្ធា៤យ៉ាងគឺ:
– កម្មសទ្ធា ជឿថាកម្មតាក់តែងជីវិតសត្វ
– វិបាកសទ្ធា ជឿផលនៃកម្ម
– កម្មស្សកតាសទ្ធា ជឿថាសត្វមានកម្មជារបស់ខ្លួន
– តថាគតពោធិសទ្ធា ជឿការត្រាស់ដឹងរបស់ព្រះពុទ្ធ
ដើម្បីចេញពីរង្វង់សង្សារវដ្ត (លោកិយបដិច្ចសមុប្បាទ) ដែលហូរចុះឥតឈប់ឈរ សទ្ធាត្រូវតែមានកម្លាំង ឈ្នះកម្លាំងទឹកហូរបាន បើមិនដូច្នោះទេ គេនឹង ហូរធ្លាក់ចុះទៅក្នុងអន្លង់ អវិជ្ជាទៀតដដែល ។ បើសទ្ធារឹងមាំហើយ គេនឹងអាចទៅដល់ អាសវក្ខយ្យេញាណ ការកំចាត់បង់នូវ អាសវកិលេស ធ្វើនូវទីបំផុត នៃការកើត ស្លាប់បាន គឺថា អវិជ្ជាសវៈ (តម្រាំអវិជ្ជា) នឹងត្រូវបំផ្លាញចោល ។ បើអវិជ្ជារលត់ហើយ សង្ខារ វិញ្ញាណ នាមរូប អាយតនៈ ផស្សៈ វេទនា តណ្ហា ឧបាទាន ភព ជាតិ ជរា មរណៈ និងទុក្ខទាំងអស់ ក៏រលត់ទៅដែរ ។ ដោយសេចក្តីទុកចិត្ត យ៉ាងមាំទៅលើ ការត្រាស់ដឹង របស់ព្រះតថាគត ថាគេនឹងបានរួចខ្លួន អំពីសេចក្តីទុក្ខ គេក៏កើតសេច ក្តីរីករាយ គឺ បមោជ្ជៈ ។ សទ្ធានេះទុកដូច ជាគ្រាប់ពូជ ដែលជាហេតុដើមឲ្យ ខ្សែលោកុត្តរ បដិច្ចសមុប្បាទ ដុះពន្លកឡើង ។
២- បមោជ្ជៈ សេចក្តីត្រេកអរ ដែលកើតឡើងហើយ វាចេះតែចំរើនឡើង ព្រោះ គេដឹងថា សេចក្តីទុក្ខរបស់គេ មិនមែនជាការទាល់ច្រក ដូចពេល មុនទៀតទេ ។ កាលបើចិត្តរបស់គេរីករាយ គេដកចិត្តចេញ ពីអារម្មណ៍ព្រួយកង្វល់បាន សេចក្តីទោមនស្ស មិនញាំញីគេទេ ភាពងងឹតប្រែជា មានពន្លឺ ព្រោះគេឃើញផ្លូវ ទៅកាន់ការរំលត់ទុក្ខ គឺ ការប្រតិបត្តិធម៌តាមមាគ៌ា របស់ព្រះពុទ្ធ ។ គេចូលទៅកាន់សមាធិ ដែលជាមាគ៌ា របស់ ព្រះពុទ្ធ ហើយធ្វើចិត្តឲ្យចុះស្ងប់ មូលលើអារម្មណ៍តែមួយ ជាហេតុឲ្យបីតិកើតឡើង ។
៣- បីតិ សេចក្តីរំភើបកាយនិងចិត្ត ។ បីតិមាន៥យ៉ាងគឺៈ
– ខុទ្ទកាបីតិ សេចក្តីរំភើបកាយនិងចិត្ត តិចៗ
– ខណិកាបីតិ សេចក្តីរំភើបកាយនិងចិត្ត មួយខណៈ
– ឱកន្តិកាបីតិ សេចក្តីរំភើបកាយនិងចិត្ត មួយស្របក់
– ឧបេង្គាបីតិ សេចក្តីរំភើបកាយនិងចិត្ត ហាក់ដូចជាអណ្តែតខ្លួន
– ផរណាបីតិ សេចក្តីរំភើបកាយនិងចិត្ត ច្រើនធំទូលាយ ។
បីតិកាលដែលកើតឡើងហើយ ចិត្តក៏ឆ្អែតនូវអារម្មណ៍ បីតិក៏រលត់ទៅវិញ ជាធម្មតា ។ ការកើតឡើងនៃបីតិជារឿយៗ ជាបច្ច័យឲ្យកាយ និងចិត្តធ្លាក់ចុះទៅកាន់សេចក្តីស្ងប់ គឺបស្សទ្ធិ ។
៤- បស្សទ្ធិ សេចក្តីស្ងប់អារម្មណ៍ តាមផ្លូវកាយនិងចិត្ត បស្សទ្ធិមាន២យ៉ាងគឺៈ
– កាយបស្សទ្ធិ សេចក្តីស្ងប់កាយ ស្រួលកាយមិនលំបាក
– ចិត្តបស្សទ្ធិ សេចក្តីស្ងប់ចិត្ត មិនរវើរវាយ ។
បស្សទ្ធិទាំង២យ៉ាងនេះ ជាបច្ច័យ ឲ្យសុខៈ គឺសេចក្តីសុខ កើតឡើងបាន ។
៥- សុខៈ សេចក្តីស្រណុកអារម្មណ៍ គ្មានការលំបាកឈឺចាប់ សុខៈមាន២យ៉ាង គឺៈ
– កាយិកសុខៈ សេចក្តីសុខ ដែលប្រព្រឹត្តិទៅក្នុងកាយ
– ចេតសិកសុខៈ សេចក្តីសុខ ដែលប្រព្រឹត្តិទៅក្នុងចិត្ត ។
ការប្រព្រឹត្តិយូរទៅ នៃសុខៈ សេចក្តីសុខតាមកាយនិងចិត្ត ដែលកើតឡើងតាមរយៈ កម្មដ្ឋាន មានអានាបនស្សតិជាដើម ជាបច្ច័យឲ្យសមាធិ កើតឡើង ។
៦- សមាធិ កិរិយាតម្កល់ចិត្តនឹង លើអារម្មណ៍តែមួយ ចិត្តមិនរត់លោត រវើរវាយ ទៅកាន់ធម្មារម្មណ៍ផ្សេងៗ ។ អារម្មណ៍ដែលតម្កល់នឹង ហើយប្រព្រឹត្តិទៅ ជាកិច្ចមួយ ដែលធ្វើឲ្យនីវរណធម៌ និងកិលេសផ្សេងៗ ទ្រោមចុះជាលំដាប់ ។ នីវរណធម៌ជាគ្រឿងរារាំង ដល់ការចំរើន វិបស្សនាបញ្ញា ។ នីវរណធម៌នោះមាន៥គឺៈ
– កាមច្ឆន្ទៈ សេចក្តីផ្គងចិត្តចុះ ក្នុងកិលេសកាម និងវត្ថុកាម
– ព្យាបាទៈ គំគួនអាឃាត ចំពោះអារម្មណ៍ដែលខ្លួនស្អប់
– ថីនមិទ្ធៈ សេចក្តីធុញទ្រាន់ ច្រអូសកាយ ច្រអូសចិត្ត
– ឧទ្ធច្ចកុក្កច្ចៈ សេចក្តីអន្ទះអន្ទែងចិត្ត អណ្តែតអណ្តូងចិត្ត រំខានចិត្ត
– វិចិកិច្ឆា សេចក្តីសង្ស័យមិនអស់មិនហើយ ងងឹតងងល់ មិនទុកចិត្ត
សមាធិជាគ្រឿងធ្វើចិត្ត ឲ្យបរិសុទ្ធ (ចិត្តវិសុទ្ធិ) ជាគ្រឿងឧបត្ថម្ភ ដល់សីលបរិសុទ្ធ (សីលវិសុទ្ធិ) ។ សីលវិសុទ្ធិនិងចិត្តវិសុទ្ធិ ជាបាតទ្រ ជាគ្រឹះ ជាឫសគល់ដល់វិបស្សនា ដែលជាហេតុឲ្យបញ្ញា កើតឡើង ។ សមាធិជាបច្ច័យ ឲ្យញាណទស្សនៈកើតឡើង ។
៧- ញាណទស្សនៈ បញ្ញាដឹងច្បាស់ ឃើញច្បាស់ នូវធម៌ទាំងឡាយ ទៅតាមសភាវៈពិត (យថាភូត ញាណទស្សន) គឺថាធម្មជាតិណាដែល មិនទៀងក៏ ដឹងច្បាស់ ឃើញច្បាស់ថា មិនទៀង ។ ធម្មជាតិណាមិនទៀង ធម្មជាតិនោះជាទុក្ខ ក៏ដឹងច្បាស់ ឃើញច្បាស់ ថាជាទុក្ខពិត ។ ធម្មជាតិណាជាទុក្ខ ធម្មជាតិនោះជាអនត្តា ក៏ដឹងច្បាស់ ឃើញច្បាស់ ថាជាអនត្តាពិត ។ ញាណទស្សនៈ គឺការចំរើនបញ្ញា គឺវិបស្សនាបញ្ញា ។ សមាធិតែម៉្យាង គ្រាន់តែទប់សង្កត់ កិលេសទាំងឡាយ ឲ្យលិចចុះពី ផ្ទៃខាងលើនៃចិត្ត ប៉ុន្តែវានៅសម្ងំ ចាំឱកាសងើប ឡើងមកវិញទៀត ។ គេត្រូវការបញ្ញា គឺការដឹងច្បាស់ ឃើញច្បាស់ នូវអ្វីៗទៅតាម សភាវៈពិតរបស់វា ដើម្បីគាស់រំលើង ផ្តាច់ឫសរបស់វា ឲ្យវិនាសសានសូន្យ ។ ញាណទស្សនៈ មាន៣ប្រការគឺៈ
– មគ្គាមគ្គញាណទស្សនវិសុទ្ធិ សេចក្តីបរិសុទ្ធ នៃការដឹងពិតឃើញពិតថា នេះជាផ្លូវ នេះមិនមែនជាផ្លូវ ដែលនាំទៅកាន់ ភាពបរិសុទ្ធ ។
– បដិបទាញាណទស្សនវិសុទ្ធិ សេចក្តីដឹងច្បាស់ឃើញច្បាស់ នូវផ្លូវប្រតិបត្តិ ដែលជាហេតុឲ្យ អរិយមគ្គ (លោកុត្តរមគ្គ) កើតឡើង ។
– ញាណទស្សនវិសុទ្ធិ សេចក្តីបរិសុទ្ធ នៃការដឹង ការឃើញ នូវករណីយកិច្ចដែលជាចំណែក នៃលោកុត្តរ គឺឃើញក្នុងមគ្គ៤ ដោយជាក់ច្បាស់ ជាបរមត្ថសច្ចៈ
មិនវង្វេងទៅតាមលោកវោហារ ថាបញ្ចខន្ធជារបស់ខ្លួន ថាសុខ ថាទៀង ដោយអំណាច តណ្ហានិងទិដ្ឋិ (ទិដ្ឋិវិសុទ្ធិ) មិនមាន សេចក្តីសង្ស័យ ក្នុងកាលទាំង៣
(កង្ខាវិតរណវិសុទ្ធិ) ។ ការដឹងពិត ឃើញពិត ថាធម៌ទាំងអស់ មានសភាពមិនទៀង ជាទុក្ខ មិនមែនជារបស់ ខ្លួន ថាអរិយមគ្គ៤ ជាមាគ៌ាឆ្ពោះ ទៅកាន់ការ
រំដោះខ្លួន ជាហេតុឲ្យមាន សេចក្តីនឿយណាយ ក្នុងវដ្តសង្សារ ។ ញាណទស្សនៈ ជាបច្ច័យឲ្យកើតនិព្វិទា ។
៨- និព្វិទា សេចក្តីនឿយណាយ ចំពោះបញ្ចខន្ធ ដែលជាប្រភពនៃទុក្ខ ។ ការមិនដឹង មិនឃើញ អ្វីៗទៅតាម សភាពពិតរបស់វា គឺថាគ្មានញាណទស្សនៈ គេតែងយល់ខុសថា រូប វទនា សញ្ញា សង្ខារ វិញ្ញាណ ជារបស់ខ្លួន ហើយខំបំប៉នខន្ធ៥នេះ ដោយតណ្ហានិងឧបាទាន ម្ល៉ោះហើយគេក៏ស្ថិតនៅ ក្នុងគំនរទុក្ខ ឥតស្រាក ស្រាន្ត ។ កាលណាមានញាណទស្សនៈ គេដឹងហើយឃើញ នូវការពិត អំពីទោសនៃខន្ធ៥ ហើយក៏ នឿយណាយ ប្រកបដោយការភ័យខ្លាច ដូចព្រះពុទ្ធឃោស្សាចារ្យ បានប្រៀបប្រដូច ទៅនឹងបុរសម្នាក់ ដែលចាប់កាន់ពស់ យកចេញពីក្នុងទឹក ដោយនឹកគឹតថាជាត្រី លុះ បានឃើញច្បាស់ថា ជាពស់អាសិរពិស ក៏ភ័យរន្ធត់ ហើយបោះ គ្រវែងសត្វពស់នោះ ចោលភ្លាម យ៉ាងណាម៉ិញ និព្វិទា គឺការរលាស់ចោល ព្រោះឃើញគ្រោះថ្នាក់ នៃបញ្ចខន្ធ ។ និព្វិទាជាបច្ច័យ ឲ្យវិរាគៈកើតឡើង ។
៩- វិរាគៈ សេចក្តីប្រាសចាកតម្រេកក្នុងសង្ខារ ។ ការកើតឡើងនៃនិព្វិទា ធ្វើឲ្យគេមានចេតនាចេញចាក ការកើតស្លាប់ក្នុងភព ។ ពេលបញ្ញា មិនទាន់រីកចំរើន គេតែងត្រេកត្រអាល ក្នុងតណ្ហានិងឧបាទាន ដោយអវិជ្ជាគ្របសង្កត់ ។ ការកើតឡើងនៃនិព្វិទា ធ្វើឲ្យបញ្ញារបស់គេ រីកចំរើនយ៉ាងរហ័ស ហើយដោយសារ ការចំរើន ឡើងនៃបញ្ញា សេចក្តីត្រេកត្រអាល ក្នុងសង្ខារ ក៏ត្រូវសាបសូន្យ គេលែងចង់បាន ភពទៀតហើយ ។ វិរាគៈ ជាបច្ច័យ ឲ្យវិមុត្តិកើតឡើង ។
១០- វិមុត្តិ ការរួចរំដោះ អំពីភព គឺអំពីការកើតស្លាប់ៗ ដែលហៅថាព្រះនិព្វាន ។ វិមុត្តិបានដល់លោកុត្តរមគ្គ ដែលកំចាត់ នូវកិលេសទាំងពួង ឲ្យវិនាស សាបសូន្យ និងលោកុត្តរផល ដែលកើតឡើង ដោយលោកុត្តរមគ្គ ។ កិលេសដែល ត្រូវកំចាត់នោះ ហៅថាសំយោជនកិលេស មាន១០គឺៈ
– សក្កាយទិដ្ឋិ ឃើញថាកាយជារបស់ខ្លួន
– វិចិកិច្ឆា សេចក្តីសង្ស័យ
– សីលព្វតបរាមាសៈ ការស្ទាបអង្អែលនូវសីលវ័ត(ធ្វើពិធីបួងសួងអាទិទេព)
– កាមរាគៈ តម្រេកក្នុងកាមទាំងឡាយ
– បដិឃៈ សេចក្តីថ្នាំងថ្នាក់ចិត្ត
– រូបរាគៈ តម្រេកក្នុងរូប
– អរូបរាគៈ តម្រេកក្នុងអរូប
– មានៈ សេចក្តីប្រកាន់
– ឧទ្ធច្ចៈ ចិត្តិសាប់រសល់
– អវិជ្ជា សេចក្តីមិនដឹងមិនយល់
សំយោជន៣គឺ សក្កាយទិដ្ឋិ១ វិចិកិច្ឆា១ សីលព្វតបរាមាសៈ១ លះបង់បានដោយ សោតាបដិមគ្គ ។ សំយោជន២ទៀតគឺ កាមរាគៈ១ បដិឃៈ១ បានធ្វើឲ្យ ស្រាលស្តើង ដោយសកទាគាមិមគ្គ នៅមិនទាន់កំចាត់ ឲ្យអស់នៅឡើយ ។ សំយោជនទាំង២នេះ ត្រូវលះបង់បានអស់រលីង គ្មានសេសសល់ ដោយអនាគាមិមគ្គ ។ សំយោជន៥ទៀតគឺ រូបរាគៈ១ អរូបរាគៈ១ មានៈ១ ឧទ្ធច្ចៈ១ អវិជ្ជា១ លះបង់បានដាច់ស្រឡះ ដោយអរហត្តមគ្គ ។ លោកុត្តរផល ក៏កើតឡើង ជាលំដាប់លំដោយ នៃ លោកុត្តរមគ្គ ។ ព្រះអរហន្ត បានរួចរំដោះអំពីទុក្ខហើយ តែកិច្ចដែលត្រូវធ្វើ នៅមិនទាន់ចប់ ។ វិមុត្តិជាបច្ច័យ ឲ្យអាសវក្ខយ្យេញាណ កើតឡើង ។
១១- អាសវក្ខយ្យេញាណ ឬខយញាណ បញ្ញាយល់ច្បាស់ អំពីការដុតបំផ្លាញ នូវកិលេស (មិនឲ្យសេសសល់) ។ ដោយអំណាចនៃវិមុត្តិ គឺលោកុត្តរមគ្គ ទាំង៤ ខយញាណគឺបញ្ញា ដែលពិនិត្យសារឡើងវិញ នូវការកំចាត់កិលេស (បច្ចវេក្ខណញាណ) ដើម្បីផ្តាច់ឫសវា កុំឲ្យមានសេសសល់ ។ អាសវកិលេស គឺកិលេស ដែលដេកសម្ងំ ត្រៀមចាំឱកាស នឹងដុះដាលសារជាថ្មី ព្រោះឫសគល់របស់វា នៅមាននៅឡើង ។ មានតែខយញាណប៉ុណ្ណោះ ទើបអាចផ្តាច់ឫស អាសវកិលេសបាន ។ អាសវកិលេសនោះមាន៤គឺៈ
១- កាមាសវៈ អាសវៈជាប់ជំពាក់ក្នុងកាម (កាមតាមទ្វារ៦)
២- ភវាសវៈ អាសវៈជាប់ជំពាក់ក្នុងភព (កាមភព រូបភព អរូបភព)
៣- ទិដ្ឋាសវៈ អាសវៈជាប់ជំពាក់ក្នុងទិដ្ឋិ (សេចក្តីយល់ខុស)
៤- អវិជ្ជាសវៈ អាសវៈគឺអវិជ្ជា (មិនដឹងអរិយសច្ចៈ បដិច្ចសមុប្បាទ) ។
ព្រះអរហន្ត មិនមែនសុទ្ធតែ ប្រើខយញាណ ដោយស្វ័យប្រវត្តិទេ ប៉ុន្តែជាបញ្ញា ដែល មានប្រចាំការស្រាប់ នៅពេលដែល អរហត្តផលកើតឡើង ។ ព្រះអរ ហន្តទាំងឡាយ តែងទៅកើតក្នុង សទ្ធាវាសព្រហ្ម ហើយកំចាត់អាសវកិលេស ដែលសេសសល់ ឲ្យវិនាសសូន្យ ហើយក៏និព្វានទៅ លែងកើតទៀតហើយ ។
សេចក្តីពន្យល់ អំពីលោកុត្តរ បដិច្ចសមុប្បាទ១១នេះ គ្រាន់តែជាសេចក្តីពន្យល់ ធម៌ មិនមែនជាវិធីប្រតិបត្តិទេ ។ វិបស្សនា ជាវិធីប្រតិបត្តិ ដែលមានអា រម្មណ៍៧៣ គឺ ខន្ធ៥ អាយតនៈ១២ ធាតុ១៨ ឥន្ទ្រីយ២២ សច្ចៈ៤ បដិច្ចសមុប្បាទ១២ មាន សីលវិសុទ្ធិ និង ចិត្តវិសុទ្ធិ ជាឫសគល់ ដែលជាហេតុ ឲ្យវិបស្សនា កើតឡើង ហើយតាំងនៅ មានទិដ្ឋិវិសុទ្ធិ កង្ខារវិតរណវិសុទ្ធិ មគ្គាមគ្គញាណទស្សនវិសុទ្ធិ បដិបទាញាណទស្សនវិសុទ្ធិ និងញាណទស្សនវិសុទ្ធិ ជាតួនៃវិបស្សនា ។ ចំរើនវិសុទ្ធិ៧នេះ តាមវិធីវិបស្សនា នឹងឲ្យព្រះយោគាវចរ ដល់នូវវិមុត្តិ ជាទីបំផុត នៃសេចក្តីទុក្ខហើយ ។
អន្តធម៌២យ៉ាងឯវម្មេ សុតំ សូត្រនេះ (ឈ្មោះធម្មចក្កប្បវត្តនសូត្រ) គឺខ្ញុំ (ឈ្មោះអានន្ទ)បានស្តាប់មកហើយ យ៉ាងនេះថា៖
សម័យមួយ ព្រះដ៏មានព្រះភាគ ទ្រង់គង់នៅក្នុងព្រៃឥសិបតនមិគទាយវ័ន ជិតក្រុងពារាណសី។ ព្រះដ៏មានព្រះភាគ ទ្រង់ត្រាស់ហៅ នូវបញ្ចវគ្គិយភិក្ខុទាំងឡាយក្នុងទីនោះឯង (ឲ្យតាំងចិត្តស្តាប់នូវភាសិតនេះថា) ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ អន្តធម៌ គឺធម៌ជាផ្លូវប្រតិបត្តិអមខាង ដ៏លាមកអាក្រក់ទាំងឡាយពីរប្រការនេះ បព្វជិតមិនគួរសេពគប់ គឺថាមិនគួរប្រព្រឹត្តឡើយ។ អន្តធម៌ ទាំងឡាយពីរយ៉ាងនោះដូចម្តេច?
កាមសុខល្លិកានុយោគៈ ធម៌ណាដែលប្រកបខ្លួនឲ្យជាប់ជំពាក់ដោយកាម ក្នុងកាមទាំងឡាយ ជាធម៌ថោកទាប ជាធម៌របស់អ្នកស្រុក ជាធម៌របស់បុថុជ្ជន មិនមែនជារបស់អរិយបុគ្គលទេ មិនប្រកបដោយប្រយោជន៍ឡើយ។
អត្តកិលមថានុយោគៈ ធម៌ណាដែលប្រកប សេចក្តីលំបាកដល់ខ្លួន ជាហេតុនាំឲ្យលំបាកកាយទទេរ មិនមែនជារបស់ អរិយបុគ្គលទេ មិនប្រកបដោយប្រយោជន៍ឡើយ។
ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ សេចក្តីប្រតិបត្តិជាកណ្តាលមិនលាយច្រឡំដោយអន្តធម៌ទាំងឡាយពីរយ៉ាងនេះឯង ដែលតថាគត បានត្រស់ដឹងហើយ ជាសេចក្តីប្រតិបត្តិធ្វើឲ្យកើតបញ្ញាចក្ខុ (ភ្នែកគឺប្រាជ្ញា) ធ្វើឲ្យកើតសេចក្តីដឹងច្បាស់ប្រាកដ រមែងប្រព្រឹត្តទៅ ដើម្បីសេចក្តីស្ងប់រម្ងាប់ ដើម្បីសេចក្តីដឹងចំពោះ ដើម្បីសេចក្តីដឹងដោយប្រពៃ ដើម្បីសេចក្តីរំលត់ទុក្ខ។ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ក៏សេចក្តី ប្រតិបត្តិជាកណ្តាល ដែលតថាគតបានត្រាស់ដឹងហើយ ជាសេចក្តីប្រតិបត្តិធ្វើឲ្យកើតបញ្ញាចក្ខុ ធ្វើឲ្យកើតសេចក្តីដឹងច្បាស់ប្រាកដ រមែងប្រព្រឹត្តទៅដើម្បីសេចក្តីស្ងប់រម្ងាប់ ដើម្បីសេចក្តីដឹងចំពោះ ដើម្បីសេចក្តីដឹងដោយប្រពៃ ដើម្បីសេចក្តីរំលត់ទុក្ខនោះ តើដូចម្តេច?
ផ្លូវកណ្តាលអរិយដ្ឋង្គិកមគ្គៈ គឺធម៌ដូចជាផ្លូវ មានអង្គ៨ ដែប្រសើរនេះឯង (ហៅថា សេចក្តីប្រតិបត្តិជាកណ្តាល)។ អដ្ឋង្គិកមគ្គនោះ ដូចម្តេច?
សម្មាទិដ្ឋិ ប្រាជ្ញាយល់ឃើញត្រូវ
សម្មាសង្កប្ប សេចក្តីត្រិះរិះត្រូវ
សម្មាវាចា សម្តីត្រូវ
សម្មាកម្មន្ត ការងារត្រូវ
សម្មាអាជីវៈ កិរិយាចិញ្ចឹមជីវិតត្រូវ
សម្មាវាយាម ព្យាយាមត្រូវ
សម្មាសតិ សេចក្តីរលឹកត្រូវ
សម្មាសមាធិ កិរិយាតម្កល់ចិត្តឲ្យនឹងត្រូវ។
ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ អដ្ឋង្គិកមគ្គនេះឯងដែលហៅថា សេចក្តីប្រតិបត្តិជាកណ្តាល ដែលតថាគតបានត្រាស់ដឹងហើយ ជាសេចក្តីប្រតិបត្តិធ្វើឲ្យកើតបញ្ញាចក្ខុ ធ្វើឲ្យកើតសេចក្តីដឹងច្បាស់ប្រាកដ រមែងប្រព្រឹត្តទៅ ដើម្បីសេចក្តីស្ងប់រម្ងាប់ ដើម្បីសេចក្តី ដឹងចំពោះ ដើម្បីសេចក្តីដឹងដោយប្រពៃ ដើម្បីសេចក្តីរំលត់ទុក្ខ។
ទុក្ខអរិយសច្ចម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ជាតិ គឺកិរិយាកើតនៃខន្ធ ជាហេតុនាំមកនូវទុក្ខ ជរា គឺកិរិយាចាស់គ្រាំគ្រានៃខន្ធ ក៏ជាហេតុនាំមកនូវ ទុក្ខ (ព្យាធិ គឺជម្ងឺដំកាត់ទាំងឡាយ ក៏ជាហេតុនាំមកនូវទុក្ខ) មរណៈ គឺកិរិយាបែកធ្លាយនៃខន្ធ ក៏ជាហេតុនាំមកនូវទុក្ខ សេចក្តី សោកខ្សឹកខ្សួលទុក្ខទោមនស្ស និងសេចក្តីចង្អៀងចង្អល់ចិត្តទាំងឡាយ ក៏ជាហេតុនាំមកនូវទុក្ខ កិរិយាប្រកបដោយសត្វនិងសង្ខារ ទាំងឡាយ ដែលមិនជាទីស្រឡាញ់ពេញចិត្ត ក៏ជាហេតុនាំមកនូវទុក្ខ កិរិយាព្រាត់បា្រសចាកសត្វនិងសង្ខារទាំងឡាយ ដែលជាទី ស្រឡាញ់ពេញចិត្ត ក៏ជាហេតុនាំមកនូវទុក្ខ កាលបើចង់បាននូវវត្ថុណាមួយហើយ មិនបាននូវវត្ថុនោះ កិរិយាមិនបាននោះ ក៏ជាហេតុនាំមកនូវទុក្ខ ឧបាទានក្ខន្ធទាំងឡាយ៥ ដែលតថាគតសម្តែងហើយដោយបំព្រួញ ក៏ជាហេតុនាំមកនូវទុក្ខ កងទុក្ខមាន ជាតិជាដើមនេះ ឈ្មោះថា ទុក្ខអរិយសច្ច។
ទុក្ខសមុទយអរិយសច្ចម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ តណ្ហាឯណា ដែលរមែងតាក់តែងនូវភពថ្មី ប្រកបដោយតម្រេកដោយអំណាចនៃសេចក្តីត្រេក ត្រអាល មានកិរិយារីករាយក្នុងអារម្មណ៍នោះៗ ជាប្រក្រតី តណ្ហានោះដូចម្តេចខ្លះ? (តណ្ហានោះ) គឺកាមតណ្ហា១ ភវតណ្ហា១ វិភវតណ្ហា១ តណ្ហាទាំង៣នេះ ឈ្មោះថា ទុក្ខសមុទយអរិយសច្ច។
ទុក្ខនិរោធអរិយសច្ចម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ កិរិយារំលត់បង់នូវតណ្ហានោះ ដោយអរិយមគ្គមិនឲ្យមានសេសសល់ កិរិយាលះបង់នូវតណ្ហានោះ កិរិយារលាស់ចោលនូវតណ្ហានោះ កិរិយារួចផុតចាកតណ្ហានោះ កិរិយាមិនមានអាល័យក្នុងតណ្ហានោះឯណា កិរិយារំលត់បង់នូវ តណ្ហា ដោយអរិយមគ្គមិនឲ្យមានសេសសល់ជាដើមនេះឯង ឈ្មោះថា ទុក្ខនិរោធអរិយសច្ច។
ទុក្ខនិរោធគាមិនីបដិបទាអរិយសច្ចម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ អដ្ឋង្គិកមគ្គ ដ៏ប្រសើរនេះឯងដូចម្តេចខ្លះ?
សម្មាទិដ្ឋិ ប្រាជ្ញាយល់ឃើញត្រូវ
សម្មាសង្កប្ប សេចក្តីត្រិះរិះត្រូវ
សម្មាវាចា សម្តីត្រូវ
សម្មាកម្មន្ត ការងារត្រូវ
សម្មាអាជីវៈ កិរិយាចិញ្ចឹមជីវិតត្រូវ
សម្មាវាយាម ព្យាយាមត្រូវ
សម្មាសតិ សេចក្តីរលឹកត្រូវ
សម្មាសមាធិ កិរិយាតម្កល់ចិត្តឲ្យនឹងត្រូវ។
អដ្ឋង្គិកមគ្គដ៏ប្រសើរនេះឯង ឈ្មោះថា ទុក្ខនិរោធគាមិនីបដិបទាអរិយសច្ច។
(កាលត្រាស់ទេសនា នូវលក្ខណៈនៃអរិយសច្ច៤ប្រការដូច្នេះហើយ ទើបត្រាស់ទេសនានូវញាណទាំង៣ប្រការ គឺសច្ចញ្ញាណ១ កិច្ចញ្ញាណ១ កតញ្ញាណ១ ឲ្យទូទៅក្នុងអរិយសច្ច៤តទៅទៀត)៖
ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ចក្ខុកើតឡើងហើយ ញាណកើតឡើងហើយ បញ្ញាកើតឡើងហើយ វិជ្ជាកើតឡើងហើយ ពន្លឺភ្លឺស្វាងកើតឡើងហើយដល់តថាគត ក្នុងធម៌ទាំងឡាយ ដែលពីដើម តថាគតមិនធ្លាប់បានឮបានស្តាប់ថា នេះជាទុក្ខអរិយសច្ច ដូច្នេះឡើយ។
ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ចក្ខុកើតឡើងហើយ ញាណកើតឡើងហើយ បញ្ញាកើតឡើងហើយ វិជ្ជាកើតឡើងហើយ ពន្លឺភ្លឺស្វាងកើតឡើងហើយដល់តថាគត ក្នុងធម៌ទាំងឡាយ ដែលពីដើម តថាគតមិនធ្លាប់បានឮបានស្តាប់ថា នេះជាទុក្ខអរិយសច្ច នេះឯង គួរតែកំណត់ដឹងដោយបញ្ញាដូច្នេះឡើយ។
ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ចក្ខុកើតឡើងហើយ ញាណកើតឡើងហើយ បញ្ញាកើតឡើងហើយ វិជ្ជាកើតឡើងហើយ ពន្លឺភ្លឺស្វាងកើតឡើងហើយដល់តថាគត ក្នុងធម៌ទាំងឡាយ ដែលពីដើម តថាគតមិនធ្លាប់បានឮបានស្តាប់ថា នេះជាទុក្ខអរិយសច្ច នេះឯង តថាគតកំណត់ដឹងបានហើយដូច្នេះឡើយ។
ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ចក្ខុកើតឡើងហើយ ញាណកើតឡើងហើយ បញ្ញាកើតឡើងហើយ វិជ្ជាកើតឡើងហើយ ពន្លឺភ្លឺស្វាងកើតឡើងហើយដល់តថាគត ក្នុងធម៌ទាំងឡាយ ដែលពីដើម តថាគតមិនធ្លាប់បានឮបានស្តាប់ថា នេះជាទុក្ខសមុទយអរិយសច្ច ដូច្នេះឡើយ។
ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ចក្ខុកើតឡើងហើយ ញាណកើតឡើងហើយ បញ្ញាកើតឡើងហើយ វិជ្ជាកើតឡើងហើយ ពន្លឺភ្លឺស្វាងកើតឡើងហើយដល់តថាគត ក្នុងធម៌ទាំងឡាយ ដែលពីដើម តថាគតមិនធ្លាប់បានឮបានស្តាប់ថា នេះជាទុក្ខសមុទយអរិយសច្ចនេះឯងគួរតែលះបង់ ដូច្នេះឡើយ។
ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ចក្ខុកើតឡើងហើយ ញាណកើតឡើងហើយ បញ្ញាកើតឡើងហើយ វិជ្ជាកើតឡើងហើយ ពន្លឺភ្លឺស្វាងកើតឡើងហើយដល់តថាគត ក្នុងធម៌ទាំងឡាយ ដែលពីដើម តថាគតមិនធ្លាប់បានឮបានស្តាប់ថា នេះជាទុក្ខសមុទយអរិយសច្ចនេះឯង តថាលះបង់បានហើយ ដូច្នេះឡើយ។
ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ចក្ខុកើតឡើងហើយ ញាណកើតឡើងហើយ បញ្ញាកើតឡើងហើយ វិជ្ជាកើតឡើងហើយ ពន្លឺភ្លឺស្វាងកើតឡើងហើយដល់តថាគត ក្នុងធម៌ទាំងឡាយ ដែលពីដើម តថាគតមិនធ្លាប់បានឮបានស្តាប់ថា នេះជាទុក្ខនិរោធអរិយសច្ច ដូច្នេះឡើយ។
ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ចក្ខុកើតឡើងហើយ ញាណកើតឡើងហើយ បញ្ញាកើតឡើងហើយ វិជ្ជាកើតឡើងហើយ ពន្លឺភ្លឺស្វាងកើតឡើងហើយដល់តថាគត ក្នុងធម៌ទាំងឡាយ ដែលពីដើម តថាគតមិនធ្លាប់បានឮបានស្តាប់ថា នេះជាទុក្ខនិរោធអរិយសច្ចនេះឯងគួរតែធ្វើឲ្យជាក់ច្បាស់ ដូច្នេះឡើយ។
ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ចក្ខុកើតឡើងហើយ ញាណកើតឡើងហើយ បញ្ញាកើតឡើងហើយ វិជ្ជាកើតឡើងហើយ ពន្លឺភ្លឺស្វាងកើតឡើងហើយដល់តថាគត ក្នុងធម៌ទាំងឡាយ ដែលពីដើម តថាគតមិនធ្លាប់បានឮបានស្តាប់ថា នេះជាទុក្ខនិរោធអរិយសច្ចនេះឯង តថាគតធ្វើឲ្យជាក់ច្បាស់បានហើយ ដូច្នេះឡើយ។
ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ចក្ខុកើតឡើងហើយ ញាណកើតឡើងហើយ បញ្ញាកើតឡើងហើយ វិជ្ជាកើតឡើងហើយ ពន្លឺភ្លឺស្វាងកើតឡើងហើយដល់តថាគត ក្នុងធម៌ទាំងឡាយ ដែលពីដើម តថាគតមិនធ្លាប់បានឮបានស្តាប់ថា នេះជាទុក្ខនិរោធគាមិនីបដិបទាអរិយសច្ច ដូច្នេះឡើយ។
ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ចក្ខុកើតឡើងហើយ ញាណកើតឡើងហើយ បញ្ញាកើតឡើងហើយ វិជ្ជាកើតឡើងហើយ ពន្លឺភ្លឺស្វាងកើតឡើងហើយដល់តថាគត ក្នុងធម៌ទាំងឡាយ ដែលពីដើម តថាគតមិនធ្លាប់បានឮបានស្តាប់ថា នេះជាទុក្ខនិរោធគាមិនីបដិបទាអរិយសច្ចនេះឯង គួរតែចម្រើនឲ្យកើតឡើង ដូច្នេះឡើយ។
ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ចក្ខុកើតឡើងហើយ ញាណកើតឡើងហើយ បញ្ញាកើតឡើងហើយ វិជ្ជាកើតឡើងហើយ ពន្លឺភ្លឺស្វាងកើតឡើងហើយដល់តថាគត ក្នុងធម៌ទាំងឡាយ ដែលពីដើម តថាគតមិនធ្លាប់បានឮបានស្តាប់ថា នេះជាទុក្ខនិរោធគាមិនីបដិបទាអរិយសច្ចនេះឯង តថាគតចម្រើនឲ្យកើតបានហើយ ដូច្នេះឡើយ។
ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ប្រាជ្ញាដែលដឹងច្បាស់ ឃើញច្បាស់ តាមពិត មានបរិវដ្តៈ៣ (សច្ចញ្ញាណ១ កិច្ចញ្ញាណ១ កតញ្ញាណ១) មានអាការៈ១២យ៉ាងនេះ (បរិវដ្តៈ៣នោះឯងវិលទៅដូចជាចក្រ ក្នុងសច្ចៈទាំង៤ គឺក្នុងទុក្ខសច្ច៣ ទុក្ខសមុទយសច្ច ៣ ទុក្ខនិរោធសច្ច៣ ទុក្ខនិរោធគាមិនីបដិបទាអរិយសច្ច៣ ផ្សំគ្នាជា១២ ហៅថាអាការៈ១២) (ប្រព្រឹត្តទៅ) ក្នុងអរិយសច្ចទាំង ឡាយ៤ នៅមិនទាន់បរិសុទ្ធល្អ មានដល់តថាគត អស់កាលត្រឹមណា។
ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ តថាគតក៏មិនទាន់ប្តេជ្ញាខ្លួនថា ជាអ្នកត្រាស់ដឹងនូវសម្មាសម្ពោធិញ្ញាណ ឥតមានសេចក្តីដឹងឯទៀត ក្រៃលែងជាង ក្នុងលោក ព្រមទាំងទេវលោក មារលោក ព្រហ្មលោក ក្នុងពពួកសត្វ ព្រះទាំងសមណព្រាហ្មណ៍ ព្រមទាំងមនុស្សជាសម្មតិទេព និងមនុស្សដ៏សេស អស់កាលត្រឹមណោះ នៅឡើយទេ។
ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ក៏បញ្ញាដែលដឹងច្បាស់ ឃើញច្បាស់តាមពិត មានបរិវដ្តៈ៣ មានអាការៈ១២ យ៉ាងនេះ (ប្រព្រឹត្តទៅ) ក្នុងអរិយសច្ចទាំងឡាយ៤នេះ បរិសុទ្ធល្អ មានដល់តថាគត ក្នុងកាលណា។
ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ តថាគតប្តេជ្ញាខ្លួនថា ជាអ្នកត្រាស់ដឹងនូវសម្មាសម្ពោធិញ្ញាណ ឥតមានសេចក្តីដឹងឯទៀតក្រៃលែង ជាង ក្នុងលោក ព្រមទាំងទេវលោក មារលោក ព្រហ្មលោក ក្នុងពពួកសត្វ ព្រមទាំងសមណព្រាហ្មណ៍ ព្រមទាំងមនុស្សជាសម្មតិ ទេព និងមនុស្សដ៏សេស ក្នុងកាលណោះឯង។
ក៏បញ្ញាដែលដឹងច្បាស់ ឃើញច្បាស់ កើតឡើងហើយ ដល់តថាគត ដូច្នេះថា សេចក្តីរួចផុតវិសេសរបស់តថាគត មិនប្រែ ត្រឡប់កម្រើកទៀតឡើយ ជាតិនេះ ក៏ជាទីបំផុតត្រឹមនេះហើយ ឥឡូវនេះ ភពថ្មី គឺការត្រឡប់កើតទៀត ក៏មិនមានឡើយ។
ព្រះដ៏មានព្រះភាគ បានត្រស់ទេសនាព្រះធម្មចក្កប្បវត្តនសូត្រនេះ (ចប់ ហើយ) បញ្ចវគ្គិយ៍ភិក្ខុទាំងឡាយ ក៏មានចិត្ត ត្រេកអរ រីករាយនឹងភាសិតរបស់ព្រះដ៏មានព្រះភាគដោយក្រៃពេក។
នាកាលវេយ្យាករណ៍ គឺព្រះសូត្រដែលឥតមានគាថានេះ ដែលព្រះដ៏មានព្រះភាគកំពុងត្រាស់ ត្រាស់ទេសនា ធម្មចក្ខុគឺ សោតាបត្តិមគ្គ ដ៍ប្រាសចាកធូលីគឺរាគៈ ប្រាសចាកមន្ទិលគឺអកុសលកើតឡើយហើយ ដល់ព្រះកោណ្ឌញ្ញៈដ៏មានអាយុថា៖
(យង្កិញ្ចិ សមុទយធម្មំ សព្វន្តំ និរោធធម្មន្តិ) ធម្មជាតណាមួយ មានកិរិយាកើតឡើងជាធម្មតា ធម្មជាតិនោះទាំងអស់ មានកិរិយារលត់ទៅជាធម្មតា។
ក៏នាកាលព្រះធម្មចក្កប្បវត្តនសូត្រ គឺព្រះដ៏មានព្រះភាគ ទ្រង់ត្រាស់ទេសនាចប់ហើយ ភុម្មទេវតាទាំងឡាយ ក៏ញ៉ាំង សម្លេងឲ្យឮឡើងដូច្នេះថា ចក្រគឺធម៌នេះ ឥតមានចក្រឯណាមួយក្រៃលែងជាង គឺសមណៈក្តី ព្រាហ្មណ៍ក្តី ទេវតាក្តី មារក្តី ព្រហ្មក្តី អ្នកឯណានីមួយក្តី ក្នុងលោកសម្តែងពុំបានឡើយ មានតែព្រះដ៏មានព្រះភាគ ព្រះអង្គត្រាស់សម្តែងហើយ ក៏ញ៉ាំងសម្លេងឲ្យលាន់ឮ ឡើង (ដោយសេចក្តីសរសើរដូចគ្នា)។
ទេវតាទាំងឡាយក្នុងជាន់ចាតុម្មហារាជ បានឮសម្លេងនៃភុម្មទេវតាទាំងឡាយហើយ ក៏ញ៉ាំងសម្លេងឲ្យលាន់ឮឡើង (ដោយសេចក្តីសរសើរដូចគ្នា) ។
ទេវតាទាំងឡាយក្នុងជាន់តាវតឹង្ស បានឮសម្លេងនៃទេវតាជាន់ចាតុម្មហារាជហើយ ក៏ញ៉ាំងសម្លេងឲ្យលាន់ឮឡើង (ដោយសេចក្តីសរសើរដូចគ្នា) ។
ទេវតាទាំងឡាយក្នុងជាង់យាមា បានឮសម្េលងនៃទេវតាជាន់តាវតឹង្សហើយ ក៏ញ៉ាំងសម្លេងឲ្យលាន់ឮឡើង (ដោយសេចក្តី សរសើរដូចគ្នា) ។
ទេវតាទាំងឡាយក្នុងជាន់តុសិត បានឮសម្លេងនៃទេវតាក្នុងជាន់យាមាហើយ ក៏ញ៉ាំងសម្លេងឲ្យលាន់ឮឡើង (ដោយ សេចក្តីសរសើរដូចគ្នា) ។
ទេវតាទាំងឡាយក្នុងជាន់និម្មានរតី បានឮសម្លេងនៃទេវតាជាន់តុសិតហើយ ក៏ញ៉ាំងសម្េលងឲ្យលាន់ឮឡើង (ដោយ សេចក្តីសរសើរដូចគ្នា) ។
ទេវតាទាំងឡាយក្នុងជាន់បរនិម្មិតវសវត្តី បានឮសម្លេងនៃទេវតាជាន់និម្មានរតីហើយ ក៏ញ៉ាំងសម្លេងឲ្យលាន់ឮឡើង (ដោយសេចក្តីសរសើរដូចគ្នា) ។
ទេវតាទាំងឡាយក្នុងពួកព្រហ្មបានឮសម្លេងនៃទេវតាក្នុងជាន់បរនិម្មិតវសវត្តីហើយ ក៏ញ៉ាំងសម្លេងឲ្យលាន់ឮឡើងដូច្នេះថា ចក្រគឺធម៌នេះ ឥតមានចក្រណាមួយក្រៃលែងជាង គឺសមណៈក្តី ព្រាហ្មណ៍ក្តី ទេវតាក្តី មារក្តី ព្រហ្មក្តី អ្នកឯណានីមួយក្តី ក្នុងលោក សម្តែងពុំបានឡើយ មានតែព្រះដ៏មានព្រះភាគ ព្រះអង្គត្រាស់សម្តែងហើយ ក្នុងឥសិបតនមិគទាយវ័ន ជិតក្រុងពារាណសី។
សម្លេងសាធុការលាន់ឮឡើងទៅដរាបដល់ព្រហ្មលោក ក្នុងខណៈនោះ ក្នុងមួយរំពេចនោះ ដោយអាការលាន់ឮតៗ គ្នាដូច្នេះ។
ទាំងហ្មឺនលោកធាតុនេះ ក៏កម្រើកញាប់ញ័រទាំងខាងលើ ទាំងខាងក្រោម និងញាប់ញ័រក្នុងទិសទាំងពួង។ ទាំងរស្មីដ៏រុង រឿងក្រៃពេក នឹងប្រមាណមិនបាន កន្លងលើសទេវានុភាពនៃទេវតាទាំងឡាយ ក៏កើតឡើងប្រាកដក្នុងលោក។
លំដាប់នោះ ព្រះដ៏មានព្រះភាគជាម្ចាស់ ទ្រង់បន្លឺនូវឧទានវាចាថា (អញ្ញាសិ វត ភោ កោណ្ឌញ្ញោ អញ្ញាសិ វត ភោ កោណ្ឌញ្ញោ) ឱ! កោណ្ឌញ្ញៈ បានចេះដឹងហើយហ្ន៎ ឱ! កោណ្ឌញ្ញៈ បានចេះដឹងហើយហ្ន៎។
ព្រោះហេតុនោះ ពាក្យថា អញ្ញាកោណ្ឌញ្ញៈនេះឯង បានមកជាឈ្មោះនៃព្រះកោណ្ឌញ្ញៈ ដ៏មានអាយុ។
(ព្រះធម្មចក្កប្បវត្តនសូត្រចប់)
អនត្តលក្ខណសូត្រ
ភិក្ខុឃឹម សាលីម
ឯវម្េម សុតំ (សូត្រនេះឈ្មោះអនត្តលក្ខណសូត្រ) គឺខ្ញុំ (ឈ្មោះអានន្ទ) បានស្តាប់មកហើយយ៉ាងនេះថា៖
សម័យមួយ ព្រះដ៏មានព្រះភាគ ទ្រង់គង់នៅក្នុងទីព្រៃឥសិបតនមិគទាយវ័ន ជិតក្រុងពារាណសី។ ព្រះដ៏មានព្រះភាគ ទ្រង់ត្រាស់ហៅនូវបញ្ចវគ្គិយ៍ភិក្ខុទាំងឡាយ ក្នុងទីនោះ (ឲ្យនាំគ្នាតាំងចិត្តស្តាប់នូវភាសិតនេះ) ថា៖
១ រូបក្ខន្ធ
២ វេទនាខន្ធ
៣ សញ្ញាខន្ធ
៤ សង្ខារក្ខន្ធ
៥ វិញ្ញាណក្ខន្ធ
រូបក្ខន្ធម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ រូបគឺរាងកាយ ជាអនត្តា មិនមែនជារបស់ខ្លួនឡើយ។ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ប្រសិនណាបើរូបនេះ ជារបស់ខ្លួនពិតមែន។ រូបនេះក៏មិនគប្បីប្រព្រឹត្តទៅដើម្បីអាពាធ គឺជម្ងឺដំកាត់ឡើយ។ ម្យ៉ាងទៀត បុគ្គលគប្បីបាន (នូវអំណាច) ក្នុងរូបថា សូមឲ្យរូបរបស់អញយ៉ាងនេះទៅ សូមកុំឲ្យរូបរបស់អញយ៉ាងនេះឡើយ។ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ រូបជាអនត្តាពិតមែន ព្រោះហេតុនោះ បានជារូបចេះតែប្រព្រឹត្តទៅដើម្បីអាពាធ។ ម្យ៉ាងទៀត បុគ្គលមិនបាន (នូវអំណាច) ក្នុងរូបថា សូមឲ្យរូបរបស់ អញយ៉ាងនេះទៅ សូមកុំឲ្យរូបរបស់អញយ៉ាងនេះឡើយ។
វេទនាខន្ធវេទនាមិនមែនជារបស់ខ្លួនឡើយ។ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ប្រសិនណាបើវេទនានេះ ជារបស់ខ្លួនពិតមែន វេទនានេះ ក៏មិនគប្បី ប្រព្រឹត្តទៅដើម្បីអាពាធឡើយ។ ម្យ៉ាងទៀត បុគ្គលគប្បីបាន (នូវអំណាច) ក្នុងវេទនាថា សូមឲ្យវេទនារបស់អញយ៉ាង នេះទៅ សូមកុំឲ្យវេទនារបស់អញយ៉ាងនេះឡើយ។ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ វេទនាជាអនត្តាពិតមែន ព្រោះហេតុនោះ បានជាវេទនា ចេះតែប្រព្រឹត្តទៅដើម្បីអាពាធ។ ម្យ៉ាងទៀត បុគ្គលមិនបាន (នូវអំណាច) ក្នុងវេទនាថា សូមឲ្យវេទនារបស់អញយ៉ាងនេះទៅ សូមកុំឲ្យវេទនារបស់អញយ៉ាងនេះឡើយ។
សញ្ញាខន្ធសញ្ញាមិនមែនជារបស់ខ្លួនឡើយ។ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ប្រសិនណាបើសញ្ញានេះ ជារបស់ខ្លួនពិតមែន សញ្ញានេះ ក៏មិនគប្បី ប្រព្រឹត្តទៅដើម្បីអាពាធឡើយ។ ម្យ៉ាងទៀត បុគ្គលគប្បីបាន (នូវអំណាច) ក្នុងសញ្ញាថា សូមឲ្យសញ្ញារបស់អញយ៉ាង នេះទៅ សូមកុំឲ្យសញ្ញារបស់អញយ៉ាងនេះឡើយ។ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ សញ្ញាជាអនត្តាពិតមែន ព្រោះហេតុនោះ បានជាសញ្ញា ចេះតែប្រព្រឹត្តទៅដើម្បីអាពាធ។ ម្យ៉ាងទៀត បុគ្គលមិនបាន (នូវអំណាច) ក្នុងសញ្ញាថា សូមឲ្យសញ្ញារបស់អញយ៉ាងនេះទៅ សូមកុំឲ្យសញ្ញារបស់អញយ៉ាងនេះឡើយ។
សង្ខារក្ខន្ធសង្ខារទាំងឡាយមិនមែនជារបស់ខ្លួនឡើយ។ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ប្រសិនណាបើសង្ខារទាំងឡាយនេះ ជារបស់ខ្លួនពិតមែន សង្ខារទាំងឡាយនេះ ក៏មិនគប្បី ប្រព្រឹត្តទៅដើម្បីអាពាធឡើយ។ ម្យ៉ាងទៀត បុគ្គលគប្បីបាន (នូវអំណាច) ក្នុងសង្ខារទាំងឡាយថា សូមឲ្យសង្ខារទាំងឡាយរបស់អញយ៉ាងនេះទៅ សូមកុំឲ្យសង្ខារទាំងឡាយរបស់អញយ៉ាងនេះឡើយ។ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ សង្ខារទាំងឡាយជាអនត្តាពិតមែន ព្រោះហេតុនោះ បានជាសង្ខារទាំងឡាយចេះតែប្រព្រឹត្តទៅដើម្បីអាពាធ។ ម្យ៉ាងទៀត បុគ្គលមិនបាន (នូវអំណាច) ក្នុងសង្ខារទាំងឡាយថា សូមឲ្យសង្ខារទាំងឡាយរបស់អញយ៉ាងនេះទៅ សូមកុំឲ្យសង្ខារទាំងឡាយរបស់អញយ៉ាងនេះឡើយ។
វិញ្ញាណក្ខន្ធវិញ្ញាណមិនមែនជារបស់ខ្លួនឡើយ។ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ប្រសិនណាបើវិញ្ញាណនេះ ជារបស់ខ្លួនពិតមែន វិញ្ញាណនេះ ក៏មិនគប្បី ប្រព្រឹត្តទៅដើម្បីអាពាធឡើយ។ ម្យ៉ាងទៀត បុគ្គលគប្បីបាន (នូវអំណាច) ក្នុងវិញ្ញាណថា សូមឲ្យវិញ្ញាណរបស់អញយ៉ាង នេះទៅ សូមកុំឲ្យវិញ្ញាណរបស់អញយ៉ាងនេះឡើយ។ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ វិញ្ញាណជាអនត្តាពិតមែន ព្រោះហេតុនោះ បានជាវិញ្ញាណ ចេះតែប្រព្រឹត្តទៅដើម្បីអាពាធ។ ម្យ៉ាងទៀត បុគ្គលមិនបាន (នូវអំណាច) ក្នុងវិញ្ញាណថា សូមឲ្យវិញ្ញាណរបស់អញយ៉ាងនេះទៅ សូមកុំឲ្យវិញ្ញាណរបស់អញយ៉ាងនេះឡើយ។
ពុ. ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ អ្នកទាំងឡាយសម្គាល់នូវសេចក្តីនោះថាដូចម្តេច រូបទៀង ឬមិនទៀង?
ភិ. បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចម្រើន រូបមិនទៀងទេ។
ពុ. របស់ឯណាដែលមិនទៀង របស់នោះជាទុក្ខ ឬជាសុខ?
ភិ. បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចម្រើន របស់នោះជាទុក្ខ។
ពុ. ក៏របស់ឯណា ដែលមិនទៀង ដែលជាទុក្ខ មានសេចក្តីប្រែប្រួលជាធម្មតា គួរឬ ដើម្បីនឹងយល់ឃើញនូវរបស់នោះថា នុ៎ះរបស់អញ នុ៎ះជាអញ នុ៎ះជាខ្លួនអញ?
ភិ. បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចម្រើន មិនគួរគប្បីនឹងយល់ឃើញយ៉ាងនោះទេ។
ពុ. ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ អ្នកទាំងឡាយសម្គាល់នូវសេចក្តីនោះថាដូចម្តេច វេទនាទៀង ឬមិនទៀង?
ភិ. បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចម្រើន វេទនាមិនទៀងទេ។
ពុ. របស់ឯណាដែលមិនទៀង របស់នោះជាទុក្ខ ឬជាសុខ?
ភិ. បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចម្រើន របស់នោះជាទុក្ខ។
ពុ. ក៏របស់ឯណា ដែលមិនទៀង ដែលជាទុក្ខ មានសេចក្តីប្រែប្រួលជាធម្មតា គួរឬ ដើម្បីនឹងយល់ឃើញនូវរបស់នោះថា នុ៎ះរបស់អញ នុ៎ះជាអញ នុ៎ះជាខ្លួនអញ?
ភិ. បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចម្រើន មិនគួរគប្បីនឹងយល់ឃើញយ៉ាងនោះទេ។
ពុ. ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ អ្នកទាំងឡាយសម្គាល់នូវសេចក្តីនោះថាដូចម្តេច សញ្ញាទៀង ឬមិនទៀង?
ភិ. បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចម្រើន សញ្ញាមិនទៀងទេ។
ពុ. របស់ឯណាដែលមិនទៀង របស់នោះជាទុក្ខ ឬជាសុខ?
ភិ. បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចម្រើន របស់នោះជាទុក្ខ។
ពុ. ក៏របស់ឯណា ដែលមិនទៀង ដែលជាទុក្ខ មានសេចក្តីប្រែប្រួលជាធម្មតា គួរឬ ដើម្បីនឹងយល់ឃើញនូវរបស់នោះថា នុ៎ះរបស់អញ នុ៎ះជាអញ នុ៎ះជាខ្លួនអញ?
ភិ. បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចម្រើន មិនគួរគប្បីនឹងយល់ឃើញយ៉ាងនោះទេ។
ពុ. ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ អ្នកទាំងឡាយសម្គាល់នូវសេចក្តីនោះថាដូចម្តេច សង្ខារទាំងឡាយទៀង ឬមិនទៀង?
ភិ. បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចម្រើន សង្ខារទាំងឡាយមិនទៀងទេ។
ពុ. របស់ឯណាដែលមិនទៀង របស់នោះជាទុក្ខ ឬជាសុខ?
ភិ. បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចម្រើន របស់នោះជាទុក្ខ។
ពុ. ក៏របស់ឯណា ដែលមិនទៀង ដែលជាទុក្ខ មានសេចក្តីប្រែប្រួលជាធម្មតា គួរឬ ដើម្បីនឹងយល់ឃើញនូវរបស់នោះថា នុ៎ះរបស់អញ នុ៎ះជាអញ នុ៎ះជាខ្លួនអញ?
ភិ. បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចម្រើន មិនគួរគប្បីនឹងយល់ឃើញយ៉ាងនោះទេ។
ពុ. ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ អ្នកទាំងឡាយសម្គាល់នូវសេចក្តីនោះថាដូចម្តេច វិញ្ញាណទៀង ឬមិនទៀង?
ភិ. បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចម្រើន វិញ្ញាណមិនទៀងទេ។
ពុ. របស់ឯណាដែលមិនទៀង របស់នោះជាទុក្ខ ឬជាសុខ?
ភិ. បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចម្រើន របស់នោះជាទុក្ខ។
ពុ. ក៏របស់ឯណា ដែលមិនទៀង ដែលជាទុក្ខ មានសេចក្តីប្រែប្រួលជាធម្មតា គួរឬ ដើម្បីនឹងយល់ឃើញនូវរបស់នោះថា នុ៎ះរបស់អញ នុ៎ះជាអញ នុ៎ះជាខ្លួនអញ?
ភិ. បពិត្រព្រះអង្គដ៏ចម្រើន មិនគួរគប្បីនឹងយល់ឃើញយ៉ាងនោះទេ។
ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ព្រោះហេតុនោះ រូបឯណាមួយដែលជាអតីតក្តី ជាអនាគតក្តី ជាបច្ចុប្បន្នក្តី ខាងក្នុងក្តី ខាងក្រៅក្តី គ្រោតគ្រាតក្តី ល្អិតក្តី ថោកទាបក្តី ឧត្តមក្តី រូបឯណាដែលមានក្នុងទីឆ្ងាយក្តី ក្នុងទីជិតក្តី រូបទាំងអស់នោះក៏គ្រាន់តែជារូប (ប៉ុណ្ណោះ)។
អ្នកទាំងឡាយគួរឃើញនូវសេចក្តីនុ៎ះ ដោយប្រាជ្ញាដ៏ល្អ តាមសេចក្តីពិត យ៉ាងនេះដូច្នេះថា នុ៎ះមិនមែនរបស់អញ នុ៎ះមិនមែនអញ នុ៎ះមិនមែនជាខ្លួនរបស់អញឡើយ។
វេទនាឯណាមួយដែលជាអតីតក្តី ជាអនាគតក្តី ជាបច្ចុប្បន្នក្តី ខាងក្នុងក្តី ខាងក្រៅក្តី គ្រោតគ្រាតក្តី ល្អិតក្តី ថោកទាបក្តី ឧត្តមក្តី វេទនាឯណាដែលមានក្នុងទីឆ្ងាយក្តី ក្នុងទីជិតក្តី វេទនាទាំងអស់នោះក៏គ្រាន់តែជាវេទនា (ប៉ុណ្ណោះ)។
អ្នកទាំងឡាយគួរឃើញនូវសេចក្តីនុ៎ះ ដោយប្រាជ្ញាដ៏ល្អ តាមសេចក្តីពិត យ៉ាងនេះដូច្នេះថា នុ៎ះមិនមែនរបស់អញ នុ៎ះមិនមែនអញ នុ៎ះមិនមែនជាខ្លួនរបស់អញឡើយ។
សញ្ញាឯណាមួយដែលជាអតីតក្តី ជាអនាគតក្តី ជាបច្ចុប្បន្នក្តី ខាងក្នុងក្តី ខាងក្រៅក្តី គ្រោតគ្រាតក្តី ល្អិតក្តី ថោកទាបក្តី ឧត្តមក្តី សញ្ញាឯណាដែលមានក្នុងទីឆ្ងាយក្តី ក្នុងទីជិតក្តី សញ្ញាទាំងអស់នោះក៏គ្រាន់តែជាសញ្ញា (ប៉ុណ្ណោះ)។
អ្នកទាំងឡាយគួរឃើញនូវសេចក្តីនុ៎ះ ដោយប្រាជ្ញាដ៏ល្អ តាមសេចក្តីពិត យ៉ាងនេះដូច្នេះថា នុ៎ះមិនមែនរបស់អញ នុ៎ះមិនមែនអញ នុ៎ះមិនមែនជាខ្លួនរបស់អញឡើយ។
សង្ខារទាំងឡាយឯណាមួយដែលជាអតីតក្តី ជាអនាគតក្តី ជាបច្ចុប្បន្នក្តី ខាងក្នុងក្តី ខាងក្រៅក្តី គ្រោតគ្រាតក្តី ល្អិតក្តី ថោកទាបក្តី ឧត្តមក្តី សង្ខារទាំងឡាយឯណាដែលមានក្នុងទីឆ្ងាយក្តី ក្នុងទីជិតក្តី រូបទាំងអស់នោះក៏គ្រាន់តែជាសង្ខារ (ប៉ុណ្ណោះ)។
អ្នកទាំងឡាយគួរឃើញនូវសេចក្តីនុ៎ះ ដោយប្រាជ្ញាដ៏ល្អ តាមសេចក្តីពិត យ៉ាងនេះដូច្នេះថា នុ៎ះមិនមែនរបស់អញ នុ៎ះមិនមែនអញ នុ៎ះមិនមែនជាខ្លួនរបស់អញឡើយ។
វិញ្ញាណឯណាមួយដែលជាអតីតក្តី ជាអនាគតក្តី ជាបច្ចុប្បន្នក្តី ខាងក្នុងក្តី ខាងក្រៅក្តី គ្រោតគ្រាតក្តី ល្អិតក្តី ថោកទាបក្តី ឧត្តមក្តី វិញ្ញាណឯណាដែលមានក្នុងទីឆ្ងាយក្តី ក្នុងទីជិតក្តី រូបទាំងអស់នោះក៏គ្រាន់តែជាវិញ្ញាណ (ប៉ុណ្ណោះ)។
អ្នកទាំងឡាយគួរឃើញនូវសេចក្តីនុ៎ះ ដោយប្រាជ្ញាដ៏ល្អ តាមសេចក្តីពិត យ៉ាងនេះដូច្នេះថា នុ៎ះមិនមែនរបស់អញ នុ៎ះមិនមែនអញ នុ៎ះមិនមែនជាខ្លួនរបស់អញឡើយ។
ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ អរិយសាវ័កបានស្តាប់ហើយ យល់ឃើញយ៉ាងនេះ ក៏នឿយណាយក្នុងរូបផង នឿយណាយក្នុង វេទនាផង នឿយណាយក្នុងសញ្ញាផង នឿយណាយក្នុងសង្ខារទាំងឡាយផង នឿយណាយក្នុងវិញ្ញាណផង។ កាលបើនឿយណាយ (យ៉ាងនេះហើយ) ក៏ប្រាសចាកតម្រេក ចិត្តក៏ផុតស្រឡះ (ចាកអាសវៈ) ព្រោះកិរិយាប្រាសចាកតម្រេក។ កាលដែលចិត្តផុតស្រឡះ (ចាកអាសវៈ) ហើយ ញាណ (របស់អរិយសាវ័កនោះ) ក៏កើតឡើងប្រាកដថា ចិត្ត (របស់អញ) ផុតស្រឡះ (ចាកអាសវៈ) ហើយ។ (អរិយសាវ័កនោះ) ដ៏ដឹងច្បាស់ដូច្នេះថា ជាតិ (របស់អញ) អស់ហើយ មគ្គព្រហ្មចរិយធម៌ អញបាននៅរួចហើយ កិច្ចដែលគួរធ្វើ អញក៏បានធ្វើរួចហើយ កិច្ចឯទៀតក្រៅពីនេះមិនមាន (ដល់អញ) ឡើយ។
ព្រះដ៏មានព្រះភាគជាម្ចាស់ ទ្រង់បានត្រាស់សម្តែងនូវសូត្រនេះចប់ហើយ បញ្ចវគ្គិយ៍ទាំងឡាយ ក៏មានចិត្តត្រេកអររីករាយ ចំពោះភាសិតនៃព្រះដ៏មានព្រះភាគជាម្ចាស់។ ក៏កាល ដែលព្រះដ៏មាន ព្រះភាគជាម្ចាស់ កំពុងត្រាស់សម្តែងនូវវេយ្យាករណ៍នេះ ចិត្តរបស់ភិក្ខុទាំង៥រូប បានរួចស្រឡះហើយ ចាកអាសវៈទាំងឡាយ ព្រោះមិនប្រកាន់មាំ (ថាអញថាយើងទៀតឡើយ)។
អនត្តលក្ខណសូត្រ ចប់៕
ការដឹងគ្រប់គ្រាន់នៃវិធីដកដង្ហើម១៦យ៉ាង
ថ្ងៃពេញបូណ៌មីខែកត្តិកចូលមកដល់ ផ្កាកុមុតឬផ្កាឈូកសរីករះរហង់ គ្រប់ទីកន្លែង ។ ដោយផ្កាកុមុតតែងចាប់រីកជារៀងរាល់ឆ្នាំ ចំថ្ងៃពេញបូណ៌មី ខែកត្តិកដូច្នោះហើយ បានជាគេហៅថា ថ្ងៃកុមុត ។ នៅពេលល្ងាចថ្ងៃកុមុតនោះ នៅវត្តបុព្វារាម មានសាវ័ក៣ពាន់រូបគង់ចាំស្តាប់ ព្រះដ៏មានព្រះភាគបង្រៀនអំពី វិធីដកដង្ហើម យ៉ាងស្ងៀមស្ងាត់ ក្រោមពន្លឺព្រះចន្ទថ្លាទៀបមាត់បឹងមួយ ដែលមានផ្កាឈូករីកស្គុះស្គាយ និងចោលសុគន្ធពិដោរក្រអូបឈ្ងុយឈ្ងប់ ។ នេះជាលើកទីមួយហើយ ដែលព្រះពុទ្ធទ្រង់សំដែងយ៉ាងក្បោះក្បាយបំផុត នូវសូត្រមួយស្តីអំពី ការដឹងគ្រប់គ្រាន់ នៃការដកដង្ហើម ទៅកាន់ភិក្ខុ ភិក្ខុនី ដែលជាសាវ័ករបស់ព្រះអង្គ ។ ភិក្ខុនីមួយចំនួន ដូចជា ភិក្ខុនីយសោធរា ភិក្ខុនីរូបនន្ទា ភិក្ខុនីសីលា ភិក្ខុនីវិមល ភិក្ខុនីសោមា ភិក្ខុនីមុត្តា ភិក្ខុនីឧត្តរាក៏មានវត្តមានក្នុងទីនោះដែរ ។ ព្រះពុទ្ធទ្រង់សំដែងសូត្រនោះថា “ ម្នាលភិក្ខុ ភិក្ខុនីទាំងឡាយ វិធីនៃការដកដង្ហើម បើយើងខំប្រឹងសិក្សាឲ្យបានហ្មត់ចត់និងខ្ជាប់ខ្ជួន នឹងអាចនាំមកនូវលទ្ធផលល្អ និងសារប្រយោជន៍សំខាន់បំផុត វានាំឲ្យទទួលជោគជ័យ នៅក្នុងការសិក្សា នូវសតិបដ្ឋាន៤និងពោជ្ឈង្គ៧ ដែលបណ្តាលឲ្យ មានការយល់ដឹង និងរួចចាកអំពីទុក្ខ ។ បុគ្គលម្នាក់ៗ ត្រូវតែអនុវត្ត ការដកដង្ហើមដូចតទៅនេះ ៖
១ ដង្ហើមទី១
២ ដង្ហើមទី២
៣ ដង្ហើមទី៣
៤ ដង្ហើមទី៤
៥ ដង្ហើមទី៥
៦ ដង្ហើមទី៦
៧ ដង្ហើមទី៧
៨ ដង្ហើមទី៨
៩ ដង្ហើមទី៩
១០ ដង្ហើមទី១០
១១ ដង្ហើមទី១១
១២ ដង្ហើមទី១២
១៣ ដង្ហើមទី១៣
១៤ ដង្ហើមទី១៤
១៥ ដង្ហើមទី១៥
១៦ ដង្ហើមទី១៦
ដង្ហើមទី១ដកដង្ហើមចូលវែង អ្នកដឹងថា អ្នកកំពុងដកដង្ហើមចូលវែង ដកដង្ហើមចេញវែង អ្នកដឹងថា អ្នកកំពុងដកដង្ហើមចេញវែង ។
ដង្ហើមទី២ដកដង្ហើមចូលខ្លី អ្នកដឹងថា អ្នកកំពុងដកដង្ហើមចូលខ្លី ដកដង្ហើមចេញខ្លី អ្នកដឹងថា អ្នកកំពុងដកដង្ហើមចេញខ្លី ។ ការដកដង្ហើមទាំងពីរបែបខាងលើនេះ អាចឲ្យអ្នកកាត់ផ្តាច់នូវការភ្លេចភ្លាំង និងសេចក្តីកង្វល់ឥតប្រយោជន៍ ។ ជាមួយគ្នានេះដែរ អាចបណ្តាលឲ្យអ្នកមានការគិតគូរត្រឹមត្រូវ និងជួបប្រទះនូវជីវិតបច្ចុប្បន្ន ។ ការភ្លេចភ្លាំងគឺការបាត់បង់គំនិតត្រឹមត្រូវ ការដកដង្ហើមដោយការយល់ដឹង អាចនាំឲ្យយើងត្រឡប់មកគិតអំពីជីវិតវិញ ។
ដង្ហើមទី៣ដកដង្ហើមចូល គឺអ្នកដឹងនូវរូបកាយទាំងមូលរបស់អ្នក ដកដង្ហើមចេញ អ្នកដឹងនូវរូបកាយទាំងមូលរបស់អ្នក ។ ដង្ហើមនេះ អាចឲ្យអ្នកចំរើនភាវនាលើរូបកាយ និងទាក់ទងផ្ទាល់ជា មួយនឹងរូបកាយរបស់អ្នក ។ ការដឹងអំពីរូបកាយទាំងមូល និងអំពីផ្នែកនិមួយៗនៃរូបកាយ អាចធ្វើឲ្យអ្នកមើលឃើញនូវវត្តមានដ៏អស្ចារ្យ នៃរូបកាយរបស់អ្នក និងដំណើរនៃការកើតនិងស្លាប់ ដែលមិនឱបជាប់នៅក្នុងរូបកាយរបស់អ្នកផង ។
ដង្ហើមទី៤អ្នកកំពុងដកដង្ហើមចូល ហើយធ្វើឲ្យខ្លួនអ្នកទាំងមូលនៅហ្នឹងហ្ននិងសុខស្រួល ។ អ្នកកំពុងដកដង្ហើមចេញ ហើយធ្វើឲ្យខ្លួនអ្នកទាំងមូល នៅហ្នឹងហ្ន និងសុខស្រួល ។ ដង្ហើមទី៤នេះអាចជួយអ្នកឲ្យយល់ដឹងនូវសភាពហ្នឹងហ្ននិងសុខស្រួលនៃកាយ គឺពេលនេះហើយដែលកាយនិងចិត្ត និងដង្ហើមស្រុះស្រួលគ្នា ជាធ្លុងមួយ ។
ដង្ហើមទី៥អ្នកកំពុងដកដង្ហើមចូល នឹងមានអារម្មណ៍រីករាយ អ្នកកំពុងដកដង្ហើមចេញ នឹងមានអា រម្មណ៍រីករាយ ។
ដង្ហើមទី៦អ្នកកំពុងដកដង្ហើមចូល នឹងមានអារម្មណ៍សប្បាយ អ្នកកំពុងដកដង្ហើមចេញ នឹងមាន អារម្មណ៍សប្បាយ ។ ជាមួយនឹងដង្ហើមទាំងពីរនេះ អ្នកអាចឆ្លងកាត់វិស័យនៃអារម្មណ៍ ។ ដង្ហើមទាំងពីរនេះបង្កើតឲ្យមានសភាពស្ងប់ស្ងៀម និងរីករាយ ដែលអាចចិញ្ចឹមទុកក្នុងកាយនិងចិត្ត ដោយសារការបញ្ឈប់នូវគំនិតរប៉ាត់រប៉ាយ និងភ្លេចភ្លាំង ហើយអ្នកនឹងដឹងខ្លួនឯងវិញ នាពេលបច្ចុប្បន្ននេះ ។ សុភមង្គលនិងសេចក្តីរីករាយ ក៏កើតឡើងនៅក្នុងខ្លួនរបស់អ្នក អ្នករស់នៅក្នុងសភាពអស្ចារ្យនៃជីវិត ដែលអាចក្រេបរស់ជាតិនៃសេចក្តីស្ងប់ស្ងាត់ និងរីករាយ ដែលកើតមាននៅក្នុងអារម្មណ៍ ។ តាមការជួបប្រទះក្នុងជីវិតដ៏អស្ចារ្យនេះហើយ ទើបអ្នកដូរអារម្មណ៍ បណ្តាលឲ្យទៅជាអារម្មណ៍រីករាយបាន ។ ដូច្នេះអារម្មណ៍ទាំងពីរនេះ ពិតជាធ្វើឲ្យអ្នក សប្បាយរីករាយ ។
ដង្ហើមទី៧អ្នកកំពុងដកដង្ហើមចូល អ្នកដឹងនូវសកម្មភាពនៃគំនិត ឬអារម្មណ៍ទាំងឡាយនៅក្នុងខ្លួនរបស់អ្នក អ្នកកំពុងដកដង្ហើមចេញ អ្នកដឹងនូវសកម្មភាពនៃគំនិត ឬអារម្មណ៍ទាំងឡាយនៅ ក្នុងខ្លួនរបស់អ្នក ។
ដង្ហើមទី៨អ្នកកំពុងដកដង្ហើមចូល អ្នកធ្វើឲ្យសកម្មភាពនៃគំនិតនិងអារម្មណ៍ទាំងឡាយ ក្នុងខ្លួនរបស់អ្នកស្ងប់និងសុខស្រួល អ្នកកំពុងដកដង្ហើមចេញ អ្នកធ្វើឲ្យសកម្មភាពនៃគំនិតនិងអារម្មណ៍ទាំងឡាយ ក្នុងខ្លួនរបស់អ្នកស្ងប់ និងសុខស្រួល ។ ជាមួយនឹងដង្ហើមទាំងពីរ អាចធ្វើឲ្យអ្នកមើលឃើញវែងឆ្ងាយ នូវអារម្មណ៍ទាំងឡាយ ដែលកើតឡើងនៅក្នុងខ្លួនរបស់អ្នក ទោះបីជាអារម្មណ៍នោះសប្បាយក្តី មិនសប្បាយក្តី ឬនៅកណ្តាលធម្មតាក្តី និងអាចឲ្យអ្នក ធ្វើនូវអារម្មណ៍ស្ងប់ និងសុខស្រួលបាន បើអ្នកដឹងអំពីអារម្មណ៍ផ្ទាល់ខ្លួនអ្នក ហើយអាចមើលជ្រៅទៅដល់ឫសគល់ និងធម្មជាតិរបស់វា អ្នកពិតជាអាចទប់ និងធ្វើឲ្យអារម្មណ៍ទាំងនោះស្ងប់និងសុខស្រួលបាន ទោះបីជាអារម្មណ៍នោះជាគំនិតអាក្រក់ កើតឡើងអំពីលោភៈ ទោសៈ មោហៈ ក៏ដោយ ។
ដង្ហើមទី៩អ្នកកំពុងដកដង្ហើមចូល អ្នកដឹងនូវទឹកចិត្តរបស់អ្នក អ្នកកំពុងដកដង្ហើមចេញ អ្នកដឹងនូវទឹកចិត្តរបស់អ្នក ។
ដង្ហើមទី១០អ្នកកំពុងដកដង្ហើមចូល នឹងធ្វើចិត្តរបស់អ្នកសប្បាយនិងសុខស្រួល អ្នកកំពុងដក ដង្ហើមចេញ នឹងធ្វើឲ្យចិត្តរបស់អ្នកសប្បាយនិងសុខស្រួល ។
ដង្ហើមទី១១អ្នកកំពុងដកដង្ហើមចូល និងកំពុងផ្ចង់ចិត្តរបស់អ្នក អ្នកកំពុងដកដង្ហើមចេញ និងកំពុងផ្ចង់ចិត្តរបស់អ្នក ។
ដង្ហើមទី១២អ្នកកំពុងដកដង្ហើមចូល នឹងកំពុងដកចិត្តរបស់អ្នក អ្នកកំពុងដកដង្ហើមចេញ នឹងកំពុង ដកចិត្តរបស់អ្នក ។ ជាមួយនឹងដង្ហើមទាំង៤នេះ អ្នកអាចឆ្លងកាត់វិស័យទី៣ដែលជាចិត្ត ។ ដង្ហើមទី៩អាចនាំឲ្យអ្នក ស្គាល់នូវសភាវៈទាំងអស់នៃចិត្ត ដូចជាសញ្ញាខន្ធ គឺការពិចារណា ការប្រកាន់ ការសប្បាយ ការកើតទុក្ខ និងការមន្ទិលសង្ស័យ ។ អ្នកសង្កេតពិនិត្យ និងស្គាល់នូវសភាវៈទាំងនេះដើម្បីមើលឃើញជ្រៅ ទៅក្នុងសកម្មភាពនៃចិត្តឬអារម្មណ៍ ពេលសកម្មភាពនៃចិត្តឬអារម្មណ៍ ត្រូវបានសង្កេតពិនិត្យ និងទទួលស្គាល់រួចហើយ អ្នកអាចប្រមូលចិត្តរបស់អ្នក និងធ្វើចិត្តនោះ ឲ្យស្ងប់និងសុខស្រួលបាន ។ ចិត្តនេះកើតឡើងដោយអារម្មណ៍ទី១០និងទី១១ ។ ដង្ហើមទី១២ អាចធ្វើឲ្យអ្នករួចចាកផុតពីឧបស័គ្គទាំងអស់នៃចិត្ត ដោយសារការភ្លឺស្វាងនៃចិត្តរបស់អ្នក ទើបអ្នកអាចមើលឃើញ នូវឫសគល់នៃសង្ខារ-វិញ្ញាណ និងអាចឈ្នះនូវឧបស័គ្គទាំងអស់បាន ។
ដង្ហើមទី១៣អ្នកកំពុងដកដង្ហើមចូល អ្នកកំពុងពិនិត្យ នូវធម្មជាតិមិនទៀងទាត់ អនិច្ចំ នៃធម៌ទាំង អស់ ។ អ្នកកំពុងដកដង្ហើមចេញ នឹងកំពុងពិនិត្យនូវធម្មជាតិ មិនទៀងទាត់ នៃធម៌ទាំងអស់ ។
ដង្ហើមទី១៤អ្នកកំពុងដកដង្ហើមចូល នឹងកំពុងតែពិនិត្យនូវការវិនាស អនត្តា នៃធម៌ទាំងអស់ អ្នកកំពុងតែដកដង្ហើមចេញ នឹងកំពុងតែពិនិត្យនូវការវិនាស ឬសាបរលាបនៃធម៌ទាំងអស់ ។
ដង្ហើមទី១៥អ្នកកំពុងដកដង្ហើមចូល នឹងកំពុងចំរើនភាវនានូវវិមុត្តិ ការរំដោះទុក្ខ អ្នកកំពុងដកដង្ហើម ចេញ នឹងកំពុងចំរើនភាវនានូវវិមុត្តិ ។
ដង្ហើមទី១៦អ្នកកំពុងដកដង្ហើមចូល នឹងកំពុងចំរើនភាវនាឧបេក្ខា អ្នកកំពុងដកដង្ហើមចេញ នឹងកំពុងចំរើនភាវនានូវឧបេក្ខា ជាមួយនឹងដង្ហើមទាំង៤នេះ អ្នកអាចឆ្លងកាត់វិស័យ នៃធម្មារម្មណ៍ នឹងសមាធិចិត្ត ដើម្បីពិនិត្យមើលនូវធម្មជាតិពិតនៃធម៌ទាំងអស់ ជាដំបូងគឺការសង្កេតពិនិត្យ ទៅលើធម្មជាតិមិនទៀង នៃធម៌ទាំងអស់ ព្រោះតែធម៌ទាំងអស់ មិនទៀងទាត់ហើយ បានជាធម៌ទាំងអស់នោះ ត្រូវតែវិនាសសាបសូន្យ ។
នៅពេលដែលអ្នក បានយល់ច្បាស់នូវធម្មជាតិមិនទៀងទាត់ និងការវិនាសសាបសូន្យ នៃធម៌ទាំងអស់ អ្នកពិតជាមិនប្រតោងជាប់ ដោយការវិលកើតវិលស្លាប់ នៅក្នុងវដ្ដសង្សារ ពុំចេះចប់នោះឡើយ ។ ដោយសារហេតុនេះហើយ អ្នកអាច រួចខ្លួន និងសម្រេចនូវវិមុត្តិ ការផុតទុក្ខ ការរួចខ្លួនមិនមែនមានន័យថា គេចវេះឬរត់ចេញពីជីវិតនោះទេ រួចខ្លួនក្នុងទីនេះ មានន័យថា រួចខ្លួនអំពីចំណងតណ្ហា និងការវិលវល់ នៅក្នុងវដ្ដសង្សារ ដែលមានធម៌ជាប្រធាន ។ នៅពេលដែលអ្នកមានឧបេក្ខា និងសម្រេចនូវវិមុត្តិ អ្នកពិតជាអាច រស់នៅបានយ៉ាងសុខស្រួល និងសប្បាយរីករាយ នៅក្នុងជីវិតនេះ មិនមានអ្វីអាចនឹងចងអ្នកបានទៀតទេ ។
នេះហើយជាការប្រៀនប្រដៅ របស់ព្រះសាស្តា ដូចម្តេចដែលហៅថា ការពិនិត្យជ្រៅទៅក្នុង កាយ ចិត្ត និងធម្មារម្មណ៍ តាមវិធីដកដង្ហើមទាំង១៦យ៉ាង ។ ព្រះសមណគោតមបរមសាស្តា ទ្រង់បានដាក់វិធីដកដង្ហើមទាំង១៦នេះ ឲ្យអនុវត្តនៅក្នុងការហាត់រៀន ពោជ្ឈង្គ៧ផងដែរ គឺ សតិ១ ធម្មវិជយៈ១ វិរិយៈ១ បីតិ១ បស្សធិ១ សមាធិ១ និង ឧបេក្ខា១ ។ ភិក្ខុនិងភិក្ខុនីទាំង៣ពាន់អង្គ បានស្តាប់ការប្រៀនប្រដៅរបស់ព្រះពុទ្ធ ដោយសេចក្តីរីករាយ និងកក់ក្តៅជាទីបំផុត នៅក្នុងរាត្រីពេញបូណ៌មី ខែកត្តិក ក្រោមពន្លឺព្រះចន្ទថ្លា ៕
ចម្លងចេញអំពីពុទ្ធប្រវត្តិ
ព្រះពុទ្ធសាសនា
កម្មបថ ពាក្យថាកម្មបថ មានន័យថា គន្លង ឬ ផ្លូវ នៃអំពើ ។ គន្លងនៃអំពើដែលគេធ្វើ មាន២ចំណែកគឺ ចំណែកខាងអកុសល១ និងចំណែកខាងកុសល១ ។ កម្មបថមានគន្លង៣ គឺ
ផ្លូវកាយមាន៣ហៅថាកាយកម្ម៣, ផ្លូវវាចាមាន៤ហៅថាវចីកម្ម៤, និងផ្លូវចិត្តមាន៣ ហៅថាមនោកម្ម៣ រួមត្រូវជា១០ហៅថា កម្មបថ១០ ។ អ្នករក្សាសីលត្រូវតែយល់ដឹង
ហើយប្រុងប្រយ័ត្នចំពោះកម្មបថ ព្រោះថាកាលបើដាច់កម្មបថត្រង់ប្រការណាមួយ សីលរបស់អ្នកនោះក៏នឹងត្រូវធ្លុះធ្លាយទៅដែរ ។ ក្នុងទីនេះ សូមលើកយកតែកុសលកម្មបថ
មកបរិយាយ ឯការប្រព្រឹត្តផ្ទុយនឹងកុសលកម្មបថ គឺជា អកុសលកម្មបថហើយ ដែលត្រូវវៀរចាក ។
កុសលកម្មបថ១០យ៉ាង កាយកម្ម៣១- បាណាតិបាតា វេរមណី
ចេតនាជាហេតុវៀរចាកកិរិយា ធ្វើសត្វមានជីវិតឲ្យធ្លាក់ចុះកន្លង គឺសម្លាប់សត្វ ។
២- អទិន្នាទានា វេរមណី
ចេតនាជាហេតុវៀរចាកកិរិយា កាន់យកនូវវត្ថុដែលគេមិនឲ្យដោយកាយឬដោយវាចា ។
៣- កាមេសុមិច្ឆាចារា វេរមណី
ចេតនាជាហេតុវៀរចាកកិរិយា ប្រព្រឹត្តខុសក្នុងកាមទាំងឡាយ ។
វចីកម្ម៤១- មុសាវាទា វេរមណី
ចេតនាជាហេតុវៀរចាកកិរិយា ពោលនូវពាក្យកុហក ។
២- បិសុណាយ វាចាយ វេរមណី
ចេតនាជាហេតុវៀរចាកកិរិយា ពោលនូវពាក្យញុះញង់ស៊កសៀត បំបែកបំបាក់អ្នកដទៃ ។
បិសុណាវាចា មានអង្គ៤គឺៈ
១- ភិន្ទិតព្វោបរោ អ្នកដទៃដែលមានរូប គឺខ្លួនគប្បីញុះញង់បំបែក ។
២- ភេទនបុរេក្ខាតោ គិតនឹងញុះញង់បំបែកបំបាក់អ្នកដទៃនោះ ។
៣- តជ្ជោវាយាមោ ព្យាយាមបំបែកបំបាក់អ្នកដទៃនោះ ។
៤- តស្សតទត្ថវិជ្ជាទនំ ញ៉ាំងអ្នកដទៃឲ្យដឹងច្បាស់នូវដំណើរដែលញុះញង់នោះ។
៣- ផរុសាយ វាចាយ វេរមណី
ចេតនាជាហេតុវៀរចាកកិរិយា ពោលនូវពាក្យអាក្រក់ មានពាក្យទ្រគោះបោះបោក ជេរប្រទេចអ្នកដទៃជាដើម ។
ផរុសវាចា មានអង្គ៣គឺៈ
១- អក្កោសិតព្វោបរោ អ្នកដទៃដែលមានរូប គឺខ្លួនគប្បីជេរប្រទេច ។
២- កុប្បិតចិត្តំ ចិត្តខឹងរន្ធត់ ។
៣- អក្កោសនា បានជេរប្រទេច ។
៤- សម្ផប្បលាបា វេរមណី
ចេតនាជាហេតុវៀរចាកកិរិយា ពោលនូវពាក្យរាយមាយឥតប្រយោជន៍ ។
សម្ផប្បលាប មានអង្គ២គឺៈ
១- ភារតយុទ្ធសិតាហរណាទិនិរត្ថកថា ពាក្យឥតប្រយោជន៍មានរឿងចម្បាំងនៃភារត និងរឿងរាពណ៍លួចនាងសេតាយកទៅជាដើម ។
២- តថារូបឹកថាកថនំ បានពោលនូវពាក្យឥតប្រយោជន៍ មានសភាពដូច្នេះ ។
មនោកម្ម៣១- អនភិជ្ឈា
មិនមានចិត្តគិតសម្លឹងរំពៃចំពោះទ្រព្យរបស់អ្នកដទៃ ដោយគិតបំរុងនឹងឲ្យបានមកជាទ្រព្យរបស់ខ្លួនឡើយ ។
អភិជ្ឈា មានអង្គ២គឺៈ
១- បរភណ្ឌំ ទ្រព្យជារបស់អ្នកដទៃ ។
២- អត្តនោ បរិណាមនំ គិតចង់បង្អោនទ្រព្យរបស់អ្នកដទៃនោះ ឲ្យមកជាទ្រព្យរបស់ខ្លួន ដោយកលឧបាយផ្សេង ៗ ។
២- អព្យាបាទោ
មិនមានចិត្តចងគំនុំគុំគួន គិតប៉ងនឹងឲ្យអ្នកដទៃដល់នូវសេចក្តីវិនាសឡើយ ។
ព្យាបាទ មានអង្គ២គឺៈ
១- បរសត្តោ អ្នកដទៃក្រៅពីខ្លួន ។
២- តស្សតំតំវិនាសចិន្តា គិតចងគំនុំគុំគួននឹងអ្នកនោះ ដល់នូវសេចក្តីវិនាសដោយហេតុនោះ ។
៣- សម្មាទិដ្ឋិ
គំនិតយល់ឃើញត្រូវពិត ហើយប្រកាន់ឡើងថាត្រូវមែន ។
មិច្ឆាទិដ្ឋិ មានអង្គ២គឺៈ
១- វត្ថុនោចគហិតាការវិបរិតតោ ចិត្តប្រែប្រួលដោយអាការៈខុស អំពីព្រះរតនត្រ័យជាដើម ។
២- យថាចនំគណ្ហាគិតថាភាវេនតស្សបដ្ឋានំ គំនិតដែលយល់ខុសនោះ ឃើញខុសយ៉ាងណា ក៏ប្រកាន់សេចក្តីខុសនោះថាជាត្រូវវិញ ។
កម្មបថ៤០អង្គនៃកម្មបថនិមួយៗមាន៤យ៉ាង ដូច្នេះកម្មបថមានទាំងអស់៤០ (កម្មបថ១០គុណនឹង ៤ត្រូវជា៤០) ផ្នែកអកុសល៤០និងផ្នែកកុសល៤០ទៀត រួមទាំងអស់ត្រូវជា៨០កម្មបថ ។ ៤យ៉ាងគឹៈ
១- ធ្វើដោយខ្លួនឯង (សម្លាប់សត្វដោយខ្លួនឯង ជាដើម)
២- ប្រើគេឲ្យធ្វើ (ប្រើគេឲ្យសម្លាប់សត្វ ជាដើម)
៣- ពេញចិត្តក្នុងការធ្វើ (ពេញចិត្តក្នុងការសម្លាប់សត្វ ជាដើម)
៤- ពោលសរសើរគុណនៃការធ្វើ (ពោលសរសើរការសម្លាប់សត្វ ជាដើម) ។
កិរិយាតម្កល់ចិត្តក្នុងសីលកិច្ចប្រតិបត្តិក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ដែលជាគោលសំខាន់បំផុត មាន៣យ៉ាងគឺៈ
សីល១, សមាធិ១, បញ្ញា១ ។ គុណជាតិទាំង៣នេះ គឺសីលជាគុណជាតិដែល យោគាវចរត្រូវរក្សាមុន ជាងគុណជាតិដទៃទាំងអស់ ក្នុងកិច្ចប្រតិបត្តិ ដើម្បីប្រព្រឹត្តទៅធ្វើ ឲ្យជាក់ច្បាស់នូវផ្លូវ ព្រះនិព្វាន ដែលជាទីរលត់បង់នូវ សេចក្តីទុក្ខ ទាំងពួង។
-ព្រោះហេតុអ្វី?
-ព្រោះថា កាលបើសីលមិនមានក្នុងសន្តានចិត្តនៃយោគាវចរហើយ សមាធិ ការ តម្កល់ចិត្តនឹង ក៏មិនមាន និងមិនអាចញ៉ាំង វិបស្សនាបញ្ញា ឲ្យកើតឡើង បានដោយពិត ។
មានសេចក្តីនៅក្នុងគុម្ពីរ វិសុទ្ធិមគ្គ ភាគ១ថាៈ បុរសឈរស៊ប់នៅលើផែនដី លើក នូវកាំបិតដែលបានសំលៀងយ៉ាងមុត ហើយកាប់នូវ គុម្ពឬស្សីយ៉ាងធំបាន មាន សេចក្តីឧបមាយ៉ាងណា យោគាវចរដែលស្ថិត នៅលើផែនដី គឺសីល លើកឡើងនូវកាំបិត គឺវិបស្សនាបញ្ញា ដែលបានសំលៀងយ៉ាងមុតល្អ ដោយថ្មសំលៀងគឺសមាធិ ដោយដៃគឺ បរិហារិកប្បញ្ញា ដែលផ្គងលើងដោយកម្លាំង នៃសេចក្តីព្យាយាម កាត់ ផ្តាច់នូវបណ្តាញគឺ តណ្ហា ដែលធ្លាក់ចុះក្នុងសន្តាន នៃខ្លួននោះទាំងអស់បាន ក៏មានសេចក្តីឧបមេយ្យ យ៉ាងនេះដែរ ។ ព្រះពុទ្ធដីកាថាៈ
សីលេ បតិដ្នាយ នរោ សបញ្ញោ ចិត្តំ បញ្ញញ្ច ភាវយំ អាតាបី និបកោ ភិក្ខុ សោ ឥមំ វិជជយេ ជដំ
នរ:ប្រកបដោយបញ្ញា ស្ថិតនៅស៊ប់ក្នុងសីល កាលចំរើននួវចិត្តផង បញ្ញាផង ជាអ្នកមានសេចក្តីព្យាយាម ជាគ្រឿងដុតកំដៅ នូវកិលេសជាប្រក្រតី មានប្រាជ្ញាជា គ្រឿងរក្សាខ្លួន ឃើញភ័យក្នុងសង្សារ នរ:នោះគប្បីកាត់ផ្តាច់ នូវបណ្តាញនេះបាន ។
បណ្តាធម៌ទាំង៣នេះ សូមលើកយកត្រង់ពាក្យថា សីលដែលជាកិច្ចប្រតិបត្តិ ដំបូងរបស់ពុទ្ធបរិស័ទ ក្នុងសាសនានេះ មកបកស្រាយមុន ដូចតទៅៈ
អ្វីជាតួសីល?
ធម៌៤យ៉ាងគឺ ចេតនា១, ចេតសិក១, សំវរ:១, អវិតិក្កម:១ របស់បុគ្គលវៀរចាកអំ ពើ មានបាណាតិបាតជាដើម ឬថារបស់បុគ្គល កាលបំពេញ នូវវត្តិប្រតិបត្តិ ហៅថា សីល ន័យក្នុងបដិសម្ភិទា មានពោលថាៈ
ចេតនា សីលំ ចេតសិកំ សីលំ សំវរោ សីលំ អវិតិក្កមោ សីលំ ប្រែថា ចេតនាជាតួសីល ចេតសិកជាតួសីល សេចក្តីសង្រួមជាតួសីល ការមិនប្រព្រឹត្តកន្លងជាតួសីល ។
១- ចេតនា សីលំ
ចេតនាជាតួសីល ព្រះពុទ្ធដីកាថាៈ ចេតនាហំ ភិក្ខវេ សីលំ វទាមិ ម្នាលភិក្ខុទាំង ឡាយ តថាគតហៅថា ចេតនាជាតួសីល ។ ចេតនាមានន័យថា ធម្មជាតិអ្នកគិត អ្នកចាត់ចែង អ្នកសន្សំ វិគ្គហថាៈ
អភិសន្ទហតីតិចេតនា ធម្មជាតិចាត់ចែងហៅថា ចេតនា បានសេចក្តីថា ធម្មជាតិដែលញ៉ាំង សម្បយុត្តធម៌ គឺចិត្តនិងចេតសិក ដែលប្រកបជាមួយ ឲ្យហូរចុះទៅក្នុងសីល ។ ការគិត គំនិត ការចាត់ចែង របស់បុគ្គល វៀរចាកបញ្ចវេរា គឺសម្លាប់សត្វ១, ការកាន់យកទ្រព្យសម្បត្តិ ដែលគេមិនបានឲ្យ១, ការប្រព្រឹត្តខុសក្នុងកាម១, ការពោល ពាក្យកុហក១, ការផឹកទឹកស្រវឹង មានសុរានិងមេរ័យ១ តាមផ្លូវកាយ ឬផ្លូវវាចា ហៅ ថាសីល ។ ម៉្យាងទៀត ចេតនាក្នុង កម្មបថ ៧យ៉ាង គឺ កាយកម្ម៣ និង វចីកម្ម៤ របស់បុគ្គល កាលលះបង់ នូវអំពើមានកិរិយា ញ៉ាំងសត្វមានជីវិត ឲ្យធ្លាក់ចុះកន្លង គឺសម្លាប់សត្វ ជាដើម ក៏ហៅថាសីល ។
២- ចេតសិកំ សីលំ
ចេតសិកជាតួសីល ចេតសិកមានន័យថា ធម្មជាតិមានសេចក្តីកើត សេចក្តី រលត់ អារម្មណ៍និងវត្ថុ ជាមួយគ្នាដោយចិត្ត ហៅថាចេតសិក តែនៅក្នុងទីនេះបានដល់ធម៌៣យ៉ាងគឺៈ
១- អនភិជ្ឈា ការមិនសម្លឹងរំពៃចង់បានទ្រព្យរបស់គេ មកធ្វើជាទ្រព្យរបស់ខ្លួន ដែលជាអលោភចេតសិក ។
២- អព្យាបាទោ ការមិនចងគំនុំចង់ឲ្យសត្វដទៃវិនាស ដែលជាអទោសចេតសិក។
៣- សម្មាទិដ្និ ការយល់ឃើញត្រូវ ដែលជាអមោហចេតសិកហៅថាសីល ។
ដូចមានព្រះពុទ្ធដីកាជាដើមថាៈ ចេតសិក សីលំ នាម អភិជ្ឈំ បហាយ វិគតាភិជ្ឈេន ចេតសោ វិហរតិ បុគ្គលលះបង់នូវអភិជ្ឈា មានចេតនាដែលមាន អភិជ្ឈាទៅប្រោសហើយ គង់នៅ ឈ្មោះថា ចេតសិកសីល ។
៣- សំវរោ សីលំ
សេចក្តីសង្រួមជាតួសីល សេចក្តីសង្រួម៥យ៉ាងគឺៈ
១- បាតិមោក្ខសំវរោ សេចក្តីសង្រួមនូវកាយ វាចា ទៅតាមសិក្ខាបទដែលមាន នៅក្នុង បាដិមោក្ខ បានដល់បរាជិក៤, សង្ឈាទិសេស១៣, អនិយត២, និស្សត្តិយបាចិត្តយ៣០, សុទ្ធិកបាចិត្តយ៩២,
បាដិទេសនិយ៤, សេក្ខិយវត្ត៧៥, អធិករណ សមថ៧ រួមជា២២៧ (សិក្ខាបទសម្រាប់ភិក្ខុសង្ឃ) និងសេចក្តីសង្រួមកាយ វាចាមិន ប្រព្រឹត្តកន្លងនូវសិក្ខាបទ ដែលព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់បញ្ញត្តហើយ ខាងក្រៅបាតិ មោក្ខបានដល់ពួកសិក្ខាបទ ដែលជាពួកថុល្លច្ចយាបត្តិ, ទុក្កដាបត្តិ, ទុព្ភាសិតាបត្តិ សីលនេះជាបាតិមោក្ខសំវរសីល ។
២- សតិសំវរោ សេចក្តីសង្រួមសតិ បានដល់ការសង្រួមឥន្រ្ទិយទាំង៦ គឺៈ
ចក្ខុន្រ្ទិយ១, សោតិន្រ្ទិយ១, ឃានិន្រ្ទិយ១, ជីវ្ហិន្រ្ទិយ១, កាយិន្រ្ទិយ១, មនិន្រ្ទិយ១ គឺ ជាការសង្រួមស្មារតី តាមផ្លូវភ្នែក-ត្រចៀក -ច្រមុះ-អណ្តាត -កាយ-និងចិត្ត ហាមឃាត់ មិនឲ្យអកុសលធម៌ គឺអភិជ្ឈានិង ទោមនស្ស និងបាបធម៌ កើតឡើង គ្របសង្កត់ចិត្តបាន ក្នុងខណ:ដែលមានអារម្មណ៍ មានរូបារម្មណ៍ជាដើម មកប៉ះខ្ទប់នឹងទ្វារ មាន ចក្ខុទ្វារជាដើម ។ សីលនេះជា ឥន្រ្ទិយសំវរសីល។
៣- ញាណសំវរោ សេចក្តីសង្រួមញាណ(ការដឹង) បានដល់ប្រាជ្ញាដែលតម្កល់ ដោយប្រពៃ ពិចារណាក្នុងការប្រើប្រាស់នូវបច្ច័យ៤ គឺ ចីវរប្បច្ច័យ១, បិណ្ឌបាតបច្ច័យ១, សេនាសនបច្ច័យ១,
គិលានភេសជ្ជបច្ច័យ១ តាមសមគួរដល់ធម៌នៃការ ប្រើប្រាស់បច្ច័យ របស់អ្នកបួសមានធាតុបច្ចវេក្ខណ:ជាដើម ។ សីលនេះ ជាបច្ចយ សន្និស្សិតសីល ។
៤- ខន្តិសំវរោ សេចក្តីសង្រួមក្នុងការអត់ទ្រាំគ្រប់យ៉ាង ចំពោះត្រជាក់និងក្តៅ លោកធម៌៨គឺ លាភ១, យស១, អយស១, និន្ទា១, សរសើរ១, សុខ១, ទុក្ខ១ ជាដើម ដែលកើតឡើងដល់ខ្លួន ។
៥- វិរិយសំវរោ សេចក្តីសង្រួមនូវការព្យាយាម បានដល់នូវការព្យាយាមអត់ សង្កត់ កម្ចាត់បង់នូវ អកុសលវិតក្ក:៣គឺ កាមវិតក្ក: សេចក្តីត្រិះរិះពីកាម១, ព្យាបាទ វិតក្ក: សេចក្តីត្រិះរិះពីព្យាបាទ១,
វិហិង្សាវិតក្ក: សេចក្តីត្រិះរិះបៀតបៀនសត្វ១ ដែលកើតឡើងគ្របសង្កត់ចិត្ត ។
សេចក្តីសង្រួម៥យ៉ាង និងចេតនាវៀរចាក ចំពោះវត្ថុដែលដល់ព្រម របស់កុលបុត្ត ដែលជាអ្នក ភ័យខ្លាចក្នុងបាប ក៏ហៅថា សំវរសីលទាំងអស់ ។
៤- អវិតិក្កមោសីលំ
ការមិនប្រព្រឹត្តកន្លងជាតួសីល បានដល់ការមិនប្រព្រឹត្តកន្លង ដែលប្រកបដោយ កាយ វាចា របស់បុគ្គលដែល បានសមាទានសីល មានសីល៥ជាដើម ។ ឧបាសក ឧបាសិកា ដែលបានសមាទានសីល ពីបុគ្គល ឬព្រះសង្ឃហើយ ក៏ប្រឹងសង្រួមកាយវាចា ដោយប្រពៃតាមសិក្ខាបទ ដែលខ្លួនបាន សមាទានហើយ គឺមិនប្រព្រឹត្តកន្លងនូវ សិក្ខាបទណាមួយឡើយ ។ សីលរបស់ ឧបាសក-ឧបាសិកា ដែលកើតឡើងនេះឯង ហៅថា អវិតិក្កមសីល ។
សិក្ខាបទ៥សិក្ខាបទ៥ (បាលី បញ្ចសីលានិ, សំស្ក្រឹត បញ្ចសីលានិ) គឺជាសិក្ខាបទចាំបាច់ របស់ពុទ្ធសាសនិកជន ដែលសមាទានដោយគ្រហស្ថ (ឧបាសកនិងឧបាសិកា) ក្នុងសាសនា
ព្រះពុទ្ធសមណគោតម ក្នុងប្រពៃណី ថេរវាទ ហើយនិងប្រពៃណី មហាយាន ផងដែរ ។ សិក្ខាបទនៃប្រពៃណីទាំងពីរនេះ មានសារសំខាន់ដូចគ្នា គឺការប្រកាន់យក កិរិយាវៀរចាកការសម្លាប់សត្វ វៀរចាកការលួចយកទ្រពគេ វៀរចាកការប្រព្រឹត្តខុសក្នុងកាម វៀរចាកការពោលនូវពាក្យកុហក វៀរចាកការសេពគ្រឿងស្រវឹង ។ សមាទានសិក្ខាបទ៥ គឺជាការបតិបត្តិដំបូង និងទៀងទាត់ ប្រកបដោយវិរិយភាព នៃពុទ្ធសាសនិកដែលជាគ្រហស្ថ។ សិក្ខាបទ៥នេះ មិនតាំងឡើងដោយការបង្ខិតបង្ខំទេ ប៉ុន្តែជាក្បួនសំរាប់គ្រហស្ថរៀន ធ្វើដោយស្ម័គ្រចិត្ត ដើម្បីសម្រួលការបតិបត្តិ។
លំហាត់ជាបទបាលីខាងក្រោមនេះគឺ បញ្ចសិក្ខាបទឬបញ្ចសីលា ជាភាសាខ្មែរនិងបាលី ។
១- បាណាតិបាតា វេរមណី សិក្ខាបទំ សមាទិយាមិ
ប្រែៈ ខ្ញុំព្រះករុណាសូមសមាទាន នូវសិក្ខាបទ គឺចេតនាជាហេតុវៀរចាកកិរិយាធ្វើនូវសត្វមានជីវិតឲ្យធ្លាក់ចុះកន្លង គឺសម្លាប់សត្វ ។
២- អទិន្នាទានា វេរមណី សិក្ខាបទំ សមាទិយាមិ
ប្រែៈ ខ្ញុំព្រះករុណាសូមសមាទាន នូវសិក្ខាបទ គឺចេតនាជាហេតុវៀរចាកកិរិយាកាន់យកនូវវត្ថុដែលគេមិនបានឲ្យ ដោយកាយឬដោយវាចា ។
៣- កាមេសុ មិច្ឆាចារា វេរមណី សិក្ខាបទំ សមាទិយាមិ
ប្រែៈ ខ្ញុំព្រះករុណាសូមសមាទាន នូវសិក្ខាបទ គឺចេតនាជាហេតុវៀរចាកកិរិយាប្រព្រឹត្តខុសក្នុងកាមទាំងឡាយ ។
៤- មុសាវាទា វេរមណី សិក្ខាបទំ សមាទិយាមិ
ប្រែៈ ខ្ញុំព្រះករុណាសូមសមាទាន នូវសិក្ខាបទ គឺចេតនាជាហេតុវៀរចាកកិរិយាពោលនូវពាក្យកុហក ។
៥- សុរាមេរយមជ្ជប្បមាទដ្ឋានា វេរមណី សិក្ខាបទំ សមាទិយាមិ
ប្រែៈ ខ្ញុំព្រះករុណាសូមសមាទាន នូវសិក្ខាបទ គឺចេតនាជាហេតុវៀរចាកកិរិយាជាទីតាំងនៃសេចក្តីប្រមាទ គឺផឹកនូវទឹកស្រវឹង គឺសុរានិងមេរ័យ ។
អង្គរបស់សិក្ខាបទ១. បាណាតិបាតា មានអង្គ៥គឺ ៖
សត្វមានជីវិត
សេចក្តីដឹងថាសត្វមានជីវិត
គិតនឹងសំលាប់
ព្យាយាមនឹងសំលាប់
សត្វស្លាប់ដោយព្យាយាមនោះ
២.អទិន្នាទាន មានអង្គ៥គឺ ៖
ទ្រព្យដែលម្ចាស់គេហួងហែងរក្សា
សេចក្តីដឹងថាទ្រព្យមានម្ចាស់របស់គេហួងហែងរក្សា
គិតនឹងលួច
ព្យាយាមនឹងលួច
លួចបានមកដោយព្យាយាមនោះ
៣. កាមេសុមិច្ឆាចារ មានអង្គ៤គឺ ៖
ស្ត្រីដែលមានគេហួងហែងរក្សា
គិតនឹងសេពមេថុនធម្មនឹងស្ត្រីនោះ
ព្យាយាមនឹងសេពនូវមេថុនធម្ម
ញុំាងមគ្គនឹងមគ្គអោយដល់គ្នា
៤.មុសាវាទ មានអង្គ៤គឺ ៖
វត្ថុមិនពិត
គិតនឹងពោលអោយខុស
ព្យាយាមនឹងពោលអោយខុស
ញុំាងអ្នកដទៃអោយដឹងច្បាស់នូវសេចក្តីនោះ
៥. សុរាមេរយ មានអង្គ៤គឺ ៖
វត្ថុជាទីតាំងនៃសេចក្តីស្រវឹង គឺសុរានិងមេរ័យ
គិតបំរុងនឹងផឹក
ព្យាយាមនឹងផឹកនូវទឹកស្រវឹងនោះ
បានផឹកទឹកស្រវឹងនោះអោយកន្លងបំពង់កចូលទៅ
ការពិពណ៌នាបន្ថែមតាមគម្ពីរបាលី សេចក្តីពិពណ៌នាបន្ថែម តែងជាប់មកជាមួយនឹងការហាត់រៀនសិក្ខាបទជាញឹកញយ ៖
“ ពេលខ្លះបុគ្គលណាមួយ បោះបង់ការសម្លាប់សត្វមានជីវិត វៀរចាកការសម្លាប់សត្វមានជីវិត គាត់រស់នៅដោយដំបងបានដាក់ចុះហើយ កាំបិតបានដាក់ចុះហើយ ស្គាល់សេចក្តីខុសឬត្រូវ អាណិតករុណា
ដើម្បីសេចក្តីសុខដល់សព្វសត្វទាំងពួង ។ គាត់បោះ បង់ការកាន់យករបស់ដែលគេមិនបានឲ្យ វៀរចាកការកាន់យករបស់ដែលគេមិនបាន ឲ្យ គាត់មិនបានយក តាមបែបជាអ្នកលួច នូវរបស់ក្នុងស្រុកភូមិ
ឬក្នុងព្រៃ ដែលជារបស់អ្នកដទៃ ហើយម្ចាស់របស់មិនបានឲ្យដល់គាត់ ។ គាត់បោះបង់ការប្រព្រឹត្តខុសក្នុងកាម វៀរចាកការប្រព្រឹត្តខុសក្នុងកាម គាត់មិនជាប់ជំពាក់ក្នុងកាម ជាមួយនឹងអ្នក
ដែលមានម្តាយឪពុក បងប្អូនប្រុសស្រីនិងញាតិថែរក្សា អ្នកដែលមានប្តី ឬមានបុរសដទៃហួងហែងរក្សា ។
មានពេលខ្លះបុគ្គលណាមួយ បោះបង់ការពោលពាក្យខុស វៀរចាកការពោលពាក្យ ខុស ។ នៅពេលដែលគេប្រជុំគ្នាក្នុងភូមិ ពួកក្រុម ឬក្រុមគ្រួសារ ហើយត្រូវគេហៅ ឲ្យឆ្លើយ ក្នុងភាពជាសាក្សី បុគ្គលនោះ
កាលបើខ្លួនមិនដឹង ក៏ឆ្លើយថាខ្ញុំមិនដឹង កាលបើខ្លួនដឹង ក៏ឆ្លើយថាខ្ញុំដឹង ឬកាលបើខ្លួនមិនឃើញ ក៏ឆ្លើយថាខ្ញុំមិនឃើញ កាលបើខ្លួនឃើញ ក៏ឆ្លើយថាខ្ញុំឃើញ ។ ធ្វើយ៉ាងដូច្នេះ គាត់មិនបាននិយាយកុហក
ដោយចេតនា ដើម្បីបំណងផ្ទាល់ខ្លួន ដើម្បីបំណងរបស់អ្នកដទៃ ដើម្បីបំណងឲ្យបាន រង្វាន់ណាមួយ ។ ដោយបោះបង់វាចាខុស គាត់បានវៀរចាកការពោលនូវវាចាខុស ។ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ
មានព្រះបន្ទូលថាការសម្លាប់សត្វ ការលួចទ្រពគេ ការប្រព្រឹត្តខុសក្នុងកាម និងការពោលពាក្យកុហក មិនដែលជាការចំណានសោះឡើយ ។”
ការទាក់ទាញក្នុងគម្ពីរបាលី ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់ត្រាស់សម្តែងថា បញ្ចសិក្ខាបទ ជាជំនូនដល់ខ្លួនឯងផង និងដល់អ្នកដទៃផង៖
“ ពេលនេះ មានជំនូន៥យ៉ាង គឺជំនូនដ៏ប្រសើរ ជារបស់ដើម ស្ថិតនៅយូរអង្វែង ជាប្រពៃណី ជារបស់បូរាណ ជារបស់បរិសុទ្ធ បរិសុទ្ធតាំងពីដើមមក មិនបើកចំហរដល់សេចក្តីសង្ស័យ
នឹងមិនបើកដល់សេចក្តីសង្ស័យ ទៅពេលក្រោយ ហើយត្រូវអ្នកចេះដឹងខាងសាសនា និងសមណៈពោលសរសើរ ។ ៥ណាខ្លះ?
មានពេលខ្លះ សិស្សរបស់ព្រះអារិយណាមួយ បោះបង់ការសម្លាប់សត្វ វៀរចាកការសម្លាប់សត្វ ក្នុងការធ្វើយ៉ាងនេះ ជននោះឲ្យការរួចរំដោះពីគ្រោះកាច ការរួចរំដោះពីសេចក្តីព្យាបាទ
ការរួចរំដោះពីការសង្កត់សង្កិន ទៅលើពពួកសត្វឥតរើសមុខ ។ ក្នុងការឲ្យការរួចរំដោះពីគ្រោះកាច ការរួចរំដោះពីសេចក្តីព្យាបាទ ការរួចរំដោះពីការសង្កត់សង្កិន ទៅលើពពួកសត្វឥតរើសមុខ
គាត់ក៏បានទទួលចំណែក ក្នុងការរួចរំដោះឥតរើសមុខពីគ្រោះកាច ការរួចរំដោះពីសេចក្តីព្យាបាទ ការរួចរំដោះពីការសង្កត់សង្កិន ។ នេះជាជំនូនទីមួយ គឺជាជំនូនដ៏ប្រសើរ ជារបស់ដើម ស្ថិតនៅយូរអង្វែង
ជាប្រពៃណីជារបស់បូរាណ ជារបស់បរិសុទ្ធ បរិសុទ្ធតាំងពីដើមមក មិនបើកចំហរដល់សេចក្តីសង្ស័យ នឹងមិនបើកដល់សេចក្តីសង្ស័យទៅពេលក្រោយ ហើយត្រូវអ្នកចេះដឹងខាងសាសនា
និងសមណៈពោលសរសើរ” ។
សិក្ខាបទ៨សិក្ខាបទ៨ ឬសីល៨ ឬ ឧបោសថសីល ជាសិក្ខាបទសម្រាប់គ្រហស្ថ ដែលមានបំណង នឹងបតិបត្តិឲ្យបានតឹងរឹងជាងសិក្ខាបទ៥ ។ សិក្ខាបទ៨នេះសំដៅយក ការលះបង់ឥរិយាបទ
អាក្រក់ចេញដូចសិក្ខាបទ៥ដែរ ហើយនិងនាំឆ្ពោះទៅកាន់ការរស់នៅបែបជា អ្នកបួស ។ នៅក្នុងប្រទេសដែលកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនាផ្នែកថេរវាទ ដូចជាស្រីលង្កា ខ្មែរ និងថៃឡង់ដ៍ ពុទ្ធសាសនិកគ្រហស្ថ
យកថ្ងៃខែដាច់ ថ្ងៃ៨កើត ថ្ងៃពេញបូណ៌មី និងថ្ងៃ៨រោច ជាថ្ងៃសម្រាប់សមាទានឧបោសថសីល ។
អានិសង្សរបស់សីលសីលរបស់បុគ្គលដែលបានសមាទានហើយ ដុសខាត់ឲ្យស្អាតផូរផង់បរិសុទ្ធ នឹងមានអានិសង្សច្រើន ក្នុងគម្ពីរព្រះវិសុទ្ធិមគ្គមានសេចក្តីថា កាលបើសីលបរិសុទ្ធហើយ ជាបច្ច័យឲ្យកើត
អវិប្បដិសារៈ សេចក្តីមិនក្តៅក្រហាយស្តាយក្រោយ ។ អានិសង្សរបស់សីល មាន៥ប្រការគឺ បុគ្គលអ្នកមានសីលបាននូវគំនរភោគសម្បត្តិ១, បុគ្គលអ្នកមានសីលបាននូវ
កល្យាណកិត្តិសព្ទ១, បុគ្គលអ្នកមានសីលរមែងក្លៀវក្លា ចូលទៅកាន់បរិស័ទណាមួយ ទុកជាខត្តិយបរិស័ទក្តី ក៏មិនអៀនអន់១, បុគ្គលអ្នកមានសីលជាអ្នកមិនវង្វេងនៅពេលស្លាប់១, បុគ្គល
អ្នកមានសីល បន្ទាប់ពីបែកធ្លាយរាងកាយទៅ រមែងចូលទៅកើតក្នុងសុគតិសួគ៌ទេវលោក ។ ដើម្បីដុសខាត់សីលឲ្យបានស្អាតបរិសុទ្ធផូរផង់ បុគ្គលអ្នករក្សាសីលគប្បីវៀរចាក
អកុសលកម្មបថ ឲ្យបានជាប់ជានិច្ចរាល់ថ្ងៃ ។
ពុទ្ធជ័យមង្គល
ពាហុំ សហស្សមភិនិមិ្មតសា វុធន្តំ គ្រីមេខលំ ឧទិតឃោ រសសេនមារំ
ទានាទិធម្មវិធិនា ជិតវា មុនិន្ទោ តន្តេជសា ភវតុ តេ ជយមង្គលានិ ។
មារាតិរេកមភិយុជ្ឈិតសព្វរត្តឹ ឃោរម្បនា ឡវក មក្ខមថទ្ធយក្ខំ ខន្តីសុទន្ត
វិធិនា ជិតវា មុនិន្ទោ តន្តេជសា ភវតុ តេ ជយមង្គលានិ ។
នាឡាគិរី គជវរំ អតិមត្តភូតំ ទាវគ្គិចក្កមសនីវ សុទារុណន្តំ មេត្តម្ពុសេក
វិធិនា ជិតវា មុនិន្ទោ តន្តេជសា ភវតុ តេ ជយមង្គលានិ ។
ឧក្ខិត្តខគ្គ មតិហត្ថសុទារុណន្តំ ធាវន្តិយោ ជនបថង្គុលិមា លវន្តំ ឥទ្ធីភិសង្ខ
តមនោ ជិតវា មុនិន្ទោ តន្តេជសា ភវតុ តេ ជយមង្គលានិ ។
កត្វាន កដ្ឋមុទរំ ឥវ គព្ភិនីយា ចិញ្ចាយ ទុដ្ឋវចនំ ជនកាយ មជ្ឈេ សន្តេន
សោមវិធិនា ជិតវា មុនិន្ទោ តន្តេជសា ភវតុ តេ ជយមង្គលានិ ។
សច្ចំ វិហាយមតិ សច្ចកវាទកេតុំ វាទាភិរោ បិតមនំ អតិអន្ធ ភូតំ បញ្ញាបទី
បជលិតោ ជិតវា មុនិន្ទោ តន្តេជសា ភវតុ តេ ជយមង្គលានិ ។
នន្ទោបនន្ទភុជគំ វិពុធំ មហិទ្ធឹ បុត្តេន ថេរភុជគេន ទមាបយន្តោ ឥទ្ធូបទេស
វិធិនា ជិតវា មុនិន្ទោ តន្តេជសា ភវតុ តេ ជយមង្គលានិ ។
ទុគ្គាហទិដ្ឋិ ភុជគេន សុទដ្ឋហត្ថំ ព្រហ្មំ វិសុទ្ធិ ជុតិមិទ្ធិ ពកាភិធានំ ញាណគទេន
វិធិនា ជិតវា មុនិន្ទោ តន្តេជសា ភវតុ តេ ជយមង្គលានិ ។
ឯតាបិ ពុទ្ធជយមង្គលអដ្ឋគាថា យោ វាចនោ ទិនទិនេ សរតេ មតន្ទី ហិត្វាននេកវិ
វិធានី ចុបទ្ទវានី មោក្ខំ សុខំ អធិគមេយ្យ នរោ សបញ្ញោ ។
ប្រែៈ ព្រះមុនិន្ទលោកាចារ្យ ផ្ចាញ់ក្រុងមារចិត្តមោហន្ធ និម្មិតដៃមួយពាន់ កាន់សស្ត្រាវុធនានា ។ ជិះគ្រីមេខលជាតិ កោញ្ចនាទខ្ទរពសុធា
ព្រមដោយមារសេនា ពន្លឹកលន់កងស័ព្ទស៊ាន ។ ដោយធម្មពិធី ទានបារមីជាប្រធាន ក្រុងមារចាញ់ទ្រង់ញាណ ប្រណម្យកាយថ្វាយវន្ទា ។
រីជ័យមង្គល ចូរមានដល់អ្នករាល់គ្នា ដោយតេជះជយា ព្រះឈ្នះមារគ្រានោះហោង ។
ព្រះមុនិន្ទពិននាយក ផ្ចាញ់អាឡវកយក្សឃោឃៅ រឹងរូសមិនតាំងនៅ ក្នុងខន្តីគុណសត្យា ។ រហូតអស់រាត្រី ព្រះជិនស្រីទ្រង់យុទ្ធនា
ក្រៃលែងក្រុងមារា ក្នុងបឋមសម្ពោធី ។ ដោយព្រះពិធីញាណ ទ្រង់ទូន្មានដោយខន្តី ញ៉ាំងចិត្តអសុរី ឲ្យបង់ព្យុសចុះវន្ទា ។
រីជ័យមង្គល ចូរមានដល់អ្នករាល់គ្នា ដោយតេជះជយា ព្រះឈ្នះអាឡវកយក្ខហោង ។
ព្រះមុនិន្ទពិនជិនស្រី ផ្ចាញ់ដំរីឈ្មោះនាឡា គីរីវរគជា ដ៏ហានក្លាចុះព្រេងព្រិច ។ សាហាវឆាវឆេះក្រៃ ដូចភ្លើងព្រៃឆេះកំទេច
មុតដូចចក្រុតពេជ ខ្លាំងដូចកម្មអសនី ។ ដោយព្រះពិធីស្រប់ ស្រោចទឹកអប់គឺបារមី មេត្តាព្រះជិនស្រី ញ៉ាំងដំរីឲ្យជ្រះថ្លា ។
រីជ័យមង្គល ចូរមានដល់អ្នករាល់គ្នា ដោយតេជះជយា ព្រះឈ្នះនាឡាគីរី ។
ព្រះមុនិន្ទពិនលោកត្រៃ មានព្រះទ័យធ្វើបាដិហារ្យ ផ្ចាញ់ចោរអង្គុលីមាល៍ មានកម្រងគឺម្រាមដៃ ។ នៃមនុស្សដែលគាត់កាត់ មកដោតចាក់ជាមាល័យ
អង់អាចកំណាចក្រៃ ដ៏មានដៃស្ទាត់ប្រហារ ។ កាន់ដាវងាគ្រវី ដេញព្រះមុនីសាស្តាចារ្យ ចម្ងាយផ្លូវកន្តារ កណ្តាលព្រៃបីយោជនា ។
រីជ័យមង្គល ចូរមានដល់អ្នករាល់គ្នា ដោយតេជះជយា ព្រះឈ្នះអង្គុលិមាល៍ ។
ព្រះមុនិន្ទមានព្រះភាគ ផ្ចាញ់ទ្រុស្តពាក្យនាងចិញ្ចា អំពើធ្វើដូចជា ស្រ្តីមានគភ៌ចាស់ចើសពោះ ។ យកឈើធ្វើជាកូន ព័ន្ធពោះខ្លួនពោលទ្រគោះ
ព្រះពុទ្ធឈ្នះកាលនោះ ដោយសមាចារពិធី ។ រម្ងាប់ពាក្យចណ្ឌាល នាកណ្តាលជនប្រុសស្រី ចិញ្ចាចាញ់បារមី គឺសច្ចំពាក្យសត្យា ។
រីជ័យមង្គល ចូរមានដល់អ្នករាល់គ្នា ដោយតេជះជយា ព្រះសាស្តាឈ្នះចិញ្ចា ។
ព្រះមុនិន្ទពិនអ្នកប្រាជ្ញ រុងរឿងស្ងាចដោយបញ្ញា ផ្ចាញ់សច្ចៈកជា និគ្រន្ថក្រៅពុទ្ធវិន័យ ។ អធ្យាស្រ័យលះបង់ ពាក្យសត្យត្រង់តាមគាប់ចៃ
សរសើរខ្លួនឯងក្រៃ លើកកំពស់ដូចដងទង់ ។ បង្កើតមួរងងឹត ដោយពោលឥតពាក្យទៀងត្រង់ ព្រះទ្រង់កំចាត់បង់ ដោយប្រទីបគឺបញ្ញា ។
រីជ័យមង្គល ចូរមានដល់អ្នករាល់គ្នា ដោយតេជះជយា ឈ្នះសច្ចកៈនិគ្រន្ថ ។
ព្រះមុនិន្ទពិនទ្រង់ញាណ ញ៉ាំងមោគ្គលានមានអំណាច ឲ្យប្លែងជានាគរាជ ទៅទូន្មានព្យុសន៍ភូជង្គ ។ ឈ្មោះនន្ទោបនន្ទ ចិត្តមោហន្ធរឿងឫទ្ធិរុង
ទិដ្ឋិកាចទ្រនង់ ទ្រង់ផ្ចាញ់ដោយពិធីឈាន ។ គឺឲ្យឧបទេស ឫទ្ធិវិសេសដល់មោគ្គលាន ឫទ្ធិនាគអន្តរធាន ឱនចុះចាញ់ព្រះចេស្តា ។
រីជ័យមង្គល ចូរមានដល់អ្នករាល់គ្នា ដោយតេជះជយា ព្រះភគវាឈ្នះនាគហោង ។
ព្រះមុនិន្ទពិនគោតម ផ្ចាញ់មហាព្រហ្មឈ្មោះពកា សំគាល់ថាអាត្មា រុងរឿងដោយគុណបរិសុទ្ធ ។ ដៃកាន់អសិរពិស គឺចិត្តទ្រឹស្តដ៏មុះមុត
កាន់ខុសផ្លូវសម្ពុទ្ធ មិនលើកលាកលះបង់ប្រាណ ។ ទ្រង់ឈ្នះដោយវិធី ឱសថវីសេសសម្រាន្ត ផ្សំត្រូវគាប់សន្តាន គឺព្រះញាណប្រោសទេសនា ។
រីជ័យមង្គល ចូរមានដល់អ្នករាល់គ្នា ដោយតេជះជយា ឈ្នះព្រហ្មាឥតមានហ្មង ។
យោ នរោ ជនឯណា កបបញ្ញាប្រាសក្តីខ្ជិល ឧស្សាហ៍សាងទាននៃសីល សូត្ររំលឹកព្រះធម៌ថ្លៃ ។ គាថាប្រាំបីបទ នេះកំណត់ឈ្មោះពុទ្ធជ័យ
ខំសូត្រសព្វ ៗ ថ្ងៃ កើតមង្គលជានិរន្តរ៍ ។ សោ នរោ រីជននោះ បានរដោះរោគអាសន្ន ឧបទ្រពអនេកលន់ មានប្រការផ្សេង ៗ ផង ។
នឹកដល់ធម៌ក្សេមក្សាន្ត គឺនិព្វានសុខកន្លង លែងទុក្ខទាំង៤កង ដោយពុទ្ធជ័យមង្គលនេះ ។
(គិហិបតិបត្តិពិសេស)
នមស្ការព្រះពុទ្ធរតនៈ
នមោតស្ស ភគវតោ អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស
នមោតស្ស ភគវតោ អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស
នមោតស្ស ភគវតោ អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស
ប្រែៈ រីកិរិយានមស្ការ ថ្វាយបង្គំ នៃខ្ញុំព្រះករុណា ចូរមានដល់ព្រះដ៏មានព្រះភាគអង្គនោះ ព្រះអង្គជាព្រះអរហន្តដ៏ប្រសើរ ទ្រង់ត្រាស់ដឹង
នូវញេយ្យធម៌ទាំងពួងដោយប្រពៃចំពោះព្រះអង្គ ឥតមានគ្រូអាចារ្យណា ប្រដៅព្រះអង្គឡើយ ។
យោ សន្និសិន្នោ វរពោធិមូលេ មារំ សសេនំ មហតឹ វិជេយ្យោ
សម្ពោធិមាគច្ឆិ អនន្តញាណោ លោកុត្តមោ តំ បនមាមិ ពុទ្ធំ
ប្រែៈ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធអង្គឯណា ទ្រង់គង់ចម្រើននូវ ព្រះអនាបានស្សតិកម្មដ្ឋានលើរតនបល្ល័ង្ក ក្រោមម្លប់ពោធិព្រឹក្សដ៏ប្រសើរ
បានផ្ចាញ់នូវមារាធិរាជ ព្រមទាំងសេនាដ៏ច្រើន ហើយទ្រង់ត្រាស់ដឹងនូវ សម្មាសម្ពោធិញ្ញាណ មានប្រាជ្ញារកទីបំផុតគ្មាន ព្រះអង្គប្រសើរ
ជាងសត្វលោក ខ្ញុំព្រះករុណាសូមក្រាបថ្វាយបង្គំ នូវព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធអង្គនោះ ដោយគោរព ។ (ក្រាបថ្វាយបង្គំម្តង)
យេ ច ពុទ្ធា អតីតា ច យេ ច ពុទ្ធា អនាគតា
បច្ចុប្បន្នា ច យេ ពុទ្ធា អហំ វន្ទាមិ សព្វទា
ប្រែៈ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទាំងឡាយអង្គឯណា ដែលបានត្រាស់ជាព្រះពុទ្ធ និព្វានកន្លងទៅហើយក្តី ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទាំងឡាយអង្គឯណា
ដែលបានត្រាស់ជាព្រះពុទ្ធក្នុងកាលខាងមុខក្តី ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទាំងឡាយអង្គឯណា ដែលបានត្រាស់ជាព្រះពុទ្ធក្នុងភទ្រក័ល្បនេះក្តី
ខ្ញុំព្រះករុណា សូមក្រាបថ្វាយបង្គំ នូវព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទាំងឡាយនោះ គ្រប់កាលទាំងពួង ។ (ក្រាបថ្វាយបង្គំម្តង)
ឥតិបិ សោ ភគវា អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ វិជ្ជាចរណសម្បន្នោ សុគតា លោកវិទូ
អនុត្តរោ បុរិសទម្មសារថិ សត្ថា ទេវមនុស្សានំ ពុទ្ធោ ភគវាតិ
ប្រែៈ ព្រះដ៏មានព្រះភាគអង្គនោះ ទ្រង់ព្រះនាមថា អរហំ ព្រោះព្រះអង្គឆ្ងាយចាកសឹកសត្រូវ ពោលគឺកិលេស ព្រមទាំងវាសនា គឺកាយ
បយោគ និងវចីបយោគ ទ្រង់ព្រះនាមថា សម្មាសម្ពុទ្ធោ ព្រោះព្រះអង្កត្រាស់ដឹងនូវ ញេយ្យធម៌ទាំងពួង ដោយប្រពៃចំពោះព្រះអង្គឥតមាន
គ្រូអាចារ្យណា ប្រដៅព្រះអង្គឡើយ ទ្រង់ព្រះនាមថា វិជ្ជាចរណសម្បន្នោ ព្រោះព្រះអង្គបរិបូណ៌ ដោយវិជ្ជា៣និងវិជ្ជា៨ និងចរណៈ១៥
ទ្រង់ព្រះនាមថា សុគតោ ព្រោះព្រះអង្គមានដំណើរល្អ យាងទៅកាន់សុន្ទរស្ថាន គឺអមតមហានិព្វាន ទ្រង់ព្រះនាមថាលោកវិទូ ព្រោះព្រះអង្គ
ជ្រាបច្បាស់នូវត្រៃលោក ទ្រង់ព្រះនាមថា អនុត្តរោ ព្រោះព្រះអង្គប្រសើរដោយសីលាទិគុណ រកបុគ្កលណាមួយស្មើគ្មាន ទ្រង់ព្រះនាមថា
បុរិសទម្មសារថិ ព្រោះព្រះអង្គជាអ្នកទូន្មាន នូវបុរសដែលមានឧបនិស្ស័យ គួរនឹងទូន្មានបានទ្រង់ព្រះនាមថាសត្ថា ទេវមនុស្សានំ ព្រោះព្រះអង្គជា
សាស្តាចារ្យ នៃទេវតានិងមនុស្សទាំងឡាយ ទ្រង់ព្រះនាមថា ពុទ្ធោ ព្រោះព្រះអង្គត្រាស់ដឹង នូវចតុរារិយសច្ច ហើយញ៉ាំងអ្នកដទៃឲ្យត្រាស់
ដឹងផង ទ្រង់ព្រះនាមថាភគវា ព្រោះព្រះអង្គមានដំណើរទៅកាន់ត្រៃភព ខ្ជាក់ចោលហើយ គឺថាព្រះអង្គមិនត្រឡប់កើតទៀតឡើយ ។
នត្ថិ មេ សរណំ អញ្ញំ ពុទ្ធោ មេ សរណំ វរំ
ឯតេន សច្ចវជ្ជេន ហោតុ មេ ជយមង្គលំ
ប្រែៈ វត្ថុដទៃជាទីពឹងទីរលឹក នៃខ្ញុំព្រះករុណា មិនមានឡើយ មានតែព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ជាទីពឹងទីរលឹកដ៏ប្រសើរ របស់ខ្ញុំព្រះករុណា
សូមសិរីសួស្តីជយមង្គល ចូរមានដល់ខ្ញុំព្រះករុណា ដោយកិរិយាពោលនូវពាក្យ សច្ចៈនេះ ។
ឧត្តមង្គេន វន្ទេហំ បាទបំសុំ វរុត្តមំ ពុទ្ធេ យោ
ខលិតោ ទោសោ ពុទ្ធោ ខមតុ តំ មមំ
ប្រែៈ ខ្ញុំព្រះករុណា សូមថ្វាយបង្គំ នូវល្អងធូលីព្រះបាទ នៃព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធដ៏ប្រសើរខ្ពង់ខ្ពស់ ដោយអវយវៈដ៏ឧត្តមគឺត្បូង ទោសឯណាដែល
ខ្ញុំព្រះករុណា ធ្វើឲ្យភ្លាំងភ្លាត់ហើយ ក្នុងព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ សូមព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់អត់នូវទោសនោះ ដល់ខ្ញុំព្រះករុណា ។ (ក្រាបថ្វាយបង្គំម្តង)
(គិហិបតិបត្តិពិសេស)
នមស្ការព្រះធម្មរតនៈ
អដ្ឋង្គិការិយបថោ ជនានំ មោក្ខប្បវេសាយ ឧជូ ច មគ្គោ
ធម្មោ អយំ សន្តិករោ បណីតោ និយ្យានិកោ តំ បនមាមិ ធម្មំ
ប្រែៈ ព្រះសទ្ធម្មឯណា ជាធម៌ប្រកបដោយអង្គ៨ប្រការ ជាគន្លងដំណើរនៃព្រះអរិយបុគ្គលជាម្ចាស់ ជាផ្លូវដ៏ត្រង់ក្នុងកិរិយាញ៉ាំងជន ដែលប្រាថ្នានូវព្រះនិព្វាន
ឲ្យចូលទៅកាន់ព្រះនិព្វានបាន ព្រះធម៌ជាធម៌ធ្វើឲ្យត្រជាក់ រម្ងាប់បង់នូវភ្លើងទុក្ខភ្លើងកិលេស ជាធម៌ដ៏ឧត្តម ជាគុណញ៉ាំងសត្វឲ្យចេញចាកសង្ខារទុក្ខ ខ្ញុំព្រះករុ
ណាសូមក្រាបថ្វាយបង្គំ នូវព្រះសទ្ធម្មនោះ ដោយគោរព ។ (ក្រាបថ្វាយបង្គំម្តង)
យេ ច ធម្មា អតីតា ច យេ ច ធម្មា អនាគតា
បច្ចុប្បន្នា ច យេ ធម្មា អហំ វន្ទាមិ សព្វទា
ប្រែៈ ព្រះធម៌ទាំងឡាយឯណា ដែលជាធម៌របស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ដែលនិព្វានកន្លងទៅហើយក្តី ព្រះធម៌ទាំងឡាយឯណា ដែលជាធម៌របស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ
នឹងមានមកក្នុងកាលខាងមុខក្តី ព្រះធម៌ទាំងឡាយឯណា ដែលជាធម៌របស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ទ្រង់ប្រតិស្ឋានទុក ក្នុងកាលសព្វថ្ងៃនេះក្តី ខ្ញុំព្រះករុណា សូម
ក្រាបថ្វាយបង្គំ នូវព្រះធម៌ទាំងឡាយនោះ គ្រប់កាលទាំងពួង ។
ស្វាក្ខាតោ ភគវតា ធម្មោ សន្ទិដ្ឋិកោ អកាលិកោ ឯហិ
បស្សិកោ ឱបនយិកោ បច្ចត្តំ វេទិតព្វោ វិញ្ញូហីតិ
ប្រែៈ ព្រះបរិយត្តិធម៌គឺព្រះត្រៃបិដក ជាធម៌គឺព្រះដ៏មានព្រះភាគ ទ្រង់ត្រាស់សម្តែងហើយដោយល្អ ព្រះនពលោកុត្តរធម៌មាន៩ប្រការ គឺំមគ្គ៤ ផល៤
និព្វាន១ ជាធម៌គឺព្រះអរិយបុគ្គល ទាំងពួង ដឹងពិតឃើញពិត ដោយបច្ចវេក្ខណញ្ញាណ គឺថានឹងបានដឹងដោយស្តាប់ ដោយជឿបុគ្គលដទៃនោះក៏ទេ គឺឃើញ
ច្បាស់ដោយខ្លួនឯង ជាធម៌ឲ្យនូវផលមិនរង់ចាំកាល គឺថាកាលបើព្រះអរិយមគ្គកើតឡើងហើយ ព្រះអរិយផលក៏កើតក្នុងលំដាប់គ្នា មិនបានយឺតយូរឡើយ
ជាធម៌គួរដល់ឯហិបស្សវិធី គឺថាបើព្រះអរិយបុគ្គល ដែលបានសម្រេចមគ្គផលហើយ ក៏គួរនឹងហៅបុគ្គលដទៃ ឲ្យចូលមកមើលបាន ជាធម៌គឺព្រះអរិយបុគ្គល
គប្បីបង្អោនចូលមកទុក ក្នុងខ្លួនដោយអំណាចនៃភាវនា ជាធម៌គឺអ្នកប្រាជ្ញទាំងឡាយមានឧគ្ឃដិតញ្ញូបុគ្គលជាដើម គប្បីដឹងគប្បីឃើញច្បាស់ក្នុងចិត្តនៃខ្លួន ។
នត្ថិ មេ សរណំ អញ្ញំ ធម្មោ មេ សរណំ វរំ
ឯតេន សច្ចវជ្ជេន ហោតុ មេ ជយមង្គលំ
ប្រែៈ វត្ថុដទៃជាទីពឹងទីរលឹក នៃខ្ញុំព្រះករុណា មិនមានឡើយ មានតែព្រះធម៌ជាម្ចាស់ជាទីពឹងទីរលឹកដ៏ប្រសើរ របស់ខ្ញុំព្រះករុណា សូមសិរីសួស្តីជយមង្គល
ចូរមានដល់ខ្ញុំព្រះករុណា ដោយកិរិយាពោលនូវពាក្យ សច្ចៈនេះ ។
ឧត្តមង្គេន វន្ទេហំ ធម្មញ្ច ទុវិធំ វរំ ធម្មេ យោ
ខលិតោ ទោសោ ពុទ្ធោ ខមតុ តំ មមំ
ប្រែៈ ខ្ញុំព្រះករុណា សូមថ្វាយបង្គំ នូវព្រះធម៌ដ៏ប្រសើរមាន២ប្រការ គឺព្រះបរិយត្តិធម៌និងព្រះនពលោកុត្តរធម៌ ដោយអវយវៈដ៏ឧត្តមគឺត្បូង ទោសឯណាដែល
ខ្ញុំព្រះករុណា ធ្វើឲ្យភ្លាំងភ្លាត់ហើយ ក្នុងព្រះធម៌ជាម្ចាស់ សូមព្រះធម៌ជាម្ចាស់អត់នូវ ទោសនោះ ដល់ខ្ញុំព្រះករុណា ។ (ក្រាបថ្វាយបង្គំម្តង)
(គិហិបតិបត្តិ)
នមស្ការព្រះសង្ឃរតនៈ
សង្ឃោ វិសុទ្ធោ វរទក្ខិណេយ្យោ សន្តិន្ទ្រិយោ សព្វមលប្បហីនោ
គុណេហិនេកេហិ សមិទ្ធិបត្តោ អនាសវោ តំ បនមាមិ សង្ឃំ
ប្រែៈ ព្រះអរិយសង្ឃឯណា ដ៏បរិសុទ្ធវិសេស ជាទក្ខិណេយ្យបុគ្គលដ៏ប្រសើរ មានឥន្ទ្រិយរម្ងាប់ហើយ មានមន្ទិលគឺរាគាទិកិលេស ទាំងពួងបន្សាត់បង់ហើយ
ជាព្រះសង្ឃដល់ហើយនូវ កិរិយាសម្រេចដោយគុណ ទាំងឡាយដ៏ច្រើន ជាព្រះសង្ឃមានអាសវធម៌មិនមាន គឺថាជាព្រះខីណាស្រព ខ្ញុំព្រះករុណាសូម
ក្រាបថ្វាយបង្គំ នូវព្រះអរិយសង្ឃនោះ ដោយគោរព ។ (ក្រាបថ្វាយបង្គំម្តង)
យេ ច សង្ឃា អតីតា ច យេ ច សង្ឃា អនាគតា
បច្ចុប្បន្នា ច យេ សង្ឃា អហំ វន្ទាមិ សព្វទា
ប្រែៈ ព្រះសង្ឃទាំងឡាយឯណា ដែលជាព្រះសង្ឃនឹងបានសម្រេច មគ្គនិងផលកន្លងទៅហើយក្តី ព្រះសង្ឃទាំងឡាយឯណា ដែលជាព្រះសង្ឃនឹងបានសម្រេច
មគ្គនិងផល ក្នុងកាលខាងមុខក្តី ព្រះសង្ឃទាំងឡាយឯណា ដែលជាព្រះសង្ឃ នឹងបានសម្រេចមគ្គនិងផល ក្នុងកាលជាបច្ចុប្បន្ននេះក្តី ខ្ញុំព្រះករុណាសូមក្រាប
ថ្វាយបង្គំ នូវព្រះអរិយសង្ឃទាំងឡាយនោះ គ្រប់កាលទាំងពួង ។ (ក្រាបថ្វាយបង្គំម្តង)
សុបដិបន្នោ ភគវតោ សាវកសង្ឃោ ឧជុបដិបន្នោ ភគវតោ សាវកសង្ឃោ ញាយ
បដិបន្នោ ភគវតោ សាវកសង្ឃោ សាមីចិបដិបន្នោ ភគវតោ សាវកសង្ឃោ យទិទំ
ចត្តារិ បុរិសយុគានិអដ្ឋ បុរិសបុគ្គលា ឯស ភគវតោ សាវកសង្ឃោ អាហុនេយ្យោ
បាហុនេយ្យោ ទក្ខិនេយ្យោ អញ្ជលិករណីយោ អនុត្តរំ បុញ្ញក្ខេត្តំ លោកស្សាតិ
ប្រែៈ ព្រះសង្ឃជាសាវកនៃព្រះដ៏មានព្រះភាគ លោកប្រតិបត្តិហើយដោយប្រពៃ គឺប្រតិបត្តិតាមគន្លង ព្រះនពលោកុត្តរធម៌ ព្រះសង្ឃជាសាវកនៃព្រះដ៏ មានព្រះភាគ
លោកប្រតិបត្តិដោយត្រង់ គឺប្រតិបត្តិជាមជ្ឈិមប្បដិបទា ព្រះសង្ឃ ជាសាវកនៃព្រះដ៏មានព្រះភាគ លោកប្រតិបត្តិដើម្បីត្រាស់ដឹង នូវព្រះនិព្វានជាស្ថានក្សេមផុតចាកទុក្ខ
ទាំងពួង ព្រះសង្ឃជាសាវកនៃព្រះដ៏មានព្រះភាគ លោកប្រតិបត្តិដ៏សមគួរ ដល់សាមីចិកម្ម គឺប្រតិបត្តិគួរដល់ សីលសមាធិបញ្ញាព្រះសង្ឃឯណា បើរាប់ជាគូនៃបុរស
ទាំងឡាយ មាន៤គូ គឺព្រះសង្ឃដែលបានសម្រេចនូវសោតាបត្តិមគ្គ និងសោតាបត្តិផលជាគូ១ សកទាគាមិមគ្គ និងសកទាគាមិផលជាគូ១ អនាគាមិមគ្គ និងអនាគាមិផល
ជាគូ១ អរហត្តមគ្គ និងអរហត្តផលជាគូ១ បើរាប់រៀងជាបុរសបុគ្គល មាន៨គឺ ព្រះសង្ឃដែលបានសម្រេចនូវសោតាបត្តិមគ្គ១ សោតាបត្តិផល១ សកទាគាមិមគ្គ១ សកទា
គាមិផល១ អនាគាមិមគ្គ១ អនាគាមិផល១ អរហត្តមគ្គ១ អរហត្តផល១ ព្រះសង្ឃទាំងនុ៎ះជាសាវកនៃព្រះដ៏មានព្រះភាគ លោកគួរទទួលនូវចតុប្បច្ច័យ ដែលបុគ្គលឧទ្ទិស
ចំពោះអ្នកមានសីល ហើយនាំមកអំពីចម្ងាយ បង្អោនចូលមកបូជា លោកគួរទទួលនូវអាគន្តកទាន គឺទានដែលបុគ្គលតាក់តែង ដើម្បីញាតិនិងមិត្ត ដែលមកអំពីទិស
ផ្សេងៗ ហើយបង្អោនចូលមកបូជា លោកគួរទទួលនូវទាន ដែលបុគ្គលជឿនូវកម្មនិងផលនៃកម្មហើយបូជា លោកគួរដល់អញ្ជលីកម្ម ដែលសត្វលោកគប្បីធ្វើ លោកជា
បុញ្ញក្ខេត្ត គឺជាទីដុះឡើងនៃពូជគឺបុណ្យ នៃសត្វលោក រកខេត្តដទៃក្រៃលែងជាងគ្មាន ។
នត្ថិ មេ សរណំ អញ្ញំ សង្ឃោ មេ សរណំ វរំ
ឯតេន សច្ចវជ្ជេន ហោតុ មេ ជយមង្គលំ
ប្រែៈ វត្ថុដទៃជាទីពឹងទីរលឹក នៃខ្ញុំព្រះករុណា មិនមានឡើយ មានតែព្រះសង្ឃជាម្ចាស់ជាទីពឹងទីរលឹកដ៏ប្រសើរ របស់ខ្ញុំព្រះករុណា សូមសិរីសួស្តីជយមង្គល ចូរមានដល់ខ្ញុំព្រះករុណា ដោយកិរិយាពោលនូវពាក្យ សច្ចៈនេះ ។
ឧត្តមង្គេន វន្ទេហំ សង្ឃញ្ច ទុវិធោត្តមំ សង្ឃេ
យោ ខលិតោ ទោសោ សង្ឃោ ខមតុ តំ មមំ
ប្រែៈ ខ្ញុំព្រះករុណាសូមថ្វាយបង្គំ នូវព្រះសង្ឃដ៏ប្រសើរមាន២ប្រការ គឺសម្មតិ សង្ឃនិងអរិយសង្ឃ ដោយអវយវៈដ៏ឧត្តមគឺត្បូង ទោសឯណាដែលខ្ញុំព្រះ
ករុណា ធ្វើឲ្យភ្លាំងភ្លាត់ហើយ ក្នុងព្រះសង្ឃជាម្ចាស់ សូមព្រះសង្ឃជាម្ចាស់អត់នូវទោសនោះ ដល់ខ្ញុំព្រះករុណា ។ (ក្រាបថ្វាយបង្គំម្តង)
(គិហិបតិបត្តិពិសេស)
ថ្វាយគ្រឿងសក្ការៈព្រះត្រ័យរ័ត្ន
ឥមេហិ ទីបធូបា ទិសក្ការេហិ ពុទ្ធំ ធម្មំ សង្ឃំ
អភិបូជយាមិ មាតាបិតា ទីនំ គុណវន្តានញ្ច
មយ្ហញ្ច ទីឃរតំ អត្ថាយ ហិតាយ សុខាយ
ប្រែៈ ខ្ញុំព្រះករុណា សូមបូជាចំពោះ នូវព្រះពុទ្ធ ព្រះធម៌ ព្រះសង្ឃជាម្ចាស់ ដោយគ្រឿងសក្ការៈទាំងឡាយ មានទៀននិងធូបជាដើមនេះ ដើម្បីសេចក្តីចម្រើន
ដើម្បីជាប្រយោជន៍ ដើម្បីសេចក្តីសុខ ដល់អ្នកដ៏មានគុណទាំងឡាយ មានមាតាបិតាជាដើមផង ដល់ខ្ញុំព្រះករុណាផង អស់កាលជាអង្វែងទៅហោង ។
(គិហិបតិបត្តិពិសេស)
ធម៌សូមបុណ្យកងកុសល
ឥច្ចេវមច្ចន្ត នមស្សនេយ្យំ នមស្សមានោ រតនត្តយំ យំ
បុញ្ញាភិសន្ទំ វិបុលំ អលត្ថំ តស្សានុភាវេន ហតន្តរាយោ
ប្រែៈ
ខ្ញុំសូមនមស្ការ លើកហត្ថាឱនសិរសី បង្គំគុណទាំងបី ខ្ពស់លើសលប់លោកាចារ្យ ។
សូមបុណ្យកងកុសល ឲ្យបានដល់យើងខ្ញុំណា ពេញពោរស្មើភារា ដូចជលសាធំទូលាយ ។
សូមឲ្យកំចាត់បង់ អពមង្គលទាំងឡាយ ឲ្យចៀសចេញចាកឆ្ងាយ ក្តីអន្តរាយកុំបីមាន ។
ដោយកម្លាំងអានុភាព បុញ្ញលាភជាប្រធាន កងបុណ្យរាសីមាន សូមបានក្សាន្តកុំមានមោះ ។
ដោយគុណនមស្ការ ត្រៃរតនាប្រសើរខ្ពស់ សូមអានិសង្សនោះ ដាក់ដល់ស្ថាននិព្វានហោង ។
(គិហិបតិបត្តិពិសេស)
សូត្រឧទ្ទិសកុសលច្រូចទឹក
ឥមិនា បុញ្ញកម្មេន ឧបជ្ឈាយា គុណុត្តរា អាចរិយូបការា
ច មាតាបិតា ច ញាតិកា (បិយា មមំ) សុរិយោ ចន្ទិមា
រាជា គុណរន្តា នរាបិ ច ព្រហ្មារា ច ឥន្ទ្រា ច លោកបាលា
ច ទេវតា យមោ មិត្តា មនុស្សា ច មជ្ឈត្តា វេរិកាបិ ច
សព្វេ សត្តា សុខី ហោន្តុ បុញ្ញានិ បកតានិ មេ សុខញ្ច
តិវិធំ ទេន្តុ ខិប្បំ បាបេថ វោមតំ ។
ប្រែៈ ដោយបុញ្ញកម្មនេះ ឧបជ្ឈាយ៍ទាំងឡាយ មានគុណដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់ អាចារ្យទាំងឡាយ មានឧបការៈ មាតាបិតានឹងញាតិទាំងឡាយ (មាតាបិតាជាទីស្រ
ឡាញ់) ព្រះអាទិត្យ ព្រះចន្ទ ព្រះរាជា នរជនអ្នកមានគុណទាំងឡាយ ព្រះព្រហ្មនិងមារាធិរាជ ព្រះឥន្ទទាំងឡាយ លោកបាលមហារាជ និងទេវតាទាំង
ឡាយ ព្រះយមរាជនិងមនុស្សទាំងឡាយ ជាមិត្តនឹងគ្នាក្តី មានចិត្តជាកណ្តាលក្តី មានពៀរនឹងគ្នាក្តី សូមឲ្យសព្វសត្វទាំងឡាយ មានសេចក្តីសុខរាល់គ្នា
បុណ្យទាំងឡាយ ដែលខ្ញុំបានកសាងសន្សំហើយ ចូរឲ្យនូវសេចក្តីសុខទាំង៣ប្រការ សូមឲ្យអ្នកទាំងឡាយបានដល់នូវ អមតមហានិព្វាន ឲ្យបានឆាប់រួស
រាប់ទាន់សេចក្តីប្រាថ្នាហោង ។
ឥមិនា បុញ្ញកម្មេ ឥមិនា ឧទ្ទិសេន ច ខិប្បាហំ សុលភេ ចេវ
តណ្ហុបាទានឆេទនំ យេ សន្តា នេ ហីនា ធម្មា យាវ និព្វាន
តោ មមំ នស្សន្តុ សព្វទា យេវ យត្ថ ជាតោ ភវេ ភវេ ឧជុចិត្ត
សតិបញ្ញា សល្លេខោ វិរិយម្ហិនា មារា លភន្តុ មោកាសំ (នោ
កាសំ) កាតុញ្ច វិរិយេសុ មេ ពុទ្ធោ ទីបវរោ នាថោ ធម្មោ នា
ថោ វរុត្តមោ នាថោ បច្ចេកពុទ្ធោ ច សង្ឃោ នាថោត្តរោ មមំ
តេសោត្តមានុភាវេន មារោកាសំ លភន្តុ មា ។
ប្រែៈ ដោយបុញ្ញកម្មនេះផង ដោយការឧទ្ទិសនេះផង សូមឲ្យខ្ញុំបានដោយងាយយ៉ាងរួសរាន់ទាន់ចិត្ត នូវមគ្គផលជាគ្រឿងផ្តាច់បង់ នូវតណ្ហានិងឧបាទាន ធម៌
ទាំងឡាយណា ជាធម៌ថោកទាប គឺអកុសលធម៌នៅក្នុងសន្តានចិត្តខ្ញុំ សូមឲ្យវិនាសបាត់រៀងរាល់កាលទៅ រហូតដល់ខ្ញុំបានសម្រេចព្រះនិព្វាន បើខ្ញុំអន្ទោល
ទៅចាប់កំណើត ក្នុងភពតូចនិងភពធំ ណា ៗ សូមឲ្យខ្ញុំជាបុគ្គលមានចិត្តត្រង់មានសតិបញ្ញាមានចិត្តស្អាតផូរផង់ ទាំងសូមឲ្យមានព្យាយាមផង មារទាំង
ឡាយចូរកុំបាននូវឱកាស ដើម្បីធ្វើឲ្យខូចព្យាយាមខ្ញុំឡើយ ព្រះពុទ្ធដូចជាប្រទីបឬកោះដ៏ប្រសើរ ជាទីពឹងនៃខ្ញុំ ព្រះធម៌ជាទីពឹង ដ៏ប្រសើរខ្ពង់ខ្ពស់នៃខ្ញុំ ទាំងព្រះ
បច្ចេកពុទ្ធ ក៏ជាទីពឹងនៃខ្ញុំដែរ ដោយឧត្តមានុភាព នៃព្រះពុទ្ធ ព្រះធម៌ ព្រះបច្ចេកពុទ្ធ និងព្រះសង្ឃនោះ មារចូរកុំបាននូវឱកាស ចូលមកជ្រៀតជ្រែកឡើយ ។
(គិហិបតិបត្តិពិសេស)
ព្រះបារមី៣០
ឥតិបិ ទាន បារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា
ឥតិបិ ទាន ឧបបារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា
ឥតិបិ ទាន បរមត្ថបារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា ។
ឥតិបិ សីល បារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា
ឥតិបិ សីល ឧបបារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា
ឥតិបិ សីល បរមត្ថបារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា ។
ឥតិបិ នេក្ខម្ម បារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា
ឥតិបិ នេក្ខម្ម ឧបបារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា
ឥតិបិ នេក្ខម្ម បរមត្ថបារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា ។
ឥតិបិ បញ្ញា បារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា
ឥតិបិ បញ្ញា ឧបបារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា
ឥតិបិ បញ្ញា បរមត្ថបារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា ។
ឥតិបិ វិរិយ បារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា
ឥតិបិ វិរិយ ឧបបារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា
ឥតិបិ វិរិយ បរមត្ថបារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា ។
ឥតិបិ ខន្តី បារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា
ឥតិបិ ខន្តី ឧបបារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា
ឥតិបិ ខន្តី បរមត្ថបារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា ។
ឥតិបិ សច្ច បារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា
ឥតិបិ សច្ច ឧបបារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា
ឥតិបិ សច្ច បរមត្ថបារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា ។
ឥតិបិ អធិដ្ឋាន បារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា
ឥតិបិ អធិដ្ឋាន ឧបបារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា
ឥតិបិ អធិដ្ឋាន បរមត្ថបារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា ។
ឥតិបិ មេត្តា បារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា
ឥតិបិ មេត្តា ឧបបារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា
ឥតិបិ មេត្តា បរមត្ថបារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា ។
ឥតិបិ ឧបេក្ខា បារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា
ឥតិបិ ឧបេក្ខា ឧបបារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា
ឥតិបិ ឧបេក្ខា បរមត្ថបារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា តិ ។
(គិហិបតិបត្តិពិសេស)
សុភមង្គលកថា
ហោតុ សព្វំ សុមង្គលំ
សុមង្គលគឺសេចក្តីចម្រើន ដ៏ល្អគ្រប់យ៉ាង ចូរមានដល់ខ្ញុំ
រក្ខន្តុ សព្វទេវតា
ទេវតាទាំងពួងទាំងឡាយចូររក្សានូវខ្ញុំ
សព្វពុទ្ធានុភាវេន
ដោយអានុភាពនៃព្រះពុទ្ធគ្រប់ព្រះអង្គ
សព្វធម្មានុភាវេន
ដោយអានុភាពនៃព្រះធម៌ទាំងពួង
សព្វសង្ឃានុភាវេន
ដោយអានុភាពនៃព្រះសង្ឃទាំងពួង
សោត្ថី ហោតុ និរន្តរំ
សូមសិរីសួស្តីចូរមានដល់ខ្ញុំ ឲ្យបានគ្រប់ពេល កុំបីមានចន្លោះឡើយ ។
(គិហិបតិបត្តិពិសេស)
អនុមោទនារក្ខាយាចនគាថា
អាកាសដ្ឋា ច ភូម្មដ្ឋា ទេវា នាគា មហិទ្ធិកា បុញ្ញំ នោ អនុមោទន្តុ ចិរំ រក្ខន្តុ សាសនំ ។
អាកាសដ្ឋា ច ភូម្មដ្ឋា ទេវា នាគា មហិទ្ធិកា បុញ្ញំ នោ អនុមោទន្តុ ចិរំ រក្ខន្តុ រាជា នោ ។
អាកាសដ្ឋា ច ភូម្មដ្ឋា ទេវា នាគា មហិទ្ធិកា បុញ្ញំ នោ អនុមោទន្តុ ចិរំ រក្ខន្តុ មាតា បិតា រោ ។
អាកាសដ្ឋា ច ភូម្មដ្ឋា ទេវា នាគា មហិទ្ធិកា បុញ្ញំ នោ អនុមោទន្តុ ចិរំ រក្ខន្តុ គ្រូឧបជ្ឈា អាចារិយោ ។
អាកាសដ្ឋា ច ភូម្មដ្ឋា ទេវា នាគា មហិទ្ធិកា បុញ្ញំ នោ អនុមោទន្តុ ចិរំ រក្ខន្តុ ញាតិយោ ។
អាកាសដ្ឋា ច ភូម្មដ្ឋា ទេវា នាគា មហិទ្ធិកា បុញ្ញំ នោ អនុមោទន្តុ ចិរំ រក្ខន្តុ បាណិនោ ។
អាកាសដ្ឋា ច ភូម្មដ្ឋា ទេវា នាគា មហិទ្ធិកា បុញ្ញំ នោ អនុមោទន្តុ ចិរំ រក្ខន្តុ នោសទា ។
(គិហិបតិបត្តិពិសេស)
សម្ពុទ្ធេសម្ពុទ្ធេ
អដ្ឋវិសញ្ច ទ្វាទសញ្ច សហស្សកេ បញ្ចសតសហស្សានិ នមាមិ សិរសា អហំ តេសំ ធម្មញ្ច សង្ឃញ្ច
អាទរេន នមាមិហំ នមក្ការានុភាវេន ហន្ត្វា សព្វេ ឧបទ្ទវេ អនេកា អន្តរាយាបិ វិនស្សន្តុ អសេសតោ ។
សម្ពុទ្ធេ បញ្ចបញ្ញាសញ្ច ចតុវីសតិ សហស្សកេ ទសសតសហស្សានិ នមាមិ សិរសា អហំ តេសំ ធម្មញ្ច សង្ឃញ្ច
អាទរេន នមាមិហំ នមក្ការានុភាវេន ហន្ត្វា សព្វេ ឧបទ្ទវេ អនេកា អន្តរាយាបិ វិនស្សន្តុ អសេសតោ ។
សម្ពុទ្ធេ នវុត្តរសតេ អដ្ឋចត្តាឡីស សហស្សកេ វិសតិសតសហស្សា និ នមាមិ សិរសា អហំ តេសំ ធម្មញ្ច សង្ឃញ្ច
អាទរេន នមាមិហំ នមក្ការានុភាវេន ហន្ត្វា សព្វេ ឧបទ្ទវេ អនេកា អន្តរាយាបិ វិនស្សន្តុ អសេសតោ ។
ប្រែៈ ខ្ញុំព្រះករុណា សូមក្រាបថ្វាយបង្គំ នូវព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទាំងឡាយ ២៨ព្រះអង្គផង ១ម៉ឺន២ពាន់ព្រះអង្គផង ៥សែនព្រះអង្គផង ដោយត្បូងរបស់ខ្ញុំព្រះករុណា ។
ខ្ញុំព្រះករុណា សូមក្រាបថ្វាយបង្គំ នូវព្រះធម៌ផង នូវព្រះសង្ឃផង របស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទាំងឡាយនោះ ដោយគោរព ។ ដោយអានុភាពនៃកិរិយា នមស្ការថ្វាយបង្គំ
សូមឲ្យកំចាត់បង់ នូវឧបទ្រពទាំងឡាយទាំងពួង ទាំងសេចក្តីអន្តរាយទាំងឡាយ ជាអនេក ក៏ចូរឲ្យវិនាសទៅ កុំបីមានសេសសល់ឡើយ ។
ខ្ញុំព្រះករុណា សូមក្រាបថ្វាយបង្គំ នូវព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទាំងឡាយ ៥៥ព្រះអង្គផង ២ម៉ឺន៤ពាន់ព្រះអង្គផង ១លានព្រះអង្គផង ដោយត្បូងរបស់ខ្ញុំព្រះករុណា ។
ខ្ញុំព្រះករុណា សូមក្រាបថ្វាយបង្គំ នូវព្រះធម៌ផង នូវព្រះសង្ឃផង របស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទាំងឡាយនោះ ដោយគោរព ។ ដោយអានុភាពនៃកិរិយា នមស្ការថ្វាយបង្គំ
សូមឲ្យកំចាត់បង់ នូវឧបទ្រពទាំងឡាយទាំងពួង ទាំងសេចក្តីអន្តរាយទាំងឡាយ ជាអនេក ក៏ចូរឲ្យវិនាសទៅ កុំបីមានសេសសល់ឡើយ ។
ខ្ញុំព្រះករុណា សូមក្រាបថ្វាយបង្គំ នូវព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទាំងឡាយ ១០៩ព្រះអង្គផង ៤ម៉ឺន៨ពាន់ព្រះអង្គផង ២លានព្រះអង្គផង ដោយត្បូងរបស់ខ្ញុំព្រះករុណា ។
ខ្ញុំព្រះករុណា សូមក្រាបថ្វាយបង្គំ នូវព្រះធម៌ផង នូវព្រះសង្ឃផង របស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទាំងឡាយនោះ ដោយគោរព ។ ដោយអានុភាពនៃកិរិយា នមស្ការថ្វាយបង្គំ
សូមឲ្យកំចាត់បង់ នូវឧបទ្រពទាំងឡាយទាំងពួង ទាំងសេចក្តីអន្តរាយទាំងឡាយ ជាអនេក ក៏ចូរឲ្យវិនាសទៅ កុំបីមានសេសសល់ឡើយ ។
(គិហិបតិបត្តិពិសេស)
អញ្ជើញពពួកទេវតា
សមន្តា ចក្កវាឡេសុ អត្រាគច្ឆន្តុ ទេវតា សទ្ធម្មំ មុនិរាជស្ស
សុណន្តុ សគ្គមោក្ខទំ ភន្តេ ភគវា សុចិរ បរិនិព្វុតោ
ពុទ្ធោ មេ នាថោ ធម្មោ មេ នាថោ សង្ឃោ មេ នាថោ
ប្រែៈ ទេវតាទាំងឡាយ ក្នុងចក្រវាឡទាំងឡាយ ដោយជុំវិញ សូមអញ្ជើញមកប្រជុំគ្នាក្នុងទីនេះ ចូរស្តាប់នូវព្រះសទ្ធម្ម ជាធម៌អាចឲ្យនូវស្ថានសួគ៌
និងព្រះនិព្វាន (របស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ) ជាស្តេចនៃអ្នកប្រាជ្ញ ។ ព្រះដ៏មានបុណ្យជាម្ចាស់ដ៏ចម្រើន ព្រះអង្គទ្រង់ចូលបរិនិព្វាន ជាយូរអង្វែងហើយ
ព្រះពុទ្ធជាម្ចាស់ជាទីពឹងនៃខ្ញុំ ព្រះធម៌ជាម្ចាស់ជាទីពឹងនៃខ្ញុំ ព្រះសង្ឃជាម្ចាស់ជាទីពឹងនៃខ្ញុំ ។
(គិហិបតិបត្តិពិសេស)
ធម៌ផ្សាយមេត្តា
សព្វេ បុរត្ថិមាយ ទិសាយ សត្តា អវេរា សុខី ហោន្តុ
សព្វេ បុរត្ថិមាយ អនុទិសាយ សត្តា អវេរា សុខី ហោន្តុ ។
សព្វេ ទក្ខិណាយ ទិសាយ សត្តា អវេរា សុខី ហោន្តុ
សព្វេ ទក្ខិណាយ អនុទិសាយ សត្តា អវេរា សុខី ហោន្តុ ។
សព្វេ បច្ឆិមាយ ទិសាយ សត្តា អវេរា សុខី ហោន្តុ
សព្វេ បច្ឆិមាយ អនុទិសាយ សត្តា អវេរា សុខី ហោន្តុ ។
សព្វេ ឧត្តរាយ ទិសាយ សត្តា អវេរា សុខី ហោន្តុ
សព្វេ ឧត្តរាយ អនុទិសាយ សត្តា អវេរា សុខី ហោន្តុ ។
សព្វេ ឧបរិមាយ ទិសាយ សត្តា អវេរា សុខី ហោន្តុ
សព្វេ ហិដ្ឋិមាយ អនុទិសាយ សត្តា អវេរា សុខី ហោន្តុ ។
សព្វេ សត្តា អវេរា ហោន្តុ សុខិតា ហោន្តុ និទ្ទុក្ខា ហោន្តុ
អព្យាបជ្ឈា ហោន្តុ អនិឃា ហោន្តុ ទិឃាយុកា ហោន្តុ
អរោគា ហោន្តុ សម្បត្តីហិ សមិជ្ឈន្តុ សុខី អត្តានំ បរិហរន្តុ ។
ទុក្ខប្បត្តា ច និទ្ទុក្ខា ភយប្បត្តា ច និព្ភយា សោកប្បត្តា
ច និស្សោកា ហោន្តុ សព្វេមិ បាណិនោ ។
ប្រែៈ
ពួកសត្វទាំងអស់ក្នុងទិសបូព៌ ទិសអាគ្នេយ៍ ទិសទក្សិណ ទិសនិរតី ទិសបស្ចឹម ទិសពាយព្យ ទិសឧត្តរ ទិសឦសាន ទិសខាងក្រោម ទិសខាងលើ
សូមឲ្យជាសត្វមិនមានពៀរនឹងគ្នា សូមឲ្យមានតែសេចក្តីសុខជានិច្ច ពួកសត្វទាំងអស់ សូមកុំមានពៀរនឹងគ្នា សូមឲ្យបានតែសេចក្តីសុខ ឲ្យប្រាសចាកទុក្ខ
កុំព្យាបាទគ្នា កុំមានសេចក្តីព្រួយចំបែង សូមឲ្យមានអាយុវែង កុំឲ្យមានរោគ សូមឲ្យបានសម្រេច ដោយសម្បត្តិទាំងឡាយ សូមរក្សានូវខ្លួនឲ្យជាសុខរៀងទៅ ។
សត្វទាំងឡាយទាំងពួង ដែលកំពុងដល់នូវសេចក្តីទុក្ខ សូមឲ្យជាសត្វបាត់សេចក្តីទុក្ខទៅ ដែលកំពុងដល់នូវភ័យ សូមឲ្យជាសត្វបាត់ភ័យទៅ ដែលកំពុងដល់
នូវសេចក្តីសោក សូមឲ្យជាសត្វ បាត់សេចក្តីសោកទៅហោង ។
(គិហិបតិបត្តិពិសេស)
ទេវតាបកាសនគាថា
សគ្គេ កាមេ ច រូបេ គិរិសិខរតដេ ចន្តលិក្ខេ វិមានេ ទីបេ រដ្ឋេ
ច គាមេ តរុវនគហនេ គេហវត្ថុម្ហិ ខេត្តេ ភុម្មា ចាយន្តុ ទេវា
ជលថលវិសមេ យក្ខគន្ធព្វនាគា តិដ្ឋន្តា សន្តិកេ យំ មុនិវរ
វចនំ សាធវោ មេ សុណន្តុ ។ ធម្មស្សវនកាលោ អយម្ភទន្តា
ធម្មស្សវនកាលោ អយម្ភទន្តា ធម្មស្សវនកាលោ អយម្ភទន្តា
ប្រែៈ ទេវតាទាំងឡាយ ដែលស្ថិតនៅក្នុងស្ថានសួគ៌ ដែលជាកាមភពនិងរូបភពក្តីភុម្មទេវតាទាំងឡាយ ដែលស្ថិតនៅក្នុងទិព្វវិមាន គឺលើកំពូលភ្នំ ឬភ្នំដែលដាច់ក្តី
ឰដ៏អាកាសក្តី នៅនាកោះនិងដែននិងស្រុកក្តី នៅនាដើមព្រឹក្សា និងព្រៃញាតស្បាត ឬទីស្រែចំការក្តី យក្ខនិងគន្ធព្វនិងនាគទាំងឡាយ ដែលស្ថិតនៅនាទីទឹក
ទីគោក ឬទីមិនរាបស្មើ ដែលនៅក្នុងទីជិតនេះក្តី សូមអញ្ជើញមកប្រជុំគ្នា ក្នុងទីនេះ ពាក្យឯណាដែលជាពាក្យ ព្រះសក្យមុនីដ៏ប្រសើរ ដែលយើងនឹងសូត្រឥឡូវ
នេះ លោកអ្នកសប្បុរសទាំងឡាយ ចូរស្តាប់នូវពាក្យនោះ ដោយគោរព ។ បពិត្រលោកអ្នកដ៏ចម្រើនទាំងឡាយ ពេលនេះជាពេលគួរនឹងស្តាប់ព្រះធម៌ ។
(គិហិបតិបត្តិពិសេស)
ពាក្យអារាធនាព្រះសង្ឃចម្រើនព្រះបរិត្ត
វិបត្តិប្បដិពាហាយ សព្វសម្បត្តិសិទ្ធិយា សព្វទុក្ខវិនាសាយ បរិត្តំ ព្រូថ មង្គលំ ។
វិបត្តិប្បដិពាហាយ សព្វសម្បត្តិសិទ្ធិយា សព្វភយវិនាសាយ បរិត្តំ ព្រូថ មង្គលំ ។
វិបត្តិប្បដិពាហាយ សព្វសម្បត្តិសិទ្ធិយា សព្វរោគវិនាសាយ បរិត្តំ ព្រូថ មង្គលំ ។
ប្រែៈ សូមព្រះករុណាទាំងឡាយ ចម្រើននូវព្រះបរិត្ត ជាជ័យមង្គល ដើម្បីនឹងការពារបញ្ចៀសនូវវិបត្តិ គឺសេចក្តីអន្តរាយទាំងពួង ដើម្បីនឹងឲ្យបានសម្រេច នូវសម្បត្តិគ្រប់ យ៉ាង ដើម្បីនឹងញ៉ាំង ទុក្ខ – ភ័យ – រោគ ទាំងអស់ឲ្យវិនាសបាត់ទៅ ។
(គិហិបតិបត្តិពិសេស)
ខមាបនគាថា
យេកេចិ ខុទ្ទកា បាណា មហន្តាបិ មយា ហតា យេ បាណេកេ បមាទេន កាយវាចា មនេហិ
វា បុញ្ញំ មេ អនុមោទន្តុ គណ្ហន្តុ ផលមុត្តមំ វេរិនោ ចា បមុញ្ចន្តុ សព្វទោសំ ខមន្តុ មេ ។
ប្រែៈ
សត្វទាំងឡាយណាមួយ ទោះតូចក្តី ធំក្តី ដែលខ្ញុំបានបៀតបៀនហើយ មួយទៀតសត្វទាំងឡាយណា ពួកខ្លះដែលខ្ញុំបានធ្វើ ទុក្ខបុកម្នេញហើយ
ព្រោះសេចក្តីប្រមាទ ភ្លាំងភ្លាត់ដោយកាយវាចាចិត្ត សត្វទាំងឡាយនោះ ចូរអនុមោទនា នូវបុណ្យរបស់ខ្ញុំចុះ ចូរទទួលយកនូវផលបុណ្យ ដ៏ឧត្តមចុះ
បើសត្វទាំងឡាយ ដែលមានពៀរនឹងគ្នា ចូររួចរំដោះចាកពៀរនោះចុះ សូមអត់ទោសទាំងពួងដល់ខ្ញុំផង ។
(គិហិបតិបត្តិពិសេស)
វន្ទាមិ ចេតិយំ
វន្ទា មិ ចេតិយំ សព្វំ សព្វដ្ឋា នេសុ បតិដ្ឋិតំ សារី
រិកធាតុម្មហាពោធឹ ពុទ្ធរូបំ សកលំ សទា
ប្រែៈ
ខ្ញុំសូមថ្វាយបង្គំ ឆ្ពោះព្រះបរមចេតិយ ព្រមទាំងព្រះសារី រិកធាតុនៃព្រះពុទ្ធ ។
និងមហាពោធិព្រឹក្ស ដែលគួរនឹកដោយលំអុត លំអោនចិត្តបរិសុទ្ធ លើកកំបង់អញ្ជលី ។
និងព្រះពុទ្ធរូប តំណាងអង្គព្រះមុនី ដែលស្ថិតនៅគ្រប់ទី ស្ថាននានានោះទាំងអស់ ។
ដោយតេជះនៃគុណ ព្រះមានបុណ្យប្រសើរខ្ពស់ ដែលតែងតែរំលោះ រំដោះទុក្ខភ័យអន្តរាយ ។
សូមឲ្យខ្ញុំបានសុខ ឃ្លាតចាកទុក្ខផងទាំងឡាយ សត្រូវទោះជិតឆ្ងាយ សូមឲ្យក្លាយមកជាមិត្ត ។
សូមទាន់ព្រះអរិយ មេត្រិយថ្លៃវិសិដ្ឋ សូមបានឃើញធម៌ពិត សមដូចចិត្តប្រាថ្នាហោង ។
(គិហិបតិបត្តិពិសេស)
បត្តិទានគាថា
យង្កិញ្ចិ កុសលកម្មំ កត្តព្វំ កិរិយំ មម កាយេន វាចាមនសា
តិទសេ សុគតំ កតំ យេ សត្តា សញ្ញិនោ អត្ថិ យេ ច សត្តា
អសញ្ញិនោ កតំ បុញ្ញផលំ មយ្ហំ សព្វេ ភាគី ភវន្តុ តេ យេ
តំ កតំ សុវិទិតំ ទិន្នំ បុញ្ញផលំ មយា យេ ច តត្ថ ន ជានន្តិ
ទេវា គន្ត្វា និវេទយុំ សព្វេ លោកម្ហិ យេ សត្តា ជីវន្តា ហារ
ហេតុកា មនុញ្ញំ ភោជនំ សព្វេ លភន្តុ មម ចេតសាតិ
ប្រែៈ អំពើជាកុសលឯណាមួយ ដែលខ្ញុំគប្បីធ្វើដោយទ្វារទាំង៣ គឺកាយវាចាចិត្ត អំពើជាកុសលទាំងអស់នោះ ដែលខ្ញុំបានធ្វើហើយ ជាកុសលអាចនឹងនាំ
ឲ្យទៅកើតក្នុងស្ថានត្រៃត្រឹង្សសួគ៌បាន សត្វទាំងឡាយឯណា គឺមនុស្ស ឬទេវតា ឬព្រហ្ម ដែលជាសត្វមានសញ្ញាក្តី សត្វទាំងឡាយឯណា ជាអសញ្ញិសត្វ
គឺសត្វដែលឥតសញ្ញាក្តី សត្វទាំងឡាយទាំងអស់នោះ ចូរឲ្យបានចំណែកផលនៃបុណ្យ ហើយចូរសោយនូវផលនៃបុណ្យ ដែលខ្ញុំបានធ្វើហើយ បានឧទ្ទិស
ផ្សាយឲ្យទៅនេះចុះ បុណ្យដែលខ្ញុំបានធ្វើហើយនោះ បើសត្វទាំងឡាយឯណាបានដឹងច្បាស់ហើយ សត្វទាំងឡាយនោះ ចូរឲ្យបានសោយនូវផលនៃបុណ្យ
ដែលខ្ញុំបានឧទ្ទិសឲ្យទៅនោះចុះ ម្យ៉ាងទៀតបណ្តាអស់សត្វទាំងនោះ បើសត្វទាំងឡាយឯណា មិនបានដឹងនូវបុណ្យ ដែលខ្ញុំបានធ្វើហើយ សូមទេវតាទាំង
ឡាយអញ្ជើញ ទៅឲ្យដំណឹងដល់សត្វទាំងឡាយនោះ ឲ្យបានដឹងផងថា ជនឯណេះគេបានធ្វើបុណ្យ ហើយគេឧទ្ទិសផ្សាយផលបុណ្យនោះ មកដល់អ្នកទាំង
ឡាយ ៗ ចូរអនុមោទនាត្រេកអរ នឹងបុណ្យគេនោះចុះ សត្វទាំងឡាយឯណាក្នុងលោកទាំងអស់ ដែលអាស្រ័យនូវអាហារ ហើយរស់នៅ សត្វទាំងឡាយ
ទាំងអស់នោះ ចូរឲ្យបាននូវភោជនជាទីគាប់ចិត្ត ដែលសម្រេចដោយបុញ្ញឫទ្ធិ តាមចិត្តដែលខ្ញុំឧទ្ទិសផ្សាយ ទៅឲ្យនេះចុះ ។
(គិហិបតិបត្តិពិសេស)
ធម៌រំលឹកគុណ
តេជះខ្ញុំសាង សំអិតសំអាង ឱនកាយវាចា សូមសុខសោភា រួចពីទុក្ខា ឆ្លងដល់ត្រើយមហា ពោលគឺនិព្វាន ។
គ្រប់ជាន់គ្រប់ជាតិ កុំឲ្យខ្ញុំឃ្លាត ពីសីលនិងទាន គំនិតខ្ញុំកើត កំណើតខ្ញុំមាន មគ្គផលជាស្ពាន ដល់ស្ថានថ្លៃថ្លា ។
ខ្ញុំជូនមគ្គផល ចំពោះទៅដល់ មាតាបិតា គុណគ្រូឧ បជ្ឈាយាចារ្យ គុណញាតិកា ប្រាំពីរសន្តាន ។
ជីដូនជីតា រស់នៅក្តីណា លោកម្ចាស់ចែកឋាន ខ្ញុំជូនមគ្គផល កុសលថ្កើងថ្កាន សូមសុខក្សេមក្សាន្ត ដល់ឋានផុតទុក្ខ ។
ខ្ញុំសូមសច្ចា សច្ចាំងប្រាថ្នា តំណទៅមុខ សូមមានប្រាជ្ញា ភ្លឺថ្លាបានសុខ សូមរួចចាកទុក្ខ ដល់និព្វានហោង ។
(គិហិបតិបត្តិពិសេស)
ព្រះពុទ្ធសាសនា
-ធម៌វន្ទនា
-ថ្វាយគ្រឿងសក្ការ
-នមស្ការពុទ្ធរតន
-នមស្ការធម្មរតន
-នមស្ការសង្ឃរតន
-ថ្វាយបង្គំព្រះសារីរិកធាតុ
-សូមបុណ្យកងកុសល
-សុភមង្គលកថា
-ធម៌ផ្សាយមេត្តា
-ខមាបនគាថា
-អាកាសដ្ឋា
-ធម៌រំឭកគុណ
-ជយបរិត្តគាថា
-សម្ពុទ្ធេ
-ព្រះបារមី១០
-បត្តិទានគាថា
-អញ្ជើញពពួកទេវតា
-ទេវតាបកាសនគាថា
-ពុទ្ធជ័យមង្គល
-ឥមិនាបុញ្ញកម្មេ
-អារធនាព្រះសង្ឃ
(ចម្រើនព្រះបរិត្ត)
-មង្គលសូត្រពហូទេវា
ធម៌សូត្រថ្វាយបង្គំព្រះ
-ថ្វាយគ្រឿងសក្ការៈព្រះត្រ័យរត្ន ឥមេហិ ទិបធូបា – សូត្រថ្វាយគ្រឿងសក្ការៈដល់ព្រះរតនត្រៃ
-នមស្ការព្រះពុទ្ធរតនៈ នមោតស្ស – យោសន្និសិន្នោ – យេចពុទ្ធា – ឥតិបិសោ – នត្ថិមេសរណំ – ឧត្តមង្គេន
-នមស្ការព្រះធម្មរតនៈ អដ្ឋង្គិការិយ – យេចធម្មា – ស្វាក្ខាតោ – នត្ថិមេសរណំ – ឧត្តមង្គេន
-នមស្ការព្រះសង្ឃរតនៈ សង្ឃោវិសុទ្ធោ – យេចសង្ឃា – សុបដិបន្នោ – នត្ថិមេសរណំ – ឧត្តមង្គេន
-ធម៌សូមបុណ្យកងកុសល ខ្ញុំសូមនមស្ការ លើកហត្ថាឱនសិរសី
-ថ្វាយបង្គំព្រះសារីរិកធាតុ វន្ទាមិចេតយំ – ខ្ញុំសូមថ្វាយបង្គំ ឆ្ពោះព្រះបរមចេតិយ
-សុភមង្គលកថា ហោន្តុសព្វំសុមង្គលំ – សុមង្គលគឺសេចក្តីចំរើនដ៏ល្អគ្រប់យ៉ាងចូរមានដល់ខ្ញុំ
-ធម៌ផ្សាយមេត្តា សព្វេបុរត្ថិមាយ – ពួកសត្វទាំងអស់ក្នុងទិសបូព៌
-ធម៌រំលឹកគុណ តេជះខ្ញុំសាង សំអិតសំអាង ឱនកាយវាចា
-ខមាបនគាថា យេកេចិខុទ្ទកាបាណា – សត្វទាំងឡាយណាមួយ ទោះតូចក្តីធំក្តី
-អនុមោទនារក្ខាយាចនគាថា អាកាសដ្ឋា ច ភូម្មដ្ឋា ទេវា នាគា មហិទ្ធិកា
-ជយបរិត្តគាថា មហាការុណិកោ នាថោ – ជយន្តោ ពោធិយា មូលេ
-សម្ពុទ្ធេ សម្ពុទ្ធេ អដ្ឋវិសញ្ច ទ្វាទសញ្ច – ខ្ញុំព្រះករុណា សូមក្រាបថ្វាយបង្គំ នូវព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទាំងឡាយ
-ព្រះបារមី៣០ ឥតិបិទានបារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា – ឥតិបិទាន ឧបបារមី សម្បន្នោ សោ ភគវា
-បត្តិទានគាថា យំកិញ្ចិ កុសលកម្មំ – អំពើជាកុសលឯណាមួយ ដែលខ្ញុំគប្បីធ្វើដោយទ្វារទាំង៣
-អញ្ជើញពពួកទេវតា សមន្តា ចក្កវាឡេសុ អត្រាគច្ឆន្តុ – ទេវតាទាំងឡាយ ក្នុងចក្រវាឡទាំងឡាយដោយជុំវិញ
-ទេវតាបកាសនគាថា សគ្គេកាមេ ច រូបេ – ទេវតាទាំងឡាយដែលស្ថិតនៅក្នុងស្ថានសួគ៌
-ពុទ្ធជ័យមង្គល ពាហុំសហស្សមភិនិម្មិតសា – ព្រះមុនិន្ទលោកាចារ្យ ផ្ចាញ់ក្រុងមារចិត្តមោហន្ធ
-សូត្រឧទ្ទិសកុសលច្រូចទឹក ឥមិនាបុញ្ញកម្មេន ឧបជ្ឈាយា គុណុត្តរា – ដោយបុញ្ញកម្មនេះ ឧបជ្ឈាយ៍ទាំងឡាយ
-ពិធីសមាទានសីល៥ ឧកាស មយំភន្តេ – បាណាតិបាតា វេរមណី – ខ្ញុំព្រះករុណាសូមសមាទាននូវសិក្ខាបទ
-ពាក្យអារាធនាព្រះសង្ឃចម្រើនព្រះបរិត្ត វិបត្តិប្បដិពាហាយ – សូមព្រះករុណាទាំងឡាយចំរើននូវព្រះបរិត្ត
-មង្គលសូត្រពហូទេវា ឯវមេ សុតំ្ត – ពហូទេវា មនុស្សា ច មង្គលានិ – គឺខ្ញុំឈ្មោះអានន្ទបានស្តាប់មកហើយយ៉ាងនេះថា
(ចម្លងចេញពីសៀវភៅគិហិបតិបត្តិពិសេស)
មង្គលសូត្រ
មង្គល គឺជាសេចក្តីសុខ សេចក្តីចម្រើន សិរីសួស្តី ដែលបានមកពីការប្រព្រឹត្តប្រតិបត្តិរបស់ អ្នកដែលត្រូវការសេចក្តីសុខចម្រើន មង្គលមិនមែនបានមកដោយការអុជធូបបួងសួង បន់ស្រន់សុំពីអាទិទេព ឬព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធឡើយ គឺបានមកពីអំពើល្អដែលខ្លួនបានធ្វើ។ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់សំដែងអំពីមង្គលទាំងនោះដូចមានសេចក្តីខាងក្រោមនេះ ៖
សូត្រនេះឈ្មោះមង្គលសូត្រ គឺព្រះអានន្ទបានស្តាប់មកហើយយ៉ាងនេះថា៖ សម័យមួយ ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់គង់នៅក្នុងវត្តជេតពន ជាអារាមរបស់អនាថបិណ្ឌិកសេដ្ឋីទៀបក្រុងសាវត្ថី ។ លំដាប់នោះឯង ទេវតាមួយអង្គ កាលដែលវេលាបឋមយាមកន្លងទៅហើយ មានរស្មីដ៏ល្អ ញ៉ាំងវត្តជេតពនជុំវិញទាំងអស់ឲ្យភ្លឺស្វាងហើយ ព្រះដ៏មានព្រះភាគ ទ្រង់គង់ក្នុងទីណា ក៏ចូលទៅក្នុងទីនោះ លុះចូលទៅដល់ហើយ ទើបថ្វាយ បង្គំចំពោះព្រះដ៏មានព្រះភាគ ហើយឈរនៅក្នុងទីដ៏សមគួរ, កាលទេវតានោះឈរក្នុងទីដ៏សមគួរហើយ ទើបក្រាបទូលព្រះដ៏មានព្រះភាគ ដោយពាក្យជាគាថាយ៉ាងនេះថា៖
១ ប្រារព្ភកថា
២ គាថាទី១
៣ គាថាទី២
៤ គាថាទី៣
៥ គាថាទី៤
៦ គាថាទី៥
៧ គាថាទី៦
៨ គាថាទី៧
៩ គាថាទី៨
១០ គាថាទី៩
១១ គាថាទី១០
១២ អវសាន្តគាថា
ប្រារព្ភកថា
ឯវម្មេ សុតំ (សូត្រនេះឈ្មោះមង្គលសូត្រ) គឺខ្ញុំឈ្មោះអានន្ទ បានស្តាប់មកហើយយ៉ាងនេះថា៖
ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ សម័យមួយព្រះដ៏មានព្រះភាគ ទ្រង់គង់នៅក្នុង វត្តជេតពន ជាអារាមរបស់អនាថបិណ្ឌិកសេដ្ឋី ទៀបក្រុងសាវត្ថី។
អថខោ អញ្ញតរា ទេវតា អភិក្កន្តាយ រត្តិយា អភិក្កន្តវណ្ណា កេវលកប្បំ ជេតវនំ ឱភាសេត្វា យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ អដ្ឋាសិ លំដាប់នោះឯង ទេវតាអង្គ១ កាលដែលវេលារាត្រីបឋមយាមកន្លងហើយ មានរស្មីដ៏ល្អ ញ៉ាំងវត្តជេតពនជុំវិញទាំងអស់ឲ្យភ្លឺស្វាងហើយ ព្រះដ៏មានព្រះភាគ ទ្រង់គង់ក្នុងទីណា ក៏ចូលទៅក្នុងទីនោះ លុះចូលទៅដល់ហើយ ទើបថ្វាយបង្គំចំពោះអង្គព្រះដ៏មានព្រះភាគហើយ ឈរនៅក្នុងទីដ៏សមគួរ។
ឯកមន្តំ ឋិតា ខោ សា ទេវតា ភគវន្តំ គាថាយ អជ្ឈភាសិ កាលទេវតានោះឈរក្នុងទីដ៏សមគួរហើយ ទើបក្រាបទូល ព្រះដ៏មានព្រះភាគ ដោយពាក្យជាគាថា (យ៉ាងនេះ) ថា
ពហូ ទេវា មនុស្សា ច មង្គលានិ អចិន្តយុំ
អាកង្ខមានា សោត្ថានំ ព្រូហិ មង្គលមុត្តមំ។
ទេវតា និងមនុស្សទាំងឡាយជាច្រើន ប្រាថ្នានូវសេចក្តីសួស្តី បានគិតរកនូវមង្គលទាំងឡាយ សូមព្រះអង្គ ទ្រង់ព្រះ មេត្តាសម្តែងប្រាប់ នូវមង្គលដ៏ឧត្តម។
(ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់ត្រាស់សម្តែងតបពាក្យទេវតានោះ ដោយពុទ្ធភាសិតជាគាថាយ៉ាងនេះថា)
គាថាទី១
អសេវនា ច ពាលានំ បណ្ឌិតានញ្ច សេវនា
បូជា ច បូជនីយានំ ឯតម្មង្គលមុត្តមំ។
កិរិយាមិនសេពគប់នូវបុគ្គលពាលទាំងឡាយ១ កិរិយាសេពគប់នូវបុគ្គលជាបណ្ឌិតទាំងឡាយ១ កិរិយាបូជាដល់បុគ្គល ដែលគួរបូជាទាំងឡាយ១ ទាំង៣នេះ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម។
គាថាទី២
បដិរូបទេសវាសោ ច បុព្វេ ច កតបុញ្ញតា
អត្តសម្មាបណីធិ ច ឯតម្មង្គលមុត្តមំ។
កិរិយានៅក្នុងប្រទេសដ៏សមគួរ១ ភាវៈនៃបុគ្គលបានធ្វើបុណ្យទុកហើយក្នុងកាលមុន១ កិរិយាតម្កល់ខ្លួនដោយប្រពៃ១ ទាំង៣នេះ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម។
គាថាទី៣
ពាហុសច្ចញ្ច សិប្បញ្ច វិនយោ ច សុសិក្ខិតោ
សុភាសិតា ច យា វាចា ឯតម្មង្គលមុត្តមំ។
ភាវៈនៃបុគ្គលបានស្តាប់បានរៀនហើយដោយច្រើន១ សិស្សសាស្រ្តគឺសេចក្តីឆ្លៀវឈ្លាសក្នុងហត្ថកម្មរបស់អ្នកបួស និងគ្រហស្ថ១ វិន័យដែលបុគ្គលសិក្សាដោយប្រពៃ១ វាចាដែលបុគ្គលពោលត្រឹមត្រូវ១ ទាំង៤នេះ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម។
គាថាទី៤
មាតាបិតុឧបដ្ឋានំ បុត្តទារស្ស សង្គហោ
អនាកុលា ច កម្មន្តា ឯតម្មង្គលមុត្តមំ។
កិរិយាបម្រើនូមាតា១ កិរិយាបម្រើនូវបិតា១ សេចក្តីសង្គ្រោះដល់បុត្រនិងភរិយា១ ការងារទាំងឡាយដែលមិនច្របូល ច្របល់១ ទាំង៤នេះ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម។
គាថាទី៥
ទានញ្ច ធម្មចរិយា ច ញាតកានញ្ច សង្គហោ
អនវជ្ជានិ កម្មានិ ឯតម្មង្គលមុត្តមំ។
កិរិយាបរិច្ចាគទាន១ កិរិយាប្រព្រឹត្តនូវធម៌១ សេចក្តីសង្រ្គោះដល់ញាតិទាំងឡាយ១ ការងារទាំងឡាយដែលមិនមានទោស១ ទាំង៤នេះ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម។
គាថាទី៦
អារតី វិរតី បាបា មជ្ជបានា ច សញ្ញមោ
អប្បមាទោ ច ធម្មេសុ ឯតម្មង្គលមុត្តមំ។
កិរិយាមិនត្រេកអរក្នុងបាប និងកិរិយាវៀរចាកបាប១ សេចក្តីសង្រួមចាកកិរិយាផឹកនូវទឹកស្រវឹង១ សេចក្តីមិនប្រមាទក្នុង ធម៌ទាំងឡាយ១ ទាំង៣នេះ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម។
គាថាទី៧
គារវោ ច និវាតោ ច សន្តុដ្ឋី ច កតញ្ញុតា
កាលេន ធម្មស្សវនំ ឯតម្មង្គលមុត្តមំ។
សេចក្តីគោរពចំពោះបុគ្គលដែលគួរគោរព១ កិរិយាប្រព្រឹត្តបន្ទាបនូវខ្លួន១ សេចក្តីត្រេកអរចំពោះរបស់ដែលមាន១ ភាវៈនៃបុគ្គលអ្នកដឹងនូវឧបការៈដែលអ្នកដទៃធ្វើហើយដល់ខ្លួន១ កិរិយាស្តាប់នូវធម៌តាមកាល១ ទាំង៥នេះ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម។
គាថាទី៨
ខន្តិ ច សោវចស្សតា សមណានញ្ច ទស្សនំ
កាលេន ធម្មសាកច្ឆា ឯតម្មង្គលមុត្តមំ។
សេចក្តីអត់ធន់១ ភាវៈនៃបុគ្គលដែលគេប្រដៅបានដោយងាយ១ កិរិយាបានឃើញបានជួបនូវសមណៈទាំងឡាយ១ ធម្មសាកច្ឆា គឺកិរិយាសន្ទនាទៅវិញទៅមក នូវធម៌តាមកាល១ ទាំង៤នេះ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម។
គាថាទី៩
តបោ ច ព្រហ្មចរិយញ្ច អរិយសច្ចានទស្សនំ
និព្វានសច្ឆិកិរិយា ច ឯតម្មង្គលមុត្តមំ។
សេចក្តីព្រាយាមដុតនូវបាបធម៌១ កិរិយាប្រព្រឹត្តនូវធម៌ដ៏ប្រសើរ១ កិរិយាឃើញនូវអរិយសច្ចទាំងឡាយ១ កិរិយាធ្វើឲ្យជាក់ ច្បាស់នូវព្រះនិព្វាន១ ទាំង៤នេះ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម។
គាថាទី១០
ផុដ្ឋស្ស លោកធម្មេហិ ចិត្តំ យស្ស ន កម្បតិ
អសោកំ វិរជំ ខេមំ ឯតម្មង្គលមុត្តមំ។
ចិត្តនៃបុគ្គលឯណា ដែលលោកធម៌ទាំងឡាយពាល់ត្រូវហើយ មិនរំភើបញាប់ញ័រ១ មិនមានសេចក្តីសោក១ មានធូលី គឺរាគៈទៅប្រាសហើយ១ ជាចិត្តក្សេមក្សាន្ត១ ទាំង៤នេះ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម។
អវសាន្តគាថា
ឯតាទិសានិ កត្វាន សព្វត្ថមបរាជិតា
សព្វត្ថ សោត្ថឹ គច្ឆន្តិ តន្តេសំ មង្គលមុត្តមន្តិ៕
ទេវតា និងមនុស្សទាំងឡាយ ធ្វើនូវមង្គលទាំងឡាយប្រាកដដូច្នេះហើយ ជាអ្នកមិនចាលចាញ់ក្នុងទីទាំងពួង តែងដល់នូវ សិរីសួស្តីក្នុងទីទាំងពួង (ម្នាលទេវតាអ្នកចូរប្រកាន់ជឿថា) មង្គលទាំង៣៨ប្រការ មានកិរិយាមិនសេពគប់នូវបុគ្គលពាលជាដើម នោះ របស់ទេវតា និងមនុស្សទាំងអម្បាលនោះ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម៕
(មង្គលសូត្រ ចប់)
២. អប្បមាទវគ្គ១.
សេចក្តីមិនប្រមាទ ជាផ្លូវនៃសេចក្តីមិនស្លាប់ សេចក្តីប្រមាទ ជាផ្លូវ
សេចក្តីស្លាប់ ជនទាំងឡាយ ដែលមិនប្រមាទហើយ ឈ្លោះថា មិន
ស្លាប់ ជនទាំងឡាយ ដែលប្រមាទហើយ ទុកដូចជាមនុស្សស្លាប់ទៅហើយ។
២.
ពួកបណ្ឌិត បានជ្រាបនូវដំណើរនេះ ដោយប្លែកគ្នា (ទើបឋិតនៅ) ក្នុងសេចក្តី
មិនប្រមាទ រីករាយ ក្នុងសេចក្តីមិនប្រមាទ បណ្ឌិតទាំងនោះ ជាអ្នកត្រេកអរ
ក្នុងធម៌ ជាគោចរ នៃអរិយបុគ្គល ទាំងឡាយ មានការពិនិត្យ ជាប្រក្រតី មាន
ព្យាយាមជាប់តគ្នា មានសេចក្តីប្រឹងប្រែងមាំមួនជានិច្ច ជាអ្នកមានប្រាជ្ញា តែង
ប៉ះពាល់នូវព្រះនិព្វានជាទីក្សេមក្សាន្ត ចាកយោគៈ ជាគុណជាតដ៏ប្រសើរបំផុត។
៣.
យសតែងចំរើនកុះករ ដល់បុគ្គលអ្នកមានសេចក្តីប្រឹងប្រែង មាន
ស្មារតី មានការងារស្អាត (ឥតទោស) ជាអ្នកពិចារណា រួចហើយ
ទើបធ្វើ ជាអ្នកសង្រួម រស់នៅដោយធម៌ មិនមានសេចក្តីប្រមាទ។
៤.
អ្នកប្រាជ្ញាគប្បីសាងកោះ គឺអរហត្តផល ជាកោះដែលជំនន់គឺកិលេស ជន់
ពន្លិចមិនបាន ដោយសេចក្តីប្រឹងប្រែងផង ដោយសេចក្តីមិនប្រមាទផង
ដោយការសង្រួមក្នុងចតុប្បារិសុទ្ធិសីលផង ដោយការទូន្មានឥន្រ្ទិយផង។
៥.
ពួកជនពាលអប្បឥតប្រាជ្ញា តែងប្រកបរឿងៗ នូវសេចក្តីប្រមាទ ចំណែក
អ្នកប្រាជ្ញ រមែងរក្សាទុកនូវសេចក្តីមិនប្រមាទ ដូចទ្រព្យយ៉ាងប្រសើរ។
៦.
អ្នកទាំងឡាយ ចូរកុំប្រកបរឿយៗនូវសេចក្តីប្រមាទ ចូរកុំប្រកមរឿយៗ នូវសេចក្តីរីករាយ ត្រេក
អរក្នុងកាមឡើយ ដ្បិតបុគ្គលអ្នកមិនប្រមាទ ខំសង្កេតពិនិត្យ រមែងបានសេចក្តីសុខដ៏ទូលាយ។
៧.
កាលណាបណ្ឌិត បន្ទោបង់នូវសេចក្តីប្រមាទ ដោយសេចក្តីមិនប្រមាទ កាលណោះ លោកនឹងឡើង
កាន់ប្រសាទគឺបញ្ញាជាបុគ្គលមិនសោក រមែងឃើញ ពួកសត្វដែលមានសោក ធីរជនតែងឃើញ ពួក
ជនពាល ដូចបុគ្គលដែលឈរលើកំពូកភ្នំ ហើយក្រឡេកមើលពួកជនដែលឋិតនៅលើផែនដី ដូច្នោះឯង។
៨.
បណ្ឌិតមានប្រាជ្ញាមុះមុត កាលពួកបុគ្គលកំពុងប្រមាទ លោកមិនប្រមាទ កាល
ពួកបុគ្គលកំពុងដេកលក់ លោកភ្ញាក់រឭកច្រើន លោករមែងលះបង់ចោលនូវបុគ្គល
បែបនោះ ដូចសេះលឿន ដែលទៅចោលនូវសេះ មានកម្លាំងទន់ទាប ដូច្នោះឯង។
៩.
មឃមានព ដល់នូវភាពជាបុគ្គលប្រសើរបំផុត ជាងទេវតាទាំងឡាយ ព្រោះតែសេចក្តីមិនប្រមាទ
អ្នកប្រាជ្ញទាំងឡាយ តែងសរសើរនូវសេចក្តីមិនប្រមាទ ត្មះតិះដៀលនូវសេចក្តីប្រមាទ សព្វៗកាល។
១០.
ភិក្ខុអ្នកត្រេកអរ ក្នុងសេចក្តីមិនប្រមាទ ឬឃើញភ័យ ក្នុងសេចក្តីប្រមាទ តែងដុតចោល
សំយោជនៈ ទាំងតូច ទាំងធំ ដូចភ្លើងឆេះ (រាលនូវកំទេចទាំងតូចទាំងធំ) ដូច្នោះឯង។
១១.
ភិក្ខុអ្នកត្រេកអរ ក្នុងសេចក្តីមិនប្រមាទ ឬឃើញភ័យ ក្នុងសេចក្តីប្រមាទ ជាអ្នក
មិនគួរនឹងសាបសូន្យចាកគុណធម៌ ឈ្មោះថា ឋិតនៅក្នុងទីជិតនៃព្រះនិព្វាន។
ចប់ អប្បមាទវគ្គទី ២ ។
ផ្សាយដោយភិក្ខុឃឹម សាលីម
២. អប្បមាទវគ្គោ១.
២១.
អប្បមាទោ អមតបទំ [អមតំ បទំ (ក.)], បមាទោ មច្ចុនោ បទំ;
អប្បមត្តា ន មីយន្តិ, យេ បមត្តា យថា មតា។
២២.
ឯវំ [ឯតំ (សី. ស្យា. កំ. បី.)] វិសេសតោ ញត្វា, អប្បមាទម្ហិ បណ្ឌិតា;
អប្បមាទេ បមោទន្តិ, អរិយានំ គោចរេ រតា។
២៣.
តេ ឈាយិនោ សាតតិកា, និច្ចំ ទឡ្ហបរក្កមា;
ផុសន្តិ ធីរា និព្ពានំ, យោគក្ខេមំ អនុត្តរំ។
២៤.
ឧដ្ឋានវតោ សតីមតោ [សតិមតោ (សី. ស្យា. ក.)], សុចិកម្មស្ស និសម្មការិនោ;
សញ្ញតស្ស ធម្មជីវិនោ, អប្បមត្តស្ស [អបមត្តស្ស (?)] យសោភិវឌ្ឍតិ។
២៥.
ឧដ្ឋានេនប្បមាទេន , សំយមេន ទមេន ច;
ទីបំ កយិរាថ មេធាវី, យំ ឱឃោ នាភិកីរតិ។
២៦.
បមាទមនុយុញ្ជន្តិ, ពាលា ទុម្មេធិនោ ជនា;
អប្បមាទញ្ច មេធាវី, ធនំ សេដ្ឋំវ រក្ខតិ។
២៧.
មា បមាទមនុយុញ្ជេថ, មា កាមរតិសន្ថវំ [សន្ធវំ (ក)];
អប្បមត្តោ ហិ ឈាយន្តោ, បប្បោតិ វិបុលំ សុខំ។
២៨.
បមាទំ អប្បមាទេន, យទា នុទតិ បណ្ឌិតោ;
បញ្ញាបាសាទមារុយ្ហ, អសោកោ សោកិនិំ បជំ;
បព្ពតដ្ឋោវ ភូមដ្ឋេ [ភុម្មដ្ឋេ (សី. ស្យា.)], ធីរោ ពាលេ អវេក្ខតិ។
២៩.
អប្បមត្តោ បមត្តេសុ, សុត្តេសុ ពហុជាគរោ;
អពលស្សំវ សីឃស្សោ, ហិត្វា យាតិ សុមេធសោ។
៣០.
អប្បមាទេន មឃវា, ទេវានំ សេដ្ឋតំ គតោ;
អប្បមាទំ បសំសន្តិ, បមាទោ គរហិតោ សទា។
៣១.
អប្បមាទរតោ ភិក្ខុ, បមាទេ ភយទស្សិ វា;
សំយោជនំ អណុំ ថូលំ, ឌហំ អគ្គីវ គច្ឆតិ។
៣២.
អប្បមាទរតោ ភិក្ខុ, បមាទេ ភយទស្សិ វា;
អភព្ពោ បរិហានាយ, និព្ពានស្សេវ សន្តិកេ។
អប្បមាទវគ្គោ ទុតិយោ និដ្ឋិតោ។
នៅមានត។ ភិក្ខុ ឃឹម សាលីម សរសេរអត្ថបទ។
អត្ថន័យរបស់អរិយសច្ចៈ
តាមប្រភពផ្សេងៗ ការបកប្រែខ្លី នៃពាក្យអរិយសច្ចៈគឺៈ
* ១- សេចក្តីទុក្ខ មានពិត
* ២- សេចក្តីទុក្ខ កើតមកពីតណ្ហា
* ៣- សេចក្តីទុក្ខរលត់ កាលណាតណ្ហារលត់
* ៤- ការរួចអំពីទុក្ខ អាចធ្វើបាន ដោយការប្រតិបត្តិអដ្ឋង្គិកមគ្គ ។
ពាក្យបាលីថាសច្ចៈ និងពាក្យសំស្រ្កឹតថាសត្យ ទាំងពីរនេះមានន័យថា សេចក្តីពិត ឬរបស់ជាក់ស្តែង ។ ដោយទុកពាក្យនេះក្នុងចិត្ត អ្នកចេះដឹងម្នាក់ប្រកែកថា អរិយសច្ច៤ មិនគាំទ្រការអះអាង តាមខាងលើនេះ ថាជាសំណើការពិត ឬលទ្ធិជំនឿទេ ។ ប៉ុន្តែអរិយសច្ច៤នេះ អាចឃើញជារបស់ពិត ឬសេចក្តីពិត ដែលព្រះពុទ្ធពិសោធន៍ឃើញ ។
តាមសំយុក្តអាគមនៃសាលាសវ៌ាស្តិវាទ Saṃyukta Āgama of the Sarvāstivāda គ្រឹះនៃការបង្រៀនអរិយសច្ច៤ មានដូចតទៅៈ
* ១- អរិយសច្ចៈនៃទុក្ខ គឺដូច្នេះ
* ២- អរិយសច្ចៈនៃប្រភពនៃទុក្ខ គឺដូច្នេះ
* ៣- អរិយសច្ចៈនៃការរំលត់ទុក្ខ គឺដូច្នេះ
* ៤- អរិយសច្ចៈនៃផ្លូវ ដែលនាំឲ្យដល់ការរំលត់ទុក្ខ គឺដូច្នេះ ។
វែងឆ្ងាយទៀត ការបកស្រាយខ្លះ នៃធម្មចក្កប្បវត្តនសូត្រ មានសេចក្តីពន្យល់ន័យ អំពីអរិយសច្ច៤ ចំណែកខ្លះទៀត គ្មានការពន្យល់ន័យទេ ។ ឧទាហរណ៍ ដូចជាការ បកស្រាយរបស់សវ៌ាស្តិវាទ បង្ហាញសច្ចៈថាជាទ្រឹស្តី ប្រើក្នុងវិធីសមាធិផ្សេងៗ ហើយ គ្មានសេចក្តីពន្យល់ន័យទេ ។ ក្នុងកំណែថ្មីថេរវាទ និងកំណែបកប្រែ ដោយអានស៊ីគៅ An Shigao អរិយសច្ច៤មានឲ្យ ការពន្យល់ន័យៈ
* ១- ធម្មជាតិនៃសេចក្តីទុក្ខ (ទុក្ខអរិយសច្ចៈ)
“នេះគឺអរិយសច្ចៈ នៃធម្មជាតិរបស់ទុក្ខ ជាតិជាទុក្ខ ជរាជាទុក្ខ ព្យាធិជាទុក្ខ មរណៈជាទុក្ខ សេចក្តី ស្តាយស្រណោះ សេចក្តីយំខ្សឹកខ្សួល សេចក្តីឈឺចាប់ សេចក្តីទោមនស្ស សេចក្តីអស់សង្ឃឹម គឺជាទុក្ខ ការជួបប្រសព្វជាមួយ របស់មិនជាទីពេញចិត្ត គឺជាទុក្ខ ការឃ្លាតចេញអំពីអ្វី ដែលជាទីពេញចិត្ត គឺជាទុក្ខ មិនបានអ្វីដែលចង់បាន គឺជាទុក្ខ ដោយសង្ខេប បញ្ចក្ខន្ធប្រកបដោយឧបាទាន (ការជាប់ជំពាក់ចិត្ត) គឺជាទុក្ខ ។
* ២- ប្រភពនៃសេចក្តីទុក្ខ (ទុក្ខសមុទយអរិយសច្ចៈ)
“នេះគឺអរិយសច្ចៈ នៃប្រភពនៃសេចក្តីទុក្ខ តណ្ហាដែលនាំឲ្យកើតភពថ្មី ប្រកប ដោយសេចក្តីត្រេកត្រអាល និងរាគៈ ស្វែងរកសេចក្តីត្រេកត្រអាល ជិតនិងឆ្ងាយ គឺកាមតណ្ហា ភវតណ្ហា និងវិភវតណ្ហា ។
* ៣- ការរលត់ទៅនៃទុក្ខ (ទុក្ខនិរោធអរិយសច្ចៈ)
“នេះគឺអរិយសច្ចៈ នៃការរលត់ទៅនៃទុក្ខ ការរលត់អស់ ឥតមានសេសសល់ និងការឈប់នៃតណ្ហានោះ ការបោះបង់ចោល ការរលាស់ចោលវា ការបាននូវសេរីភាព អំពីវា មិនអាស្រ័យដោយសាវា ។
* ៤- ផ្លូវទៅកាន់ការរំលត់ទុក្ខ (ទុក្ខនិរោធគាមិនីបដិបទា អរិយសច្ចៈ)
“នេះគឺអរិយសច្ចៈ នៃផ្លូវទៅកាន់ការរំលត់ទុក្ខ គឺអរិយដ្ឋង្គិកមគ្គ (មគ្គដ៏ប្រសើរ ប្រកបដោយអង្គ៨ប្រការ): សម្មាទិដ្ឋិ សម្មាសំកប្បៈ សម្មាវាចា សម្មាកម្មន្តៈ សម្មាអាជីវៈ សម្មាវាយាមៈ សម្មាសតិ សម្មាសមាធិ ។
ទំនាក់ទំនងរបស់អរិយដ្ឋង្គិកមគ្គ
ក្នុងការបកស្រាយ នៃធម្មចក្កប្បវត្តនសូត្រ ដែលមាននៅក្នុងសំយុក្តអាគម គ្មានការបរិយាយអំពីអរិយដ្ឋង្គិកមគ្គទេ ។ សមាធិលើអរិយសច្ច៤ ត្រូវគេជ្រើសរើសយក ជាមគ្គវិញ ។
ការបកស្រាយ
ក្នុងចំណោមការសិក្សា ជំនាន់ដើម ផ្នែកព្រះពុទ្ធសាសនា សាលា ឯកវ្យាវហារិកៈ Ekavyāvahārika គាំទ្រទ្រឹស្តីដែលថា បន្ទូលរបស់ព្រះពុទ្ធ មានន័យរួមតែមួយ ដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់ហើយថាអរិយសច្ចៈ៤ អាចចម្រើនឲ្យសម្រេចបាន ដោយសាបញ្ញាតែមួយ ។ និកាយឥណ្ឌានមួយទៀត មហីសាសកៈ Mahīśāsakas គាំទ្រថា អរិយសច្ច៤ត្រូវសមាធិ រួមជាមួយគ្នា ។
តាមភិក្ខុថនិស្សរោ Thanissaro អរិយសច្ច៤ ជាការប្រសើរ ត្រូវយល់ច្បាស់ ថាជាប្រភេទនៃការពិសោធន៍ មិនមែនជំនឿទេ ។
អរិយសច្ច៤និងឈូកសូត្រ
អត្ថបទនៃឈូកសូត្រ (សំស្រ្កឹតៈសទ្ធម៌បុណ្ឌរីកសូត្រ Saddharma Puṇḍarīka Sūtra) មានទស្សនៈចំពោះអរិយសច្ច៤ ថាជាការប្រៀនប្រដៅដំបូង របស់ព្រះពុទ្ធ ប៉ុន្តែមិនមែនជា ការបង្រៀនចុងក្រោយទេ ។ ក្នុងវគ្គទី៣ សូត្រនេះបង្ហាញ អ្វីដែលហៅថាធម៌ដ៏អស្ចារ្យ និងខ្ពង់ខ្ពស់បំផុតៈ
ក្នុងកាលកន្លងមកនេះ នៅពារាណសី អ្នកបង្វិលកង់ព្រះធម៌ នៃអរិយសច្ច៤ ចែកនូវភាពខុសគ្នា ហើយទេសនាថា អ្វីៗទាំងអស់កើតឡើងហើយ ត្រឡប់ជាវិនាសសាប សូន្យទៅវិញ មានខន្ធ៥ជាគ្រឿងប្រដាប់ ។ ឥឡូវនេះ អ្នកបង្វិលកង់ដ៏ឧត្តម ខ្ពង់ខ្ពស់បំផុត នៃព្រះធម៌ ។ ព្រះធម៌នេះមានជម្រៅ ដ៏ខ្លាំងហើយមិនងាយ នឹងយល់បាន មានតែមនុស្សមួយចំនួនតិច ដែលជឿតាមព្រះធម៌ ។ តាំងតែពីពេល ដែលកន្លងមក យើងធ្លាប់បានឮ ព្រះដ៏មានព្រះភាគប្រៀនប្រដៅ ប៉ុន្តែយើងពុំដែលឮព្រះធម៌ ដែលជ្រាលជ្រៅ អស្ចារ្យហើយឧត្តុងឧត្តម យ៉ាងនេះទេ ។ តាំងពីព្រះដ៏មានព្រះភាគ ទូន្មានធម៌នេះមក យើងទាំងអស់គ្នាទទួលស្វាគមន៍ ដោយសេចក្តីរីករាយ ។
ព្រះភិក្ខុនិឆិរេន Nichiren (ភិក្ខុជាតិជប៉ុន) ដែលការទូន្មានរបស់ព្រះអង្គ មានមូលដ្ឋានក្នុងឈូកសូត្រ បានប្រកាសក្នុងលិខិត “ការប្រៀបធៀប រវាងឈូកសូត្រនឹងសូត្រដទៃ” ថា ទ្រឹស្តីនៃអរិយសច្ច៤ ជាការបង្រៀនពិសេស ពន្យល់ចំពោះតែ សាវ័កសិស្សប៉ុណ្ណោះ ចំណែកឯឈូកសូត្រវិញ គឺបង្រៀនស្មើៗគ្នាទាំងអស់ ។
អានាបានសតិ
អានាបានសតិ មានន័យថា សតិនៃការដកដង្ហើម (អានាបាន=ដង្ហើមចូលនិងដង្ហើម ចេញ) គឺជាបែបសមាធិមួយ នៃព្រះពុទ្ធសាសនា ដែលមានជាទូទៅក្នុង សាលាព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ និងក្នុងកម្មវិធីចម្រើនសតិ នៅបស្ចឹមប្រទេសផងដែរ ។
តាមប្រពៃណី អានាបានសតិ ជាដំបូង បង្រៀនដោយព្រះពុទ្ធ ក្នុងសូត្រជាច្រើន ដូចជាអានាបានសតិសូត្រ ។ អានាបានសតិមានន័យថា ដឹងនូវវេទនារម្មណ៍ក្នុងកាយ តាមសកម្មភាពនៃការដកដង្ហើម តាមការអនុវត្ត នៃវិធីចម្រើនសតិ ។
ប្រភពដើមក្នុងពុទ្ធសាសនា
អានាបានសតិ ជាការចម្រើនសមាធិ ដ៏សំខាន់ក្នុងប្រពៃណី ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ Tiantai និង Chán/Zen ហើយនិងផ្នែកមួយ ក្នុងចំណោមកម្មវិធីសិក្សា របស់ពួកបស្ចឹមប្រទេសសម័យថ្មី ដែលមានការចម្រើនសតិ ជាមូលដ្ឋាន ។ ទាំងក្នុងសម័យចាស់ និងសម័យថ្មី អានាបានសតិ ប្រហែលជាវិធី ដែលពុទ្ធសាសនិក ប្រើច្រើនបំផុត សម្រាប់ការពិនិត្យមើល បាតុភូតកាយ ។ អានាបានសតិសូត្រ ពន្យល់អំពីការដកដង្ហើមចូល និងការដកដង្ហើមចេញ ជាចំណែកមួយនៃ ការផ្ចង់ស្មារតី លើកាយទាំងមូល ក្នុងភាពស្ងប់ស្ងាត់ ហើយទូន្មានថា អានាបានសតិសមាធិ ជាវិធីចម្រើន កត្តានៃការត្រាស់ដឹង (ពោជ្ឈង្គ៧): សតិ ធម្មវិចយៈ វិរិយៈ ដែលនាំទៅដល់បីតិ បន្ទាប់មកបស្សទ្ធិ ដែលនាំបន្តទៅដល់សមាធិ និងឧបេក្ខា ។ នៅទីបញ្ចប់ព្រះពុទ្ធបង្រៀនថា ជាមួយនឹងការចម្រើន ពោជ្ឈង្គ៧ តាមលំដាប់យ៉ាងនេះ ការចម្រើនអានាបានសតិ នឹងដឹកនាំទៅដល់ ការរួចចាកផុត អំពីទុក្ខ (និព្វាន) ។
ជាប្រពៃណី អានាបានសតិ ត្រូវគេយកមកប្រើ ជាមូលដ្ឋានដើម្បី បណ្តុះបណ្តាលសមាធី ដរាបដល់បានសម្រេចឈាន ពេញបរិបូណ៌ ។ នេះគឺកំរិតថ្នាក់ ដែលព្រះពុទ្ធបានដល់ នៅពេលដែលព្រះអង្គ ស្វែងរកការត្រាស់ដឹង ។
ការអនុវត្ត
ប្រភពប្រពៃណីចាស់
វិធីជាប្រពៃណី ដែលព្រះពុទ្ធបានប្រទានឲ្យ ក្នុងអានាបានសតិសូត្រ គឺចូលទៅក្នុងព្រៃហើយអង្គុយក្រោមម្លប់ឈើ រួចពិនិត្យមើលដង្ហើម ។ បើដង្ហើមវែង ឲ្យដឹងប្រាកដថា ជា ដង្ហើមវែង បើដង្ហើមខ្លី ឲ្យដឹងប្រាកដថា ជាដង្ហើមខ្លី ។
នៅពេលដែលដកដង្ហើមចូល និងដកដង្ហើមចេញ យោគាវចរ(អ្នកធ្វើសមាធិ)ត្រូវៈ
* បង្ហាត់ចិត្តឲ្យដឹង អារម្មណ៍មួយឬច្រើនៈ កាយទាំងមូល បីតិ សុខៈ ចិត្ត និងដំណើរនៃចិត្ត ។
* បង្ហាត់ចិត្តឲ្យប្រុងប្រៀបចំពោះ អារម្មណ៍មួយឬច្រើនៈ ការប្រែប្រួល ការមិនជាប់ជំពាក់ ការឈប់ និងការបោះបង់ ។
* សភាពស្មើ សភាពពេញចិត្ត ឬសភាពរួចរំដោះនៃចិត្ត ។
វិធីក្រៅគម្ពីរបិដក ដែលគេនិយមប្រើសព្វថ្ងៃ មានមូលដ្ឋានក្នុងវិសុទ្ធិមគ្គ មាន៤ដំណាក់ៈ
១- រាប់ដង្ហើមចេញពី១ដល់១០ រួចសារឡើងវិញដដែលៗ
២- រាប់ដង្ហើមចូលពី១ដល់១០ រួចសារឡើងវិញដដែលៗ
៣- ដាក់សតិលើដង្ហើម ដោយមិនរាប់
៤- ដាក់សតិនៅត្រង់រន្ធច្រមុះ លើបបូរមាត់ ដែលដង្ហើមចេញចូល ។
ប្រភពសម័យថ្មី
ដំបូងដើម្បីឲ្យការហាត់បានជោគជ័យ គេត្រូវបូជាកម្លាំងចិត្ត ដើម្បីការហាត់ ហើយដាក់ទិសដៅសម្រាប់ពេលធ្វើសមាធិ ។ គេអាចសម្រេចចិត្តថា ត្រូវធ្វើអានាបានសតិ នៅពេលអង្គុយ ឬដើរ ឬឆ្លាស់ដើរនិងអង្គុយ ជាមួយគ្នា ។ បន្ទាប់មកគេអាចប្រុងស្មារតី លើដង្ហើមតាមច្រមុះ: ការប៉ះក្នុងរន្ធច្រមុះ នៃខ្យល់ចូលម្តងៗ ហើយនិងការដឹង អំពីខ្យល់ចេញម្តងៗនៅលើបបូរមាត់លើ ។ ជួនកាលគេពន្យល់យោគាវចរ ឲ្យដឹងដង្ហើមព្រមគ្នា នៅចំណុចក្រោមផ្ចឹតបន្តិច ហើយនិងក្រោមផ្ទៃនៃកាយ ។ យោគាវចរអាចរាប់ ដង្ហើមចូល១ ២ ៣ រហូតដល់១០ ហើយចាប់ផ្តើមពី១មកវិញ ។ ជួនកាលអ្នកខ្លះរាប់ដង្ហើមចេញ ១ ២ ៣ លើដង្ហើមដែលដកចេញ និងចូលទាំង២ ។ កាលណាគេច្រឡំលេខ គេត្រូវចាប់ផ្តើមពីដំបូងមកវិញ ។
តាមការអនុវត្តិន៍ ទូន្មាននៅក្នុងប្រពៃណីហ្សេន The Three Pillars of Zen គេរាប់ដង្ហើមចូល១ ២ ៣ មួយរយៈ រួចហើយប្តូរទៅរាប់ ដង្ហើមចេញវិញ ។ កាលណាការរាប់របស់គេ លែងមានកំហុស គេត្រូវប្រុងស្មារតីទៅលើតែដង្ហើម ដោយមិនរាប់ទៀតទេ ។ មានយោគាវចរខ្លះ ប្រើតែវិធីរាប់ដង្ហើមនេះ អស់មួយជីវិត ។ ចំពោះសិស្សថ្មី គេទូន្មានឲ្យធ្វើខ្លីៗ ប្រមាណ១០ឬ១៥នាទី ក្នុងមួយថ្ងៃ ។ គ្រូឬអ្នកបង្ហាញផ្លូវណាមួយ ទុកជាអ្នកសំខាន់ ក្នុងការហាត់រៀន របស់ពុទ្ធសាសនិក ដូចគ្នានឹងសង្ឃ ដើម្បីការណែនាំ ។ កាលណាសតិរបស់គេ លោតចេញពីដង្ហើម ដែលអាចកើតឡើង ចំពោះអ្នកហាត់រៀនថ្មី និងចាស់ដូចគ្នា ព្រោះគំនិតរាយមាយ ឬអ្វីមួយមករំខាន ពេលនោះគេគ្រាន់តែ ត្រឡប់ស្មារតីរបស់គេ ទៅលើដង្ហើមវិញ ។ លោកហ្វីល្លីបហ្គោលដិន បាននិយាយថា ការហាត់ រៀនសំខាន់ មាននៅពេលដែលយោគវចរ ដាក់សតិប្រុងប្រយ័ត្ន ត្រឡប់មកលើដង្ហើមវិញ ។
ការដកដង្ហើម២យ៉ាង
អានាបានសតិជាបច្ចេកទេស ដែលគេប្រើជាទូទៅ ដោយដាក់សតិ មូលទៅលើដង្ហើម នៅពេលដកដង្ហើមចេញចូល តាមធម្មតារបស់វា ។ លើកលែងតែរបៀប ដែលហៅថាដើមឫស្សី នៅពេលនោះគេដកដង្ហើម ចេញចូល ដាច់ៗ ដូចគេយកដៃច្បូតដើមឫស្សី។ ក្នុងការច្រៀងក្នុងបំពង់ក throat singing ជាទូទៅក្នុងចំណោម ភិក្ខុទិបេនិងមុងហ្គោល ដង្ហើមចេញយឺតហើយវែង ក្នុងពេលសូត្រធម៌ ជាការអនុវត្តន៍ដ៏សំខាន់ ។ សម្លេងនៃការសូត្រធម៌ ក៏ប្រើដើម្បីផ្ចង់ស្មារតី ទៅក្នុងអារម្មណ៍មូលតែមួយ នៃសមាធិដែរ នៅពេលដែលការដឹងខ្លួនរលត់ទៅ ព្រោះវិញ្ញាណបានត្រូវ ស្រូបចូលទៅក្នុងវិស័យ នៃសម្លេងសុទ្ធ ។ ក្នុងការចម្រើនសមាធិរបស់ហ្សេន Zen គំនូសសំខាន់គឺស្ថិតនៅលើ ការរក្សាថាមពលនៅត្រង់ពោះ (dantian or tanden, elixir field) ហើយដង្ហើម ចេញយឺតហើយវែង សម្រាប់ឲ្យបាននូវឯកគ្គតាចិត្ត (អារម្មណ៍មូលតែមួយ) ។
ការបង្ហាញបែបវិទ្យាសាស្រ្ត
ការបង្ហាញតាមបែបវិទ្យាសាស្រ្ត បានឲ្យឃើញថា អានាបានសតិ ជួយពង្រឹងដល់ការផ្ចង់ស្មារតី ដល់ការយល់ដឹង ពន្យាពេលកុំឲ្យខួរក្បាលចាស់ ទ្រុតទ្រោមតាមធម្មជាតិ ហើយបង្កើនគុណភាព នៃរូបធាតុប្រផេះ grey matter របស់ខួរក្បាល ដែលទាក់ទងទៅនឹងមនសិការៈ ។
ថ្នាក់នៃអានាបានសតិ
ជាផ្លូវការណ៍ អានាបានសតិមាន១៦ថ្នាក់ ឬការស្មឹងស្មាត១៦បែប ដែលចែកជាក្រុម៤ៗតទៅទៀត ។ ក្រុម៤ទី១ទាក់ទងទៅនឹង ការផ្ចង់ស្មារតីលើដង្ហើម (កាយសង្ខារ) ។ ក្រុម៤ទី២ទាក់ទងនឹង ការផ្ចង់ស្មារតី លើវេទនាទាំងឡាយ (ចិត្តសង្ខារ) ។ ក្រុម៤ទី៣ទាក់ទងនឹង ការផ្ចង់ស្មារតី លើចិត្តទាំងឡាយ ។ ក្រុម៤ទី៤ទាក់ទងនឹង ការផ្ចង់ស្មារតី លើធម៌ទាំងឡាយ (ប្រៀបធៀបសម្មាសតិនិង សតិបដ្ឋាន) ។ អានាបានសតិត្រូវចម្រើន រៀងតាមថ្នាក់ ជាលំដាប់លំដោយ ចាប់ផ្តើមពីទី១ឡើងទៅ ទោះបីជាយោគាវចរ បានហាត់រៀន គ្រប់ទាំង១៦ថ្នាក់ហើយក៏ដោយ ។
សតិបដ្ឋាន អានាបានសតិ ក្រុម៤
1. ពិចារណាអំពីកាយ 1. ដកដង្ហើមវែង ក្រុម៤ទី១
2. ដកដង្ហើមខ្លី
3. ពិសោធន៍ក្នុងកាយទាំងមូល
4. រម្ងាប់កាយសង្ខារ
2. ពិចារណាអំពីវេទនា 5. ពិសោធន៍បីតិ ក្រុម៤ទី២
6. ពិសោធន៍សុខៈ
7. ពិសោធន៍ចិត្តសង្ខារ
8. រម្ងាប់ចិត្តសង្ខារ
3. ពិចារណាអំពីចិត្ត 9. ពិសោធន៍ចិត្ត ក្រុម៤ទី៣
10. ធ្វើចិត្តឲ្យរីករាយ
11. ធ្វើចិត្តឲ្យចុះក្នុងសមាធិ
12. ធ្វើចិត្តឲ្យរួចរំដោះ
4. ពិចារណាអំពីធម៌ 13. ពិចារណាអំពីអនិច្ចំ ក្រុម៤ទី៤
14. ពិចារណាពីការថយរាគៈ
15. ពិចារណាអំពីការឈប់
16. ពិចារណាអំពីការបោះបង់
ក្នុងប្រពៃណីថេរវាទ
តាមគ្រូជាច្រើន ក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ អានាបានសតិតែឯង ក៏អាចនាំផ្លូវឲ្យទៅដល់ ការកំចាត់បង់ កិលេសទាំងអស់ ហើយដល់ការត្រាស់ដឹង ជាទីបំផុតបាន ។ អានាបានសតិនេះ អាចអនុវត្តន៍ជាមួយនឹង សមាធិនៃប្រពៃណីផ្សេងទៀត ដូចជាសតិបដ្ឋាន និងមេត្តាភាវនាជាដើម ដូចគេបានធ្វើក្នុងទំនៀម ថេរវាទសម័យថ្មី ។
ក្នុងប្រពៃណីចិន
ក្នុងគ្រឹស្តសតវត្ស៍ទី២ ភិក្ខុអានស្ហីគៅ An Shigao មកពីតំបន់ពាយព្យ នៃប្រទេសឥណ្ឌា ចូលទៅក្នុងប្រទេសចិន ហើយបានជាអ្នកបកប្រែទី១ នូវគម្ពីរពុទ្ធសាសនា ជាភាសា ចិន ។ ព្រះអង្គបានបកប្រែកំណែថ្មីមួយ នៃអានាបានសតិសូត្រ ក្នុងចន្លោះគ.ស១៤៨ និងគ.ស១៧០ ។ កំណែថ្មីនេះមានអត្ថបទ វែងច្រើនជាងអ្វី ដែលមានក្នុងឯកោត្តរ អាគម Ekottara Āgama ហើយមានចំណងជើងថា មហាអានាបានសតិសូត្រ (Ch. 大安般守意經) (Taishō Tripiṭaka 602) ។
នៅកាលបរិច្ឆេទក្រោយមកទៀត ភិក្ខុពុទ្ធចិង្គ Buddhacinga ដែលគេច្រើនស្គាល់ថា Fotudeng (佛圖澄) (231-349 CE) មកកាន់ប្រទេសចិន ពីអាស៊ីភាគកណ្តាល ក្នុងគ.ស៣១០ ហើយបានផ្សាយ ព្រះពុទ្ធសាសនា យ៉ាងទូលាយ ។ គេនិយាយថា ព្រះអង្គបានបង្ហាយអំពីឫទ្ធានុភាព របស់ព្រះអង្គជាច្រើន ហើយអាចប្តូរជំនឿ របស់ស្តេចក្រាញ់ ក្នុងតំបន់នៃប្រទេសចិននោះ មកព្រះពុទ្ធសាសនាវិញបាន ។ ព្រះអង្គមានកិត្តិនាមល្បី ព្រោះបានបង្រៀនសមាធិ ជាពិសេសអានាបានសតិ ។ ជាទូទៅព្រះអង្គបង្រៀន អានាបានសតិ តាមវិធីរាប់ដង្ហើម ធ្វើដូច្នេះដើម្បីសម្រួល ដល់ការដកដង្ហើម ហើយក្នុងពេល ជាមួយគ្នា ផ្ចង់ស្មារតីទៅលើ សភាពស្ងប់នៃសមាធិចិត្ត ។ ដោយបង្រៀនទាំង បច្ចេកទេសនៃសមាធិ ព្រមទាំងទ្រឹស្តីធម៌ផង ព្រះអង្គបានធ្វើឲ្យព្រះពុទ្ធសាសនា ល្បីល្បាញយ៉ាងឆាប់រហ័ស ។ តាមព្រះគ្រូណានហូវៃជិន Nan Huaijin ក្រៅអំពីរឿងសន្មត់ ផ្នែក ទ្រឹស្តីនៃភាពសូន្យទទេ និងលោកិយ ព្រះពុទ្ធសាសនាបានផ្តល់ នូវរបៀបផ្សេងៗ ដើម្បីបានសម្រេច អានុភាពនៃជំនឿសាសនា និងការចូលស៊ប់ក្នុងសមាធិ ដែលគេជឿទុកចិត្តបាន ។ នេះជាហេតុផល ដែលឲ្យព្រះពុទ្ធសាសនា ចាប់ផ្តើមរីកចម្រើនយ៉ាងខ្លាំង ជាមួយនឹងភិក្ខុហ្វូទូដេង Fotudeng ។
ដោយមានភិក្ខុជាច្រើនអង្គទៀត ដូចជា កុមារាជីវៈ ធម្មនន្ទិ គោតមសង្ឃទេវៈ និងពុទ្ធ ភទ្រ មកកាន់តំបន់ខាងកើត ការបកប្រែ អត្ថបទអំពីសមាធិ បានធ្វើដោយល្អ ដែលបង្រៀនអំពី បច្ចេកទេសចម្រើន អានាបានសតិ ផ្សេងៗដែលគេកំពុងប្រើ ក្នុងប្រទេសឥណ្ឌា ។ របស់ទាំងនេះ ក៏បានបញ្ចូលជាចំណែករួម ក្នុងប្រពៃណីព្រះពុទ្ធសាសនាផ្សេងៗ ថែមទាំងអ្វីដែលជាប្រពៃណី ក្រៅព្រះពុទ្ធសាសនា ដូចជាតាវនិយម Taoism ទៀតផង ។
ក្នុងគ្រឹស្តសតវត្ស៍ទី៦ សាលាតៀនតាយ Tiantai បានបង្កើតឡើង បង្រៀនឯកយាន (One Vehicle) ជាយានដើម្បីការសម្រេចពុទ្ធភូមិ (Buddhahood) ជាគោលការណ៍សំខាន់ ហើយមានបែបសមថសមាធិ៣ ដែលទាក់ទងទៅនឹងទស្សនវិស័យ នៃអនត្តាសមាធិ ជីវិតបណ្តោះអាសន្ន (មិនតាំងនៅយូរ) ហើយនិងមធ្យោបាយ នៃវិធីធ្វើឲ្យសម្រេចផល ។ សាលាតៀនតាយ បានដាក់ភាពសំខាន់ទៅលើ អានាបានសតិ ស្របតាមទ្រឹស្តីសមាថៈនិងវិបស្សនា ។ ក្នុងប្រទេសចិន ចំណេះចេះដឹងនៃសមាធិ របស់តៀនតាយ ធ្វើឲ្យមានឈ្មោះល្បីល្បាញ ថាមានរបៀបរៀបរយ និងទេពកោសលល្អ ។ អ្នកបង្កើតក្រុមតៀនតាយ សមណជីយី Zhiyi បានសរសេរអត្ថកថា និងបទនិពន្ធខ្លីៗជាច្រើន អំពីសមាធិ ។ ក្នុងចំណោមអត្ថបទទាំងនោះ មហាសមថ-វិបស្សនារបស់ព្រះអង្គ (Móhē Zhǐguān) និងទ្វារព្រះធម៌ល្អិតល្អន់ (Liù Miào Fǎmén) ៦ទៀត ត្រូវបានគេអានច្រើនជាងគេ ក្នុងប្រទេសចិន ។ សមណជីយីបានចែក ការដកដង្ហើមជា៤យ៉ាងគឺ ដង្ហើមដង្ហក់ (chuǎn) ដង្ហើមយឺត (fēng) ដង្ហើមជ្រៅហើយស្ងាត់ (qì) ដង្ហើមស្ងៀមឬសម្រាក (xi) ។ ព្រះអង្គបញ្ជាក់ថា ដង្ហើម៣ខាងដើមមិនត្រឹមត្រូវទេ ដង្ហើមទី៤ទើបត្រូវ គឺថាដង្ហើមត្រូវ ស្ងៀមឬសម្រាក ។ ព្រះថេរៈ Hsuan Hua ដែលបង្រៀនព្រះពុទ្ធសាសនា Chán/Zen និងព្រះពុទ្ធសាសនា ដែនដីបរិសុទ្ធ ក៏បានបង្រៀនថា ដង្ហើមខាងក្រៅ ត្រូវដល់សភាពស្ងៀម ក្នុងសមាធិដ៏ត្រឹមត្រូវ ។
អ្នកចម្រើនសមាធិ ដែលប៉ិនប្រសប់ មិនដកដង្ហើមចេញចូល ខាងក្រៅទៀតទេ ។ ដង្ហើមខាងក្រៅនោះបានឈប់ ហើយដង្ហើមក្នុង ធ្វើសកម្មភាពរបស់ថា ។ ជាមួយនឹងដង្ហើមក្នុង គ្មានខ្យល់ដង្ហើមចេញក្រៅ រន្ធច្រមុះឬមាត់ទេ ប៉ុន្តែខ្យល់ដង្ហើមចេញចូល តាមរន្ធស្បែកទាំងអស់ ។ បុគ្គលដែលមាន ដង្ហើមក្នុងយ៉ាងនេះ មើលទៅហាក់ដូចជា មនុស្សស្លាប់ ប៉ុន្តែគាត់មិនស្លាប់ទេ ។ គាត់មិនដកដង្ហើមខាងក្រៅមែន តែដង្ហើមខាងក្នុងរបស់គាត់ នៅមានជីវិត ។
ប្រពៃណីឥណ្ឌូ-ទិបេតាន
ក្នុងពូជពង្សអ្នកកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនាទីបេ អានាបានសតិប្រើសម្រាប់ ធ្វើចិត្តឲ្យស្ងប់ ដើម្បីរៀបចំខ្លួនឲ្យល្អ ដើម្បីប្រតិបត្តិអ្វីផ្សេងៗទៀត ។ អ្នកទស្សនវិទូមហាយាន ២រូបដ៏ល្បីគឺ អសង្គនិងវសុពន្ធុ ក្នុងសាវកភូមិ វគ្គក្នុងយោគាចារភូមិ-សាស្រ្ត Yogācārabhūmi-śāstra និងអភិធម្មកោស Abhidharma-kośa បានបញ្ជាក់ យ៉ាងច្បាស់ថា គាត់សំគាល់ថា អានាបានសតិ ជាការបដិបត្តិដ៏ជ្រៅ ដែលនាំទៅដល់ វិបស្សនា (ក្នុងភាពស្របគ្នា ជាមួយការបង្រៀន របស់ព្រះពុទ្ធ ក្នុងសូត្របិដក) ។ ដូច្នេះក៏ដោយ តាមអ្នកប្រាជ្ញ Leah Zahler បានបញ្ជាក់ ការអនុវត្តន៍ដែលទាក់ទង នឹងសមាធិ ដង្ហើមរបស់វសុពន្ធុឬអសង្គ ហាក់ដូចជាពុំបានឆ្លងទៅ ប្រទេសទីបេទេ ។ អសង្គភ្ជាប់ អានាបានសតិ១៦ថ្នាក់ ទៅនឹងសតិបដ្ឋាន៤ តាមរបៀបដូចគ្នានឹង អានាបានសតិសូត្រដែរ ប៉ុន្តែដោយគាត់ពុំបាន បញ្ជាក់ឲ្យច្បាស់លាស់ ចំណុចត្រង់នេះក៏ បាត់បង់ពីអត្ថាធិបាយ លើកក្រោយ របស់ជនជាតិទិបេតានទៅ ។
ជាលទ្ធផល ពូជពង្សទិបេតានធំបង្អស់ គឺគេលុក Geluk ឃើញអានាបានសតិ គ្រាន់តែជាការបដិបត្តិមួយ មានប្រយោជន៍សម្រាប់ ការរៀបចំចិត្ត គ្មានអ្វីទៀតទេ ។ ហ្សាល័រ Zahler សរសេរថាៈ
ប្រពៃណីនៃការបដិបត្តិ ជាប្រភេទមួយ ក្នុងនេះ សតិនៃការដកដង្ហើម បានក្លាយជាមូលដ្ឋាន សម្រាប់ការវិនិច្ឆ័យ ដែលសំអាងលើការពិត ចំពោះប្រធាន ដូចជាបញ្ចក្ខន្ធ ។ ដោយសារការវិនិច្ឆ័យ ដែលសំអាងលើការពិត យោគាវចរអាចធ្វើឲ្យចម្រើន តាមផ្លូវរបស់អ្នកស្តាប់ តាមការឃើញនិងសមាធិ ។ ទាំងនេះហាក់ដូចជា យ៉ាងហោចណាស់ក៏ អាចនិយាយថា កំណែរបស់វសុពន្ធុនិងអសង្គ ទាំងពីរនៃវិធីនេះ ស្រដៀងគ្នា តែផ្សេងគ្នាពី បញ្ញាសមាធិជំនាន់ថ្មី របស់ថេរវាទ, ហើយថាអ្នកចេះដឹងគេលុក មិនអាចរៀបចំ ឡើងវិញ នូវសតិនៃការដកដង្ហើម ដោយគ្មានប្រពៃណី នៃការបដិបត្តិ ព្រោះមានការខុសគ្នាខ្លាំង រវាងការវិនិច្ឆ័យ ដែលសំអាងការពិត ដោយការពិនិត្យឃើញ ហើយនិងការវិនិច្ឆ័យតាមផលវិបាក (thal ‘gyur, prasaanga) ឬតក្កសាស្ត្រ syllogisms ដែលពួកគេលុក ធ្លាប់ស្គាល់ ។ ដូច្នេះពិតមែនតែ អ្នកចេះដឹងគេលុក បានពន្យល់វែងឆ្ងាយ អំពីប្រព័ន្ធស មាធិនៃការដកដង្ហើម ក្នុងអត្ថបទរបស់វសុពន្ធុនិងអសង្គ សេចក្តីពន្យល់ទាំងនោះ មិន ពេញជាសមាធិនៃដង្ហើម ថ្នាក់ខ្ពស់ក្នុងអត្ថបទទាំងនោះទេ ។ ហាក់ដូចជា អ្នកសរសេរគម្ពីរគេលុក ឬអ្នកប្រាជ្ញសម័យថ្មី Lati Rinpoche និង Gendun Lodro មិនមានជំហ៊រនឹងសម្រេចថា នៅដំណាក់ការទី១ នៃដង្ហើមសមាធិ របស់ប្រព័ន្ធវសុពន្ធុ ថ្នាក់ទី៥ ស្របគ្នានឹងការសម្រេចបញ្ញាពិសេស ហើយថា៤ថ្នាក់ដំបូង ត្រូវតែជាវិធីចម្រើន បញ្ញាពិសេសនោះទេ ។ ហ្សាល័រ Zahler បន្តទៀតថា ហាក់ដូចជា…ប្រពៃណីសមាធិមាន ការធ្វើវិភាគទៅលើការសង្កេត ការវិនិច្ឆ័យដែលសំអាងការពិត ក្នុងផ្ទៃនៃសមាធិ មិនបានឆ្លងកាត់ទៅក្នុង ប្រទេសទីបេត៍ទេ អ្វីដែលអ្នកនិពន្ធគេលុក ហៅថាវិភាគសមាធិនោះ គឺការវិនិច្ឆ័យតាម បែបតក្កសាស្ត្រ ក្នុងផ្ទៃសមាធិ ។ ដូច្នេះជមយាងសយ្បា Jamyang Shaypa មិនបានសំ គាល់ឃើញថា អាចមានវិភាគសមាធិមួយ ដែលមានមូលដ្ឋានលើការសង្កេត សូម្បីតែ នៅពេលដែលគាត់សូត្រវគ្គនៃ ដង្ហើមសមាធិ ក្នុង Treasury of Manifest Knowledge របស់វសុពន្ធុ ហើយជាពិសេស Grounds of Hearers របស់អសង្គ ដែលមានការអធិប្បាយ អំពីវិភាគសមាធិនេះ ។
ស្ទីហ្វិនបាតសឺល័រ Stephen Batchelor ដែលជាភិក្ខុច្រើនវស្សា ក្នុងពូជពង្សគេលុក បានពិសោធន៍ជាដំបូងដៃ ។ ព្រះអង្គសរសេរថា ប្រព័ន្ធនៃការចម្រើនសតិនេះ មិនបានរក្សាទុក នៅក្នុងប្រពៃណីទីបេត៍ទេ ។ គេលុកឡាម៉ាបានជ្រាប អំពីវិធីនេះ ហើយអាចចង្អុលបង្ហាញ ការរៀបរាប់យ៉ាងវែង នូវការចម្រើនសតិ ក្នុងកិច្ចការណ៍នៃអភិធម្ម របស់គេ ។ ប៉ុន្តែជីវិតនៃការអនុវត្តន៍ ត្រូវបាត់បង់មួយផ្នែកធំ (មានតែក្នុង dzog-chen ទើបយើងឃើញអ្វីមួយប្រហែលគ្នានេះ) ។ ចំពោះជនជាតិទិបេតានជាច្រើន ពាក្យថាសតិ ឬ dran pa ត្រូវគេយល់ស្ទើរទាំងអស់ ថាជាការចងចាំ ឬការរឭក ។ យ៉ាងណាក៏ដោយ តាមការកត់ត្រា របស់ភិក្ខុបាតសឺល័រ ក្នុងប្រពៃណីផ្សេងៗទៀត ជាពិសេសដូចជាកគ្យុ Kagyu និងន្យិង្គមា Nyingma សតិដែលមានមូលដ្ឋាន លើការបដិបត្តិអានាបានសតិ ត្រូវគេចាត់ទុកថា ជាមធ្យោបាយដ៏ឧត្តម សម្រាប់ការធ្វើឲ្យចិត្តស្ងប់ ដើម្បីប្រុងប្រៀបខ្លួន នឹងហាត់ Dzogchen និង Mahamudra ខ្ពស់ទៀត ។ ចំពោះ Kagyupa ក្នុងបទនៃ Mahamudra គេគិតថាជាផ្លូវដ៏ឧត្តម សម្រាប់យោគាវចរ ដើម្បីប្តូរទៅក្នុងការ យកចិត្តមកជាអារម្មណ៍ របស់សមាធិ ហើយនិងធ្វើវិបស្សនា ឲ្យកើតឡើង ដោយមានសមាធិនេះជាគ្រឹះ ។ ព្រះគ្រូ ចោគ្យមត្រុង្គប Chogyam Trungpa ដ៏ល្បី ក្នុងសហសម័យ ជាមួយកគ្យុ Kagyu និងន្យិង្គមា Nyingma ជាការរំឭកអំពីទស្សនៈកគ្យុមហាមុទ្រា Kagyu Mahāmudrā បានសរសេរថា ដង្ហើមរបស់អ្នក ជារបស់ប្រដូច ជិតជាងគេបង្អស់ ទៅនឹងរូបភាពនៃចិត្តរបស់អ្នក គឺជារូបភាពនៃចិត្តរបស់អ្នក ក្នុងន័យណាមួយ ។ បណ្តាំជាប្រពៃណី ក្នុងវង្សនៃអ្នកធ្វើសមាធិ ដែលបានចម្រើនក្នុង ទំនៀមនៃកគ្យុ-ន្យិង្គមា មានមូលដ្ឋានលើគំនិតបញ្ចូល ចិត្តនិងដង្ហើមជាមួយគ្នា ។ ប៉ុន្តែពួកគេលុកអនុញ្ញាតថា គេអាច យកចិត្តតែម្យ៉ាង មកជាអារម្មណ៍របស់សមាធិ តាមកំណត់ហេតុរបស់ហ្សាល៍រ គេលុកមិនគាំទ្រគំនិតនេះ ជាមួយក្រុមសាសនាតូចៗ ដែលចូលចិត្តតែជម្លោះ ប្រឆាំងនឹងសមាធិរបស់ Dzogchen និង mahāmudrā ។
ក្នុងប្រពៃណីបញ្ចក្រាម Pañcakrama ដែលសំអាងលើនគជ៌ុន Nagarjuna គេនិយាយថា ការរាប់ដង្ហើមក្នុងអានាបានសតិ ជាការគ្រប់គ្រាន់ សម្រាប់បង្កើតការពិសោធន៍ នៃវិបស្សនា (ពិតមែនតែវាកើតឡើង នៅក្នុងរបៀបអនុវត្តន៍ ថ្នាក់ទីបញ្ចប់ ក្នុងយោគតន្ត្រ yogatantra ខ្ពស់បំផុត)
សំទោសបងតើខ្ញុំអាចសួរមួយសំនួរបានទេ?ហេតុអ្វីបានជាមនុស្សយើងមានប្រាជ្ញាខុសគ្នាមកពីហេតុអ្វីទៅ៕
សត្វលោកទក្នុងចក្រវាឡមានប្រាជ្ញាខុសគ្នា ឬ មានអត្តភាពខុសព្រោះការសន្សំហេតុ១៣យ៉ាងខុសគ្នាៈ
១.ទាន គឺ ការឲ្យដើម្បីធ្វើចិត្តផូរផង់ និងដើម្បីសង្គ្រោះសត្វលោក។
២.សីល គឺការប្រព្រឹត្តខ្លួនមិនឲ្យជាប់ទោសក្នុងច្បាប់ចក្រវាល ច្បាប់ធម្មជាតិ។
៣.នេក្ខមៈ គឺចេញចាកអត្តភាពជាអ្នកគ្រប់គ្រងសត្វលោក ហើយកាន់ភេទជា សមណៈ បុព្វជិត តាបស ឥសី។
៤.បញ្ញា គឺការចម្រើនញាណកម្ចាត់អវិជ្ជាកាមគុណតណ្ហា ដើម្បីខ្ជាក់ចោលភពទាំងបី។
៥.វីរយៈ គឺការតាំងចិត្តព្យាយាមចេញចាកភពទាំងបី។
៦.ខន្តី គឺការតាំងក្តីអំណត់អត់ធន់ក្នុងគុណធម៌ទោះបីបាបធម៌រំលោភបំពានយ៉ាណាក្តី។
៧.សច្ចៈ គឺការប្រកាន់សេចក្តីពិតប្រាកដនៃច្បាប់ធម្មជាតិជានិច្ច។
៨.អធិដ្ឋាន គឺការលើកចិត្តតម្កល់មាំក្នុងការចេញចាកភពទាំងបី។
៩.មេត្តា គឺចិត្តានុភាពនៃការជួយសង្គ្រោះសត្វលោក។
១០.ករុណា គឺកាយានុភាពនៃការធ្វើសកម្មភាពជួយសង្គ្រោះសត្វលោក។
១១.មុទិតា គឺចិត្តានុភាពនៃការមិនធ្វើសេក្តីប្រទូសជាធម្មជាតិ។
១២.ឧបេក្ខា គឺចិត្តានុភាពនៃការមិនលំអៀង មិនអង្គុយលើច្បាប់ធម្មជាតិ គឺកម្មផល។
១៣.សមាធិ គឺការប្រមូលសតិចេញពីគ្រឿងហ្មងសៅទាំងពួង ឆ្ពោះទៅរកសេចក្តីស្ងប់សុខ។
ខ្ញុំបាទសូមជួយឆ្លើយតបសំណួរបស់samkun ដោយ់ន័យសេចក្តីដូចរៀបរាប់ខាងលើ។ សេចក្តីគួរពុំគួរ សូមជួយមន្ថែមដើម្បីសាមគ្គីធម៌ ដើម្បីសេចក្តីត្រាស់ដឹងអនុត្តរធម៌។
ព្រះពុទ្ធសាសនាបានប្រដៅយើងអោយចេះរក្សាសីលជានិច្ចនិរន្ត៏តរៀងទៅទើបបាននូវសេចក្តីសុខទាំងកាយនឹងចិត្តឥតមានសៅហ្មងសោះឡើយ៕
ខ្ញុំបាទសូមសួរថា តើពិធីបុណ្យច័ន្ទសុក្រគីរីសូត្រមានប្រវត្តនិង របៀបរៀបចំដូចម្តេចដែរ សូមជួយបកស្រាយអោយខ្ញុំផង
ប្រវត្តិបុណ្យភ្ជុំបិណ
ពាក្យថា “ភ្ជុំបិណ្ឌ” មកពីពាក្យ “ភ្ជុំ” រួមគ្នាជាមួយពាក្យ “បិណ្ឌ” ដែលមានន័យថា : ភ្ជុំគឺការប្រមូលផ្តុំ ឬប្រជុំបិណ្ឌ (មកពីភាសាបាលី) “ដុំបាយ” ដូចេ្នះយើងអាចសម្គាល់ពាក្យនេះ តាមវិធីងាយបានថា គឺជា “ការប្រជុំ ឬប្រមូលផ្តុំដុំបាយ” (ការពូតដុំ បាយជាដុំៗដែលយើងហៅថា “បាយបិណ្ឌ”) ។
បើតាមតម្រាចារតាមប្រវត្តិសាស្ត្រនៃប្រទេស កម្ពុជាយើង បានបង្ហាញថាពិធីបុណ្យភ្ជុំបិណ្ឌគឺកើតមានតាំងពីបុរាណកាលមកម្ល៉េះ។ ប៉ុន្តែទាស់ត្រង់ថា កាលពីសម័យមុនគេមិនហៅថា បុណ្យភ្ជុំទេ ដោយនៅក្នុងពិធីនេះគេមានបែងចែកចេញជាពីរថ្នាក់។ ថ្នាក់ដំបូង គឺគេចាប់ផ្ដើមធ្វើចាប់ពីថ្ងៃ ១រោច រហូតដល់ថ្ងៃ១៤រោច ជាវារកភត្ត (ភត្តធ្វើតាមថ្ងៃ) ជាបន្តបន្ទាប់។ ចំណែកមួយថ្នាក់ទៀតគេធ្វើនៅថ្ងៃ ១៥រោច ដែលគេហៅថាបុណ្យភ្ជុំ។ ពិធីបុណ្យទាំងពីរថ្នាក់នេះ បច្ចុប្បន្នត្រូវបានយើងបូកបញ្ចូលគ្នា ហើយហៅកាត់ថា ពិធីបុណ្យបិណ្ឌភ្ជុំនេះឯង។
រឿងទាក់ទងនឹងបុណ្យភ្ជុំបិណ្ឌ
អ្នកប្រាជ្ញ[នរណា?]បានបង្កើតឲ្យមានគម្ពីរ ៣ ដែលទាក់ទងទៅនឹងពិធីបុណ្យកាន់បិណ្ឌគឺ :
គម្ពីរ បេតវត្ថុ : បកស្រាយពីរឿងប្រេត គម្ពីរអានិសង្ឃបិណ្ឌនិយាយអំពីផលនៃការធ្វើបុណ្យ
គម្ពីរពិទ្យាធរ ឬគម្ពីរវិជ្ជាធរៈ និយាយតំណាលអំពីប្រពៃណីរបស់ជាតិខែ្មរ ដែល ជាប់ទាក់ទងមកដល់សព្វថៃ្ង
គម្ពីរវិមានវត្ថុ គម្ពីរធម្មបទ ជា ដើម…។
បើតាមគម្ពីរ “ពិទ្យាធរ ឬវិជ្ជាធរ” មានតំណាលថា កាលនោះមាន ព្រះថេរមួយ អង្គឈ្មោះ ព្រះឧបគុត្តសេ្ថរ លោក មានអំណាចមានឥទ្ធិពលច្រើនណាស់ លោកក៏បាននិមន្តទៅធ្វើទស្សនកិច្ចនៅស្ថាននរក ដែលពោរពេញដោយ ភ្លើងឆេះ សន្ធោរសន្ធៅក្តៅខ្លាំង ប៉ុនែ្តដោយឥទ្ធិពល របស់លោក ក៏មានលេចចេញឲ្យមាននូវ ផ្កាឈូករត័្នមួយធំប៉ុនកងរាជរថ រួច លោកក៏គង់នៅលើផ្កាឈូកនោះ ហើយផ្កាឈូកនោះ ក៏ហោះកាត់ស្ថាននរក ដែលធើ្វឲ្យ ព្រះអង្គត្រជាក់ស្រួល មិនបណ្តាលឲ្យប៉ះពាល់ដល់ភ្លើងកម្តៅស្ថាននរកឡើយ។
រីឯពួកសត្វនរកវិញគ្រាន់តែដឹងថា ព្រះឧបគុត្តសេ្ថរលោក និមន្តទៅភ្លាមក៏ធ្វើឲ្យ ពួកសត្វនរកទាំងនោះមានការភ្ញាក់ផ្អើលយ៉ាងខ្លាំង ។ ពួកសត្វនរកទាំង នោះមានការកោតខ្លាចនូវ ភាពអស្ចារ្យនេះយ៉ាងខ្លាំង ក៏នាំគ្នាចុះមក អបអរសាទរ ហើយសួរអំពី ឬទិ្ធបារមីរបស់ព្រះអង្គ លោកក៏បាន ពន្យល់ សមែ្តងធម៌ទេសនាអោយពួកសត្វនរកទាំងនោះស្តាប់ ក្រោយមកលោក ក៏បានលាត្រឡប់ មកស្ថានមនុស្សវិញ ហើយពួកសត្វនរកទាំងនោះបានផ្តាំផ្ញើថា : “ទូលព្រះបង្គំទាំងអស់គ្នាសព្វថៃ្ងនេះលំបាកវេទនាណាស់ ណាកម្តៅភ្លើងនរក ណាអត់អាហារ មិនដែលមានសាច់សាលោហិតណាលើកយក អាហារភោជន ឬ បច្ច័យបួនមកឧបត្ថម្ភខ្ញុំម្តងណាទេ គឺខ្ញុំអត់ឃ្លាននោះខ្លាំងណាស់ រោគាព្យាធិ ជំងឺតម្កាត់ក៏មានច្រើនដែរ អ៊ីចឹងបើតេជគុណនិមន្តទៅស្ថានមនុស្សលោកវិញ សូមព្រះតេជគុណមេត្តាផ្សព្វផ្សាយឲ្យ បងប្អូនញាតិមិត្ត ម៉ែ ឪ ជីដូន ជីតា របស់ខ្ញុំធ្វើបុណ្យ និមន្តព្រះសង្ឃមក ដាក់បិណ្ឌ ឬកាន់បិណ្ឌផង រួចហើយ ផ្សព្វផ្សាយពរសព្វសាធុការផល្លានិសង្ឃ បុណ្យដាក់បិណ្ឌដល់ទូល ព្រះបង្គំទាំងអស់គ្នាផង ដើម្បីអោយបានផលជួបឧបត្ថម្ភឲ្យ បានឆែ្អតស្កប់ស្កល់បាត់ទុក្ខវេទនាតទៅ”។
ព្រះឧបគុត្តតេ្ថរ ក៏នាំយកបណ្តាំទាំងនោះទៅក្រាបបង្គំទូលសេ្តចនាពេលនោះទៅ។ គ្រាន់តែថ្វាយព្រះពរប៉ុណ្ណឹងសេ្តចក៏ធ្វើជា ចុតហ្មាយ ផ្សព្វផ្សាយដល់ប្រជារាស្រ្តគ្រប់ៗគ្នា ក្នុងព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ដើម្បីឲ្យប្រជារាស្រ្តទាំងអស់ធ្វើបុណ្យដាក់បិណ្ឌ ឬកាន់បិណ្ឌនៅក្នុង រដូវវស្សាដោយផ្តាំផ្ញើទៀតថា ឲ្យធ្វើចំនៅថៃ្ង ១រោច ខែភទ្របទរហូតដល់ ថៃ្ង១៥រោច ខែភទ្របទ ឬដាច់ខែដោយហេតុនេះហើយដែល នាំឲ្យមានពិធីកាន់បិណ្ឌជាប្រពៃណី តាំងពីពេលនោះរហូតមកដល់សព្វថៃ្ងនេះ។
មូលហេតុដែលប្រារព្ធពិធីបុណ្យភ្ជុំបិណ្ឌ
ប្រជាជនខែ្មរ ក៏តែងតែចងចាំ និងយល់គ្រប់ៗគ្នាថា “បុណ្យភ្ជុំបិណ្យ” គឺជាការធ្វើបុណ្យដាក់បិណ្ឌ ដើម្បីឧទ្ទិសដល់ បេតបុគ្គលជាឪពុក ម្តាយ បងប្អូន ញាតិសន្តានទាំងឡាយ ដែលបានចែកស្ថានទៅ ហើយ មិនដឹងជាទៅចាប់កំណើតនៅលោកខាងមុខជាអ្វីនោះ។ ប៉ុនែ្តបើ តាមអត្ថបទរបស់ លោក សុង ស៊ីវ វិញការធ្វើបុណ្យភ្ជុំបិណ្ឌ ពុំមែនមានន័យតែប៉ុណ្ណឹងទេ គឺលោកបានបកស្រាយដោយលើកយកអត្ថន័យចំនួន ៣ គឺ :
ដើម្បីឧទិ្ទសកុសលចំពោះបេតបុគ្គល ឬប្រេតបុគ្គល (ពាក្យ “បេត” ជាពាក្យបាលី ឯពាក្យ “ប្រេត” ជាពាក្យសំស្រ្កឹត)
ដើម្បីឲ្យបានសេចក្តីសុខចម្រើន សិរីសួស្តីដែលកើតពីផលទានរបស់ខ្លួន។
ដើម្បីបង្កើតសាមគ្គីរបស់ជាតិ គឺការស្រុះស្រួលគ្នាទាំងពេលវេលាកំណត់ទាំងការធ្វើនំគម អន្សម ពេញទូទាំង ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា យើងក៏អាចកត់សម្គាល់ នូវពាក្យមួយទៀតថា “បុណ្យសែនដូនតា” ដែលជាពាក្យសាមញ្ញសម្រាប់ប្រជារាស្រ្តខ្លះ ព្រោះថាពាក្យទាំងពីរគឺមានន័យដូចគ្នា។
កាលពីសម័យបុរាណកាល គេធ្វើពិធីបុណ្យនេះគឺដើម្បីរៀបចំធ្វើសង្ឃភត្ត ទំនុកបម្រុងព្រះសង្ឃដែលគង់ចាំវស្សាក្នុងវត្តរយៈពេល៣ខែ ចាប់តាំងពីថ្ងៃចូលវស្សារហូតដល់ថ្ងៃចេញវស្សា។ នៅក្នុងចំណេរកាលបុរាណបានចារថា ដោយនៅក្នុងរដូវវស្សាមានភ្លៀងធ្លាក់ជោកជាំ រលឹមពព្រិច ធ្វើឲ្យមានការលំបាកដល់ព្រះសង្ឃក្នុងពេលធ្វើគោចរបិណ្ឌបាត។ ហេតុដូច្នេះ ទើបបណ្ដាពុទ្ធបរិស័ទនាំគ្នារៀបចំពិធីនេះ ដើម្បីផ្គត់ផ្គង់ព្រះសង្ឃប្រចាំថ្ងៃរហូតដល់ថ្ងៃចេញវស្សា។ ម្យ៉ាងវិញទៀត នៅក្នុងពិធីបុណ្យនេះ គឺធ្វើឡើងដើម្បីផ្សាយឧទ្ទិសកុសលដល់ពពួកបេតជនញាតិ និងញាតិទាំង៧សណ្ដាន ព្រមទាំងតំណញាតិច្រើនមហាកប្បនោះផងដែរ តាមរយៈអនុភាពនៃសង្ឃគតាទក្ខិណាទាន ដែលរស់រងទុក្ខវេទនា កើតជាប្រេតមានកម្មពៀរ ជាប់ទោសធ្ងន់ រងកម្មក្រហល់ក្រហាយអត់ឃ្លានទាំងអស់នោះ បានរួចផុតពីក្ដីលំបាកសោកសៅ។
ទំនាក់ទំនងបុណ្យភ្ជុំបិណ្ឌ និងបុណ្យចូលវស្សា
បើតាមសង្ឃដីការបស់ សមេ្តចព្រះមង្គលទេពាចារ្យ អ៊ុំ ស៊ុម បានឲ្យដឹងថា នៅសម័យដើមគឺ ក្រោយពេល ដែល ព្រះពុទ្ធសាសនា បានផ្សាយចូលមកក្នុងប្រទេសខែ្មរយើង ហើយនោះភិក្ខុសង្ឃបាននិមន្ត ទៅបិណ្ឌបាតគ្រប់ច្រកល្អករាល់ពេលវេលា ដោយមិនគិតថា ជារដូវវស្សា រដូវប្រាំង រដូវក្តៅ ឬរដូវរងាឡើយ ។
លុះដល់សម័យសេ្តចសោយរាជ្យ គឺវង្ស “ជ័យវរ្ម័ន” ព្រះអង្គមានព្រះទ័យជ្រះថ្លានឹងព្រះពុទ្ធសាសនា ក៏បានឧបត្ថម្ភព្រះសង្ឃដែលបួសក្នុង ព្រះពុទ្ធសាសនា ដោយបច័្ចយបួន មានចង្អាន់បិណ្ឌបាត្រ សេនាសណៈ ភេសជ្ជៈ និង ចីវរ ។ ក្រោយមកទៀត ព្រះអង្គទ្រង់ឈេ្វងយល់ថានៅរដូវវស្សាព្រះសង្ឃនិមន្តចេញទៅបិណ្ឌបាត្រ នោះជួបប្រទះនូវការលំបាក ខ្លាំងណាស់ដូចជា ភ្លៀង ផ្គរ រន្ទះ ខ្យល់បក់បោកដែល បណ្តាលឲ្យព្រះសង្ឃអង្គខ្លះ ត្រូវដួលលើភក់ជ្រាំនោះ ក៏នាំឲ្យព្រះអង្គកើត ព្រះទ័យសងេ្វគផង ជ្រះថ្លាផង ហើយក៏បានបវរណា ដល់ព្រះសង្ឃក្នុង ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ឲ្យនិមន្តគង់នៅក្នុងវត្ត ហើយកុំនិមន្តចេញ បិណ្ឌបាត្រឯណា ក្នុងរយៈពេល ៣ខែ មិនតែប៉ុណ្ណោះព្រះអង្គក៏បានធ្វើជា ព្រះរាជប្រកាសផ្សព្វផ្សាយ ឲ្យប្រជារាស្រ្តទាំងអស់ក្នុង ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ជួយឧបត្ថម្ភបច្ច័យបួនដល់ ព្រះសង្ឃក្នុង រយៈពេលនៃ រដូវវស្សាកុំឲ្យ ព្រះសង្ឃនិមន្តបិណ្ឌបាត្រ នៅខាងក្រៅទៀត។
ការអនុវត្តន៍បែបនេះ ចេះតែក្លាយបន្តិចម្តងៗ ប្រជារាស្រ្តក៏ធ្វើតាម ព្រះរាជារហូតមក គឺឲ្យតែដល់រដូវវស្សា រយៈពេល ៣ខែ ដោយគិតចាប់ពីថៃ្ង ១ រោច ខែអាសាឍ ដល់ថៃ្ងពេញបូរមីខែអស្សុជមិនឲ្យព្រះសង្ឃទៅណាទេ (គឺនៅសម័យនោះ គេដាក់បិណ្ឌក្នុង រយៈពេល ៣ខែ តែក្រោយៗមកក៏សល់រយៈពេលតិចទៅៗ រហូតមកដល់សព្វថៃ្ងនេះ អាស្រ័យដោយកត្តាជីវភាពរស់នៅក្នុងសង្គមមានការប្រែប្រួល)។
រដូវបុណ្យភ្ជុំបិណ្ឌ
ចាប់តាំងពីសម័យបុរាណកាលរហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ ពិធីបុណ្យភ្ជុំបិណ្ឌនេះ គេតែងតែប្រារព្ធនៅក្នុងរដូវវស្សា ព្រោះនៅក្នុងរដូវនេះពពួកប្រេតអាចមានឱកាសច្រើនក្នុងការស្វែងរក ចំណីអាហារ ជាងរដូវផ្សេងៗទាំងអស់។ ម្យ៉ាងវិញទៀតនៅក្នុងវស្សានរដូវ អាហាររបស់ពួកប្រេត ដូចជាភក់ជ្រាំ ស្លេស្ម៍ កំហាក សាកសព និងកាកសំណល់អសោចិ៍ សម្បូរនៅក្នុងខែភ្លៀងផ្គរពព្រិច។ នៅក្នុងរដូវបុណ្យភ្ជុំបិណ្ឌរយៈ ពេល១៥ថ្ងៃនេះ មានពពួកបេតជន (ពួកប្រេត) សាច់ញាតិទាំងប្រាំពីរសណ្ដាន ព្រមទាំងតំណញាតិច្រើនមហាកប្ប ដែលអត់ឃ្លានអាហារអស់រយៈ ពេលជាច្រើនខែមកហើយនោះ ត្រូវបានរួចផុតពីការឃុំឃាំងអនុញ្ញាតឲ្យមកស្វែងរកសាច់ញាតិនៅ តាមវត្តអារាមផ្សេងៗ ដែលនាំយកចំណីអាហារផ្សេងៗ មកឧទ្ទិសកុសលឲ្យខ្លួន។ ម្យ៉ាងវិញទៀត បើតាមសម្ដីចាស់ៗបុរាណនិយាយតៗគ្នាថា ក្នុងរយៈពេល១៥ថ្ងៃ បើពពួកបេតជនទាំងអស់នោះដើរស្វែងរកញាតិចំនួន៧វត្ត នៅតែមិនឃើញនោះ ពពួកប្រេតទាំងអស់នោះនឹងស្រែកយំទន្ទ្រាំជើង ព្រោះតែការខកបំណង និងភាពស្រេកឃ្លានក្រហល់ក្រហាយក្នុងចិត្ត។ ជាពិសេសពពួកបេតជនទាំងអស់នោះ នឹងជេរដាក់បណ្ដាសាដល់សាច់ញាតិ កូនចៅជាមិនខាន។
ការប្រារព្ធពិធីបុណ្យបិណ្ឌភ្ជុំ
ចំពោះបុណ្យបិណ្ឌភ្ជុំនេះ បុរាណាចារ្យរាជបណ្ឌិតខ្មែរយើងបានរៀបចំរយៈពេល១៥ថ្ងៃ ដោយចាប់គិតពីថ្ងៃទី០១រោច ដល់ថ្ងៃទី១៥រោច ខែភទ្របទ ជាពិធីមួយសម្រាប់ឧទ្ទិសកុសលទៅដល់បេតជនញាតិដែលបានស្លាប់ទៅ។
នៅក្នុងរយៈពេល១៤ថ្ងៃ នៃការកាន់បិណ្ឌ ឬដាក់បិណ្ឌនេះ ពុទ្ធបរិស័ទចំណុះជើងវត្តទាំងអស់ជាពិសេសក្រុមនីមួយៗដែលបានរៀបចំជា ក្រុមដោយលោកតាអាចារ្យចាត់ចែងនោះ ត្រូវបែងចែកចេញ៣ឬ៤ក្រុមតូចៗ ដើម្បីរៀបចំធ្វើយាគូ ឬធ្វើភត្តាហារជា៣ទៅ៤ឆ្នាំង ស្មើនឹង៣ទៅ៤មុខម្ហូប។ ពេលទូងស្គរចំណាំវស្សា អ្នកនៅក្នុងក្រុមវេននីមួយៗត្រូវចាប់ផ្ដើមធ្វើចង្ហាន់ ហើយយាយតាចាស់ៗក្នុងក្រុមវេន ត្រូវជ្រើសរើសយកផ្ទះណាមួយដើម្បីប្រមូលនំនែករៀបចំបាយបិណ្ឌ បាយបត្តបូរ។ រៀបចំរួចហើយត្រូវនាំគ្នាទៅវត្តស្ដាប់លោកសូត្រថ្វាយបង្គំធម៌ សុខោ និងធម៌បរាភវសូត្រ។ ចំណែកឯកូនចៅដែលនៅផ្ទះ ត្រូវនាំគ្នាខិតខំដុតដៃដុតជើងបបរឬស្លស្លុកតាមមុខម្ហូបនីមួយៗ ដោយឡែកពីគ្នា។ លុះដល់ពេលព្រឹកព្រាងអរុណោទ័យត្រូវនាំគ្នារៀបចំខ្លួន កណ្ដៀត យួរ កាន់ ទូល រែកចង្ហាន់ទៅវត្ត។
នៅក្នុងវត្ត លោកតាអាចារ្យត្រូវរៀបចំពីធីរាប់បាត្រនៅលើឧបដ្ឋានសាលា។ បន្ទាប់មកលោកអាចារ្យជាប្រធាន ត្រូវនាំពុទ្ធបរិស័ទវេរចង្ហាន់ប្រគេនព្រះសង្ឃ វេរបាយបត្តបូរ។ល។ លុះដល់ពេលព្រះសង្ឃធ្វើបត្តានុមោទនគាថាចប់ មេវេនក្រុមនីមួយៗត្រូវរៀបចំម្ហូបអាហារ ចំណីចូលគំនាប់ជូនលោកតាអាចារ្យវត្ត ព្រមទាំងចាត់ចែងភោជនាហារទទួលភ្ញៀវដែលអញ្ជើញទៅបុណ្យនៅក្នុងថ្ងៃ វេនរបស់ខ្លួននោះផងដែរ។
ការប្រគេនចង្ហានដល់ព្រះសង្ឃ ត្រូវបានធ្វើឡើងដើម្បីឧទិសកោសលឲទៅជីដូនជីតាង បងប្អូន និងញាតិទាំង៧សណ្តាន[១] ដែលបានស្លាប់ក្លាយជាប្រេតហើយត្រួវបានជាប់ឃំនៅក្នុងនរក ។ ក្នុងការបើទ្វានរកនេះ ប្រេតខ្លះ មានឪកាសរួចផុតពីការជាប់ទារុណកម្មនៅនរក ខណៈដែលខ្លះទៀតត្រូវបានគេដោះលែងឲនៅក្រៅនរកជាបណ្តោះអាសន្នដើម្បីទៅទទួលយកនូវចំណី និងកោសលផលបុណ្យដែលកូនចៅបានឧទិសឲ ហើយនឹងត្រូវត្រឡប់ទៅទទួលទុក្ខវេទនានៅក្នុងនរកបន្តទៀត បន្ទាប់ពីពិធីភ្ជុំបិណ្ឌនេះត្រូវបានបញ្ចប់។ ចំពោះញាតិសណ្តានដែលមិនបាននៅក្នុងនរកក៏ដោយក្តី ក៏ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាអាចទទួលបាននូវកោសលពីពិធីការឧទិសក្នុងពិធីបុណ្យនេះផងដែរ។
សូមបញ្ជាក់ដែរថា ក្នុងថ្ងៃបុណ្យភ្ជុំ មានរៀបចំកញ្ចប់ចតុប្បច្ច័យ (ស៊ង) ប្រគេនគ្រប់ភិក្ខុសាមណេរ។ ឯគណៈកម្មការវត្តបានចាត់ចែងនំអន្សម នំគម និងបាយបត្តបូរឲ្យទៅសិស្សគណទុកប្រគេនភិក្ខុសាមណេរតាមចំណែក សម្រាប់ធ្វើចង្ហាន់នៅព្រឹកថ្ងៃបន្ទាប់។ ម្យ៉ាងវិញទៀត ថ្ងៃបុណ្យភ្ជុំបិណ្ឌនេះ កាលពីសម័យបុរាណមានលេងល្បែងប្រណាំងក្របី សេះ ចាប់ពី២-៣គូ ទៅតាមតំបន់រៀងៗខ្លួន[ត្រូវការអំណះអំណាង] ដើម្បីអបអរនៅក្នុងថ្ងៃបុណ្យឆ្លងបង្ហើយ។ លើសពីនេះទៅទៀតក្របី សេះ និងរបស់ដែលត្រូវប្រកួត គេបានតុបតែងលំអដោយប្រេង លាបពណ៌រលើបរលោង មានពាក់ប្រឡៅ កណ្ដឹងត្រដោក ឬចង្ក្រងជាដើម។[ត្រូវការអំណះអំណាង] កន្លែងខ្លះទៀតមានលេងល្បែងផ្សេងៗខុសពីនេះ។ ប៉ុន្តែរហូតមកដល់ពេលបច្ចុប្បន្ននេះ ទំនៀមទម្លាប់នេះចេះតែបាត់ៗ រួញថយបន្តិចម្ដងៗ សាសនាកាន់តែកន្លងវែងទៅ នាំឲ្យការប្រកាន់ខ្ជាប់ស្ទើរតែបាត់បង់ច្រើនណាស់ដែរ៕
បរាភវសូត្រ
បរាភវសូត្រ (អានថា ប៉ៈ រ៉ា ភៈ វៈ) តែងត្រូវបានព្រះសង្ឃសូត្រនៅក្នុងព្រះវិហារជារៀងរាល់ថ្ងៃនាពេលទៀបភ្លឺ នៅក្នុងអំឡុងពេលបុណ្យកាន់បិណ្ឌ។[២] នៅក្នុងបរាភវសូត្រនេះជារឿយៗគេឮឃ្លាមួយដែលថា នាំឲ្យវិនាស។ ឃ្លានេះជាហេតុនាំឲ្យអ្នកខ្លះមានទស្សនៈថា ពួកគេមិនហ៊ានស្ដាប់ធម៌បរាភវសូត្រទេ ព្រោះខ្លាចវិនាស។
តាមពិតបរាភវសូត្រមានន័យថា «មាត្រាដែលពោលពីធម្មជាតិដែលគ្មានក្ដីចម្រើន ឬធម៌ជាហេតុនាំឲ្យមានក្ដីវិនាស»។[២] សូត្រនេះមាននៅក្នុងគម្ពីរសុត្តន្តបិដកខុទ្ទកនិកាយ សុត្តនិបាត តតិយភាគទី៥៤ ទំព័រទី៣៦។ ធម៌នេះយើងអាចអះអាងថា មិនមែនធ្វើឲ្យអ្នកស្ដាប់បានដល់នូវក្ដីវិនាសឡើយ ផ្ទុយទៅវិញធ្វើឲ្យអ្នកស្ដាប់បានដឹងច្បាស់ពីមូលហេតុដែលនាំឲ្យវិនាស ហើយឲ្យគេជៀសវាង ដើម្បីគេចឲ្យផុតពីក្ដីវិនាសហើយ ប្រសិនបើគេមិនបានស្ដាប់ធម៌នេះ គេអាចនឹងមិនដឹងពីហេតុដែលនាំឲ្យវិនាសហេតុនេះអាចនឹងប្រព្រឹត្តខុសជាហេតុនាំឲ្យវិនាសទៅវិញទេ។ ក្នុងនោះព្រះពុទ្ធបានបង្រៀនពីហេតុផលសាមញ្ញៗ និងជាក់ស្ដែងដូចជាថា បុគ្គលដែលមានវ័យចំណាស់ពេកហើយយកមនុស្សក្មេងជាប្រពន្ធប្ដីភាពជាបុគ្គលអកត្ដញ្ញូ មិនដឹងគុណឪពុកម្ដាយ អ្នកលេងល្បែង ៣ប្រការ គឺល្បែងស្រី ល្បែងស្រា និងល្បែងភ្នាល់គ្រប់ប្រភេទ ភាពជាអ្នកខ្ជិលច្រអូសជាដើមថាហេតុនាំមកនូវក្ដីវិនាស។
ការបោះបាយបិណ្ឌ
នៅព្រលឹមម៉ោង៤ព្រឹក ប្រជាពលរដ្ឋតែងតែនាំគ្នាដើរទៅវត្ដអារ៉ាមនានានៅក្នុងភូមិ ឬនៅក្បែរផ្ទះរបស់ខ្លួន ជាមួយនឹងនំចំណីដែលធ្វើរួចជាស្រេចដាក់ក្នុងចាន ឬស្បោងដើម្បីទៅវត្ដ។ ការបោះបាយបិណ្ឌជាជំនឿអរូបិយមួយផងដែរ ដែលប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរយើងនិយមធ្វើជារៀងរាល់ព្រឹក ដើម្បីបញ្ជូនឬឧទ្ទិសកុសលឱ្យទៅញាតិសន្ដានសាច់សាលោហិតដែល បានចែកឋានទៅបរលោក។[៣]
ការបោះបាយបិណ្ឌ (ការបោះដុំបាយ) ជាសកម្មភាពមួយដែលមិនទាន់មានឯកភាពគ្នានៅក្នុងសង្គមពុទ្ធសាសនិកនៅឡើយ ដោយអ្នកខ្លះបានចាត់ទុកការបោះបិណ្ឌជាកិច្ចដ៏សំខាន់មួយមិនអាចខានបាននៅក្នុងរដូវបុណ្យកាន់បិណ្ឌនេះ ខណៈដែលអ្នកខ្លះបានអះអាង និងរិះគន់ថា ការបោះបាយបិណ្ឌជាទង្វើមិនត្រឹមត្រូវ ជាភាពខ្ជះខ្ជាយជាការធ្វើមិនគោរពទានជាដើម។[២] អ្នកដែលជឿថា បោះបាយបិណ្ឌមានប្រយោជន៍គិតថា បោះបាយបិណ្ឌគឺបោះឲ្យពួកប្រេត (ហេតុនេះទើបនៅតំបន់ខ្លះមិនហៅបាយបិណ្ឌទេ តែហៅថាបាយប្រេត)។ ចំណែកអ្នកពុទ្ធនិយមខ្លះទៀតបានអះអាងថា ការបោះបាយបិណ្ឌជាការធ្វើទានមិនត្រឹមត្រូវតាមការបង្រៀនរបស់ព្រះពុទ្ធឡើយ។[២]
ការពូនភ្នំខ្សាច់ក្នុងពិធីបុណ្យភ្ជុំបិណ្ឌ
ទាក់ទិននឹងជំនឿដែលពុទ្ធបរិស័ទលើកឡើងអំពីការពូនភ្នំខ្សាច់ នៅអំឡុងពេលបុណ្យភ្ជុំបិណ្ឌនេះ វាជាជំនឿមួយដែលខ្មែរយើងទូទៅយល់ថា វាល្អហើយមានប្រយោជន៍ទើបពួកគាត់ធ្វើ។ ហើយបានដាក់លុយទៅតាមភ្នំខ្សាច់នីមួយៗ ព្រមទាំងអុជធូបស្មាលា កំហុសបាបមួយចំនួនដែលខ្លួនបានសាងឡើង ដោយមិនបានចាប់អារម្មណ៍កន្លងមក។ ការពូនភ្នំខ្សាច់នេះក៏ជាការឧទ្ទិសកុសលមួយជូនដល់ឧបការីជនទាំងឡាយដែលបានលាចាកលោកផងដែរ។[៣]
ប្រេត
អត្ថបទលម្អិត៖ ប្រេត
បើតាមគម្ពីព្រះពុទ្ធសាសនាបានចែងថា មនុស្សដែលស្លាប់ទៅតែងទៅកើតទីផ្សេងៗតាមកម្មរបស់ខ្លួន។ មនុស្សចិត្ដអាក្រក់ ដែលបានធ្វើបាបកម្មផ្សេងៗ លុះស្លាប់ទៅតែងតែកើតជាប្រេត៤ប្រភេទ គឺប្រេតដែលចិញ្ចឹមជីវិតដោយខ្ទុះឈាម ប្រេតស្រេកឃ្លានអាហារជានិច្ច ប្រេតដែលភ្លើងឆេះជានិច្ច និងប្រេតដែលចិញ្ចឹមជីវិតដោយផលដែលបុគ្គលដទៃឧទ្ទិសទៅឱ្យ។ គេតែងនិយមជ្រើសរើសចំថ្ងៃរនោចខែភទ្របទ ព្រោះពេលវេលានោះព្រះចន្ទពុំសូវមានពន្លឺ ហើយចេះតែងងឹតទៅៗ ព្រោះឱកាសនោះហើយ ដែលយមរាជដោះលែងពួកប្រេតទាំងនោះឱ្យមករស់នៅលាយឡំជាមួយមនុស្សចាំទទួលភោគផលដែលបងប្អូនញាតិសន្ដាន ដែលញាតិឧទ្ទិសឱ្យ ព្រោះពួកប្រេតខ្លាចពន្លឺណាស់។ ប្រសិនបើរយៈពេល១៥ថ្ងៃ ពួកប្រេតដើររកគ្រប់វត្ដពុំមានឃើញបងប្អូនញាតិសន្ដានណាធ្វើបុណ្យបញ្ជូនកុសលទៅឱ្យទេ ពួកគេនឹងអត់បាយអត់ទឹកស្រេកឃ្លានរងទុក្ខវេទនាយ៉ាងក្រៃលែង ហើយនឹងជេរប្រទេចផ្ដាសាដល់បងប្អូនញាតិកាទាំងឡាយឱ្យហិនហោចទ្រព្យសម្បត្ដិ ព្រាត់ប្រាស់ឪពុកម្ដាយ ប្ដីប្រពន្ធ កូនចៅ ញាតិផៅទាំងប្រាំពីរសន្ដាន។
បុណ្យស្រដៀងគ្នានេះ
ភ្ជុំបិណ្ឌ ជាពិធីបុណ្យរបស់កម្ពុជា។ ប៉ុន្តែ ក៏មានពិធីបុណ្យសម្រាប់ឧទិសកោសលផលបុណ្យដែលមានភាពស្រដៀងគ្នានេះដែរ ដូចជានៅ សេរីលង្កា(ឧ. ការឧទិសដល់អ្នកដែលស្លាប់) ហើយក៏វាមានភាពប្រហាក់ប្រហែលគ្នាទៅនឹង Ghost Festival នៅតៃវ៉ាន់ផងដែរ (ដែលវាទាក់ទងទៅនឹងការបើកទ្វានរក យមរាជ ជាដើម)។
ប្រភពពត៌មាន
↑ “Caring for the Dead Ritually in Cambodia”, Southeast Asian Studies (Kyoto University)
↑ ២,០ ២,១ ២,២ ២,៣ ភ្ជុំបិណ្ឌការបោះបាយបិណ្ឌ និងបរាភវសូត្រ,អំពីស្ត្រី
↑ ៣,០ ៣,១ ភ្ផុំបិណ្ឌ ជាបុណ្យប្រវត្ដិសាស្ដ្ររបស់បុព្វជនខ្មែរ, សុខភាពកម្ពុជា
4. ទស្សនាវដ្ដីសុខភាពយើង–លេខ០៣២
បុណ្យកឋិន
កឋិនទានបវេណីព្រះពុទ្ធសាសនាគឺជាឧត្ដមបុណ្យរបស់ពុទ្ធបរិស័ទ។ ពាក្យថា“កឋិន“ជាភាសាបាលីសំដៅយកក្របក្ដារ ដែលភិក្ខុសង្ឃសម័យបុរាណឥណ្ឌាប្រើសម្រាប់ដេរសំពត់ធ្វើជាស្បង់ចីវរ។ សំពត់ដែលបានរៀបចំតាក់តែងឡើងនោះមានឈ្មោះថា“សំពត់កឋិន“ ។
បុណ្យកឋិន ជាពិធីបុណ្យមួយចាប់ផ្ដើមធ្វើបន្ទាប់ពីបុណ្យចេញវស្សា បុណ្យកឋិនតែងត្រូវបានដង្ហែចូលគ្រប់ទីអារាមទាំងអស់ ពុំមានទំវត្ដណាមួយ ត្រូវបានខកខានឡើយដូច្នេះគេតែងតែឃើញ ក្បួនកឋិនទានតែងបានដង្ហែទៅកាន់ទីអារាមរៀងៗ ខ្លួនចាប់ពីថ្ងៃ ១រោច ខែអស្សុជដល់ថ្ងៃទី១៥កើត ខែកត្តិក ហើយបើទីអារាមណាមួយ មិនមានកឋិនណាមួយហែចូលទេ។ ទីអារាមនោះក៏ត្រូវតែរៀបចំជាកឋិនជើងវត្តដែរ ។ ពិធីហែអង្គកឋិនទៅកាន់ទីអារាមនិមួយៗ គេរៀបចំធ្វើឡើងយ៉ាងអធិកអធម្ម សប្បាយរីករាយយ៉ាងក្រៃលែង អ្នកផ្ដើមបុណ្យបានរៀបចំបរិក្ខាកឋិនមានត្រៃចីវរ ចិវរ សង្ឃាដិ ស្បង់ ព្រមដោយ ទេយ្យទាន ផ្សេងៗទៀតដូចជា បាត ចានស្រាក់ កាំបិតចេស ម្ជុល ថង់យាម ឆ័ត្រជាដើម សព្វគ្រប់អស់ហើយ គេនាំគ្នាហែទៅទីអារាម ដែលបានកំនត់ទុក។ បើកឋិននោះដង្ហែទៅវត្តឆ្ងាយ គេជួបជុំគ្នាពីព្រលឹមរួចនាំគ្នាឡើងរថយន្តសំដៅទៅវត្តនោះ ។ បើវត្តនៅតាមដងទន្លេ គេជិះទូករឺ កប៉ាល់។ កាលខ្ញុំនៅកុមារភាពស្រុកយើង ពុំទាន់មាន ការរីកចំរើនខាងផ្លូវគមនាគមន៍នៅឡើយ យានយន្ដទៀតសោតក៏ពុំសូវមាន ខ្ញុំច្រើនឃើញពុទ្ធបរិសទ្ធហែអង្គកឋិនទៅកាន់ទីវត្ដឆ្ងាយៗ ដោយប្រើដំរីជាយានជំនិះ ក្នុងពិធីហែអង្គកឋិនដោយដំរីនេះ មើល ទៅគួរអោយសប្បាយរីករាយខ្លាំងណាស់ មានដំរីជាច្រើន រហូតដល់ ២០ ទៅ ៣០ដំរី ដើរដង្ហែជាជួរ ដំរីនិមួយៗគេ តុបតែងរចនាដូចជាដំរីព្រះអិន្ទ្រច្យុតពីស្ថានសួគ៌ នៅលើខ្នងដំរី គេចងរយាង រំលេចដោយភ្ញីផ្កា ក្បាច់ក្បូររចនា ភ្លឺចិញ្ចាំងចញ្ជែង មនុស្សម្នាប្រុសស្រី ក្មេងចាស់ តែងខ្លូន លាបម្សៅ សិតសក់ ស្លៀកសំពត់អាវថ្មីៗ បាំងក្លស់ចំរុះពណ៌គួរជាទីត្រេកត្រអាលក្រៃពេក ក្នុងការហែនេះ គេមានប្រគំភ្លេងតូរ្យតន្ដ្រីយ៉ាងពិរោះ ហើយជាពិសេស គឺជាក្រុមភ្លេងឆៃយ៉ាំ ដែលធ្វើអោយបរិយាកាស រិតតែគគ្រឹកគគ្រេង រស់រវើកសប្បាយក្រៃលែង ។ លុះទៅដល់វត្ត គេមិនទាន់យកអង្គកឋិននេះចូលទៅក្នុងព្រះវិហារភ្លាមទេ គេតំកល់អង្គកឋិនទុកនៅក្នុងសាលាបុណ្យមួយដែលគេបានរៀបចំទុកជាស្រេច។ គេនិមន្ដព្រះសង្ឃឆាន់ពេលថ្ងៃត្រង់ បន្ទាប់ពីនោះ ពុទ្ធបរិសទ្ធ ជើងវត្ដមានតួនាទីរៀបចំទទួលភោជនាហារលៀងដល់ភ្ញៀវ ដែលនាំអង្គកឋិនចូលមកកាន់វត្ដរបស់ខ្លួនយ៉ាងអឹកអធឹក កក់ក្ដៅរាក់ទាក់រីករាយជាពន់ពេក លុះរសៀលជ្រេរទាបបន្ដិច គេនាំគ្នាហែអង្គកថិនព័ទ្ធជុំវិញព្រះវិហារចំនួនបីជុំ ទើបនាំគ្នាចូលក្នុងវិហារ ។ ចៅអធិការវត្ដ បានចាត់អោយភិក្ខុមួយអង្គជាអ្នកគ្រងអង្គកឋិននោះ។ ពុទ្ធបរិសទ្ធចាប់ផ្ដើមនម្សកាថ្វាយបង្គំព្រះ ហើយវេរអង្គកឋិនប្រគេនព្រះសង្ឃជាកិច្ចឆ្លងបង្ហើយបុណ្យ។
អត្ថន័យនៃបុណ្យកឋិន
តាមអដ្ឋកថាសំដៅយកព្រះពុទ្ធដីកា ដែលព្រះពុទ្ធទ្រង់បានបញ្ញត្តិទុកមកថាកឋិនគឺការប្រជុំរួមនូវរូបធម៌ និងនាមធម៌ ដែលប្រព្រឹត្តទៅក្នុងអត្ថន័យពីរយ៉ាងគឺៈ
រស់បានដោយកម្រសមដូចវិគ្គហៈថា “កថតិ កិច្ឆេន ជីវតីតិ កឋិនោ“។ ប្រែថា “សភាវៈឯណារស់បានដោយកម្រ សភាវៈនោះហៅថាកឋិនព្រោះលោកប្រៀបប្រដូចជាឈើស្នឹង ដែលបុគ្គលកាត់ចាកចេញពីដើម ហើយយកទៅបោះភ្ជាប់នឹងដីរមែងដុះលូតលាស់ឬរស់នៅបានដោយកម្រយ៉ាងណាឯកិច្ច ដែលនឹងកើតឡើង ឬតាំងឡើងជាកឋិនពេញទី គឺបានដោយកម្រពន់ពេកណាស់ក៏យ៉ាងនោះដែរ“។
ពោលសរសើរព្រោះចីវរទាន ដែលយើងកសាងជាកឋិននោះ ជាទានវិសេសជាងទានដទៃ ដែលព្រះអរិយទាំងឡាយមានព្រះសម្ពុទ្ធ ជាប្រធានតែងពោលសរសើរថាជាទានដ៏វិសេសអាចរួបរួម ឬក៏សង្គ្រោះនូវអានិសង្ស៥យ៉ាងរបស់ភិក្ខុអ្នកក្រាលគ្រងមិនឱ្យទៅគ្រងនៅទីដទៃបាន។ សមដូចវិគ្គហៈថា“បញ្ច អានិសំសេ អញ្ញត្ថ គន្តុំ អទត្វា កឋិតិ សង្គណ្ហាតីតិ“។ ប្រែថា“ធម្មជាតិឯណាក្រៀកទុកឬសង្គ្រោះនូវអានិសង្សទាំង៥យ៉ាងមិនឱ្យទៅក្នុងទីដទៃបាន ធម្មជាតិនោះឈ្មោះថាកឋិន“។
កឋិននេះអាចឱ្យសម្រេចដល់បុគ្គលទាំងពីរផ្នែកគឺៈ
ទាយក ឬទាយិកា គឺជាអ្នកឱ្យ។ ជននោះរមែងទទួលអានិសង្សច្រើន ទទួលផលច្រើន ក្នុងអនាគតកាល មានការទទួលនូវសម្បត្តិក្នុងឋានទេវលោកជាដើម។
បដិគ្គាហកៈ ភិក្ខុ ឬ បុគ្គល ឬ សង្ឃ ជាអ្នកទទួលក្រាលគ្រង និងអនុមោទនាកឋិនត្រូវបានសម្រេចនូវអានិសង្ស ៥យ៉ាងពេញលេញ គ្រប់គ្រាន់ ដរាបដល់រយៈកាលនៃកឋិនខេត្ត។
ពិធីដែលទាយក-ទាយិកា នាំយកសំពត់កឋិនទៅប្រគេនចំពោះភិក្ខុសង្ឃ ដែលបានគង់ចាំវស្សា អស់មួយត្រីមាស (៣ខែ) ក្នុងអាវាស (វត្ត) ណាមួយ និងនៅពេលណាមួយក្នុងកំណាត់ ២៩ថ្ងៃ (ចាប់ពីថ្ងៃ ១រោច ខែអស្សុជរហូតដល់ថ្ងៃ១៥កើតពេញបូណ៌មីខែកត្តិក) ឱ្យលោកក្រាលគ្រងមានឈ្មោះថា“បុណ្យកឋិន“ ឬ “កឋិនទាន“។
បុព្វហេតុកឋិន
វិន័យបិដក ភាគ៨ កឋិនក្ខន្ធកៈ បានចែងអំពីបុព្វហេតុនៃបុណ្យកឋិនថា“ក្នុងសម័យពុទ្ធកាល ព្រះសម្ពុទ្ធ ទ្រង់ពុទ្ធានុញ្ញាតឱ្យភិក្ខុប្រើប្រាស់ តែបង្សុកូលចីវរ ព្រះអង្គពុំទាន់បានពុទ្ធានុញ្ញាតឱ្យប្រើគហបតីចីវរនៅឡើយ“ ។
នាសម័យមួយនោះនៅក្នុងរវាងមជ្ឈិមពោធិកាល ព្រះសម្ពុទ្ធទ្រង់កំពុងតែចាំព្រះវស្សាក្នុងវត្តជេតពន ដែលជាអារាមរបស់អនាថបិណ្ឌិកសេដ្ឋី សាងថ្វាយនៅទៀបក្រុងសាវត្ថី។ គ្រានោះមានភិក្ខុ៣០អង្គ”ភទ្ទវគ្គិយត្ធេរ“ ក្នុងដែនបាឋេយ្យ ជាអ្នកប្រព្រឹត្តធម៌ធុតុង្គរុក្ខមូលនៅក្នុងព្រៃបាននាំគ្នានិមន្តចេញពីទីនោះមកកាន់ក្រុងសាវត្ថី ដើម្បីនឹងចូលក្រាបបង្គំគាល់ព្រះសម្ពុទ្ធ។ ប៉ុន្តែពេលភិក្ខុទាំងអស់បានមកដល់តែត្រឹមសាកេត (ភូមិមួយនៅជាប់នឹងក្រុងសាវត្ថី) ស្រាប់តែថ្ងៃចូលវស្សាក៏មកដល់នឹងស្រូតមកទៀតមិនទាន់ ក៏នាំគ្នាផ្អាកធ្វើដំណើរស្វែងរកទីសេនាសនៈនៅចាំវស្សា៣ខែ នាទីនោះតែម្ដងទៅ។
ភិក្ខុសង្ឃទាំង៣០អង្គនោះមានសេចក្ដីអផ្សុកកើតទុក្ខតូចព្រះទ័យយ៉ាងខ្លាំង ដោយគិតឃើញថាព្រះសម្ពុទ្ធទ្រង់គង់នៅទីនោះចម្ងាយត្រឹមតែ៦យោជន៍ (៩៦គីឡូម៉ែត្រ) ទៀតសោះ មិនសមយើងទាំងឡាយស្កុនដំណើរមិនបានចូលគាល់បម្រើព្រះអង្គដូចបំណង។
លុះដល់ថ្ងៃចេញវស្សាបវារណាស្រេចហើយ ភិក្ខុទាំងអស់ក៏នាំគ្នាប្រញាប់ប្រញាល់ចូលកាន់ក្រុងសាវត្ថី។ លុះដល់ហើយ ភិក្ខុទាំង៣០អង្គ ក៏បានចូលទៅក្រាបថ្វាយបង្គំគាល់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ដោយមានស្បង់ចីវរទទឹកជោក។ ព្រះសម្ពុទ្ធ ក៏មានព្រះភាគទ្រង់មានព្រះបន្ទូលរួសរាយរាក់ទាក់ និងត្រាស់សួរសុខទុក្ខភិក្ខុទាំងនោះថា “ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ! តើសរីរយន្តរបស់អ្នកទាំងឡាយ ល្មមអត់សង្កត់បានឬទេ? ល្មមប្រព្រឹត្តទៅបានឬទេ? តើអ្នកទាំងឡាយមានសេចក្ដីព្រមព្រៀងស្មោះស្មើឥតមានវិវាទទាស់ទែងគ្នាទេឬ?“។
ភិក្ខុទាំងឡាយនោះក៏ក្រាបបង្គំទូលនូវសេចក្ដីលំបាកខ្លាំងរបស់ខ្លួនក្នុងការធ្វើដំណើរ ដែលមានមកតាមផ្លូវ ដោយសព្វគ្រប់ប្រការ។
លំដាប់នោះ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធសម្ដែងនូវធម្មកថាប្រារព្ធអំពីសង្សារវដ្ដមិនមានទីបំផុតប្រោសប្រទានដល់ភិក្ខុទាំងនោះ។ លុះចប់ធម៌ហើយ ភិក្ខុទាំងឡាយនោះបានសម្រេចព្រះអរហត្តផលគ្រប់ៗអង្គរួចហើយក៏នាំគ្នាក្រាបថ្វាយបង្គំលាព្រះសម្ពុទ្ធចៀសចេញទៅ។
លំដាប់តអំពីនោះមកព្រះសម្ពុទ្ធទ្រង់ព្រះពុទ្ធចិន្ដាថា “ប្រសិនបើតថាគតបានអនុញ្ញាតនូវកឋិនត្ថារកិច្ចដល់ភិក្ខុទាំងឡាយទុករួចពីគ្រាមុនមកម៉្លេះសមភិក្ខុទាំង៣០អង្គនេះបានលះចីវរមួយទុកនៅកន្លែង ហើយយកជាប់មកជាមួយខ្លួន តែស្បង់មួយប៉ុណ្ណោះមានអត្ថិភាពស្រាលមិនលំបាកតាមផ្លូវយ៉ាងនេះសោះឡើយ។ រីឯកឋិនត្ថារកិច្ចនេះសោត ព្រះពុទ្ធទាំងឡាយគ្រប់ព្រះអង្គក៏ធ្លាប់បានអនុញ្ញាតទុកដល់សាវកពុំដែលលះបង់ផង“។
លុះព្រះសម្ពុទ្ធទ្រង់ព្រះតម្រិះយ៉ាងដូច្នេះហើយ ទើបទ្រង់ត្រាស់ឱ្យប្រជុំភិក្ខុទាំងឡាយរួចហើយ ទ្រង់អនុញ្ញាតនូវកឋិនត្ថារកិច្ចដល់ភិក្ខុទាំងឡាយថា “អនុជានាមិ ភិក្ខវេវស្សំ វុត្ថានំ ភិក្ខុនំ កឋិនំ អត្ថរិតុំ អត្ថតកឋិនទានំ វោ ភិក្ខវេ បញ្ច កប្បិស្សន្តិ“។ ប្រែថា “ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ! តថាគតអនុញ្ញាតឱ្យភិក្ខុទាំងឡាយ ដែលនៅចាំវស្សារួចហើយទទួលក្រាលគ្រងកឋិនបាន។ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ! អានិសង្ស៥ប្រការនឹងសម្រេចដល់ភិក្ខុទាំងឡាយ ដែលជាអ្នកបានក្រាលគ្រង និងបានអនុមោទនាកឋិនរួចហើយនោះ“។
កឋិនកាល (កាលទាន)
ចីវរកឋិនមិនខុសប្លែកគ្នាអំពីចីវរទានដទៃទៀតទេ គ្រាន់តែការធ្វើបុណ្យកឋិនចីវរមានកំណត់កាលបរិច្ឆេទច្បាស់លាស់ និងមានប្រជាប្រិយភាពច្រើន ដែលហៅថា “កឋិនកាល ឬកាលទាន“។
ព្រះសម្ពុទ្ធទ្រង់ពុទ្ធានុញ្ញាតឱ្យភិក្ខុសង្ឃទទួលស្បង់ចីវរអំពីពុទ្ធបរិស័ទ និងគហបតីទាំងឡាយ ក្នុងពេលមួយខែ កំណត់ពីថ្ងៃ១រោច ខែអស្សុជដល់ថ្ងៃ១៥កើតពេញបូណ៌មីខែកត្តិក (ការរវាងពាក់កណ្ដាលខែតុលាដល់ពាក់កណ្ដាលខែវិច្ឆិកា)។ ព្រះសម្ពុទ្ធទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោសអនុញ្ញាត ដល់ភិក្ខុសង្ឃ ជាអ្នកក្រាលគ្រង និងអនុមោទនាកឋិននោះបានទទួលអានិសង្ស៥ប្រការ។
ជនមានសទ្ធាដែលបានធ្វើកឋិនទានឈ្មោះថាជាអ្នកបានគោរពនូវព្រះពុទ្ធដីកា ដែលទ្រង់បានពុទ្ធានុញ្ញាតឱ្យភិក្ខុសង្ឃ បានទទួលអានិសង្ស៥ប្រការផង ជាអ្នកមានចិត្តអាណិតអាសូរ ចំពោះភិក្ខុសង្ឃ ដែលបានគង់ចាំវស្សាអស់ត្រីមាសនោះផង និងជាអ្នកតអាយុព្រះពុទ្ធសាសនា អស់កាលជាយូរអង្វែងទៅផង។
ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់សម្ដែងជាគាថាយ៉ាងនេះថា “សុខស្ស ទាតា មេធាវី សុខំ សោអធិគច្ឆតិ“។ ប្រែថា “ជនដ៏មានប្រាជ្ញា (ណាមួយ) បានធ្វើនូវសេចក្ដីសុខស្រួល (ដល់អ្នកដទៃ) ជននោះឯងរមែងបានជួបប្រទះនឹងសេចក្ដីសុខស្រួល (ជាពិតប្រាកដពុំដែលខានឡើយ)“។
សេចក្ដីអធិប្បាយជាយ៉ាងនេះថា “ជនណាបានធ្វើកឋិនទាន ដែលនាំឱ្យភិក្ខុសង្ឃបានទទួលនូវអានិសង្ស៥យ៉ាងក្នុងរវាង៥ខែបានឈ្មោះថាជាអ្នកឱ្យសេចក្ដីសុខស្រួលដល់អ្នកដទៃក្នុងបច្ចុប្បន្នជាតិ ជននោះឯងតែងបានសុខក្នុងមនុស្សលោក និងទេវលោក ក្នុងអនាគត។
ដោយអំណាចផលានិសង្សនៃកឋិននោះក្នុងអនាគតកាល ជននោះនឹងបានជាឯហិភិក្ខុ ឬឯហិភិក្ខុនីមានត្រៃចីវរកើតឡើងឯកឯងដោយឫទ្ធិនៅពេលបព្វជ្ជាជាបព្វជិតនៅក្នុងសាសនា ព្រះពុទ្ធអង្គណាមួយហើយក៏នឹងបានសម្រេចមគ្គផលនិព្វានក្នុងពេលបព្វជ្ជានោះពុំខានឡើយ“។
តាំងពីពេលនោះតរៀងមកបុណ្យកឋិនបានក្លាយជាបុណ្យទំនៀមមួយរបស់ពួកពុទ្ធបរិស័ទ ដើម្បីបំពេញនូវសេចក្ដីត្រូវការស្បង់ចីវរដ៏វិសេសនេះ។
ពិធីបុណ្យមាឃបូជា
មាឃបូជា ជាពីធីបុណ្យមួយដែលមានសារៈសំខាន់នៅក្នុងពុទ្ធសាសនា ដែលរួមមាន : មាឃបូជា ពិសាខបូជា អាសាឍបូជា និងបុណ្យបវារណា (ចេញវស្សា)។ បុណ្យមាឃបូជាប្រារព្ធឡើង ដើម្បីរំលឹកដល់ថៃ្ងដែល ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់ប្រកាសបង្កើត ព្រះពុទ្ធសាសនាឡើងក្នុងលោកនាប្រទេសឥណ្ឌាកាលពី ៥៨៨ ឆ្នាំ មុនគ្រិស្តសករាជ នាថៃ្ងទី ១៥កើត ខែមាឃ ក្រោយពីការត្រាស់ដឹងរបស់ព្រះអង្គចំនួន ៩ ខែគត់។ ការបង្កើតព្រះពុទ្ធសាសនា ក្នុងឋានៈជាអង្គការសាសនាមួយនេះ ធ្វើឡើងនៅ ក្នុងចំណោម ព្រះសង្ឃចំនួន ១២៥០ អង្គ ជាសមាជិក ក្នុងអង្គមហាសន្និបាតមួយ ដែលបាននិមន្តមកពីគ្រប់ស្រទាប់វណ្ណៈទាំងអស់។ នៅក្នុងមហាសន្និបាតនោះ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ទ្រង់បានប្រកាសនៅគោលការណ៍ ចំនួន១១ ប្រការ សម្រាប់ឲ្យសមាជិកមហាសន្និបាត ទាំងអស់កាន់យកជាវិថីជីវិត និងសម្រាប់យកទៅ ផ្សព្វផ្សាយ ដល់ជនដទៃទៀត ឲ្យបានយល់ពី ពុទ្ធសាសនា ។ គោលការណ៍ ទាំង១១ប្រការនេះ មានឈ្មោះជាភាសាបាលីថា “ឱវាទបាដិមោក្ខ” ដែលពុទ្ធសាសនិកជនម្នាក់ៗ ត្រូវយកមក សិក្សាឲ្យយល់ដឹង និងអនុវត្តដូចតទៅ :
គោលបំណងៈ គោលបំណងរបស់របស់ ព្រះពុទ្ធសាសនា ឬក៏ដូចជា គោលបំណងរបស់ ពុទ្ធសាសនិកម្នាក់ៗ គឺ សែ្វងរកនិព្វានដែលប្រែថា សភាវប្រាសចាក ទុក្ខមិនមាន សេចក្តីទុក្ខ មិនមានបញ្អា នៅក្នុងដួងចិត្តរបស់ខ្លួន ពាក្យនិព្វាននេះ មានន័យស្មើនិង ពាក្យថា “សន្តិ “ដែលប្រែថា” សេចក្តីស្ងប់ ” ។ យើងអាចនិយាយថា គោលបំណង របស់ព្រះពុទ្ធសាសនា គឺការបង្កើតឡើងនូវ សន្តិភាព ក្នុងដួងចិត្តនេះដែរ ក៏ជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃ សន្តិភាពក្នុងសង្គម ដែលខ្លួនរស់នៅផង។ ការកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនា គឺជាការប្រឹងប្រែង ដើម្បីបង្កើតសន្តិភាពដល់ខ្លួន និងចូលរួមចំណែកដល់ សន្តិភាពសង្គម និងពិភពលោក នេះជាកាតព្វកិច្ច ដែលពុទ្ធសាសនិកម្នាក់ៗ ត្រូវប្រឹងប្រែង ធ្វើអោយសម្រេច ។
គោលដៅ :សន្តិភាព ប្ញនិញ្វន មិនមែនកើតឡើងដោយការសុំបន់ស្រន់បួងសួងទេ និងក៏មិនអាចកើត ឡើងដោយសារផ្តល់ ឬប្រទានឲ្យ ដោយចិត្តស្រឡាញ់ មេត្តារបស់ អាទិទេព ឬព្រះជាម្ចាស់ អង្គណាមួយឡើយ សន្តិភាពនេះ កើតដោយសារការសន្សំ របស់សកម្មភាព៣យ៉ាងគឺ:
ការមិនធ្វើអាក្រក់ ការកម្ចាត់អំពើអាក្រក់ ការកម្ចាត់អំពើអាក្រក់ និងការពារអំពើអាក្រក់គ្រប់ប្រភេទ មិនឲ្យកើតក្នុងជីវិតរស់នៅទាំងផ្លូវកាយនិងផ្លូវសម្តី។
ការធ្វើអំពើល្អ បង្កើតអំពើល្អ និងរក្សាអំពើល្អឲ្យ ស្ថិតសេ្ថរគង់វង្សក្នុង ជីវិតរស់នៅប្រចាំថៃ្ង ទាំងអំពើល្អខាងផ្លូវកាយនិងផ្លូវសម្តី។
ពង្រឺងចិត្តដែលជាមូលដ្ឋាននៃអំពើ ដោយកម្ចាត់កិលេស ឬមេរោគដែលតោង ចិត្តឲ្យអស់ទៅ រហូតដល់ចិត្តស្អាតបរិសុទ្ធ មិនមានសភាវៈអាក្រក់ស្ថិតនៅ។
លក្ខណៈរបស់ព្រះពុទ្ធសាសនិកជន ៖
លក្ខខណ្ឌទី១៖ មានការអត់ធ្មត់ក្នុងការធ្វើអំពើល្អ និង កម្ចាត់អំពើអាក្រក់។
លក្ខខណ្ឌទី២៖ មិនប្រើអំពើហិង្សាក្នុងការរស់នៅ។
លក្ខខណ្ឌទី៣៖ មិនប្រើពាក្យបៀតបៀននិងតិៈដៀលអ្នកដទៃ។
លក្ខខណ្ឌទី៤៖ រក្សាសីល រស់នៅក្នុងច្បាប់ យកច្បាប់ជាធំ។
លក្ខខណ្ឌទី៥៖ បរិភោគ ប្រើប្រាស់វត្ថុទាំងទ្បាយដោយសន្សំសំចៃនិងស្គាល់ប្រមាណ។
លក្ខខណ្ឌទី៦៖ ចូលចិត្តភាពស្ងប់ស្ងាត់ និង បង្កើតបរិយាកាសស្ងប់ស្ងាត់។
លក្ខខណ្ឌទី៧៖ មានសេចក្តីព្យាយាមក្នុងការសម្អាតចិត្ត ធ្វើឲ្យចិត្តមានសមាធិ។
មេរៀនពីបុណ្យមាឃបូជា ៖ថៃ្ងនេះជាថៃ្ងដែល ព្រះពុទ្ធអង្គទ្រង់ប្រកាសគោលការណ៍ទាំង១១ ប្រការនេះ សម្រាប់ជាប្រយោជន៍ដល់បរិស័ទយកទៅប្រើប្រាស់ៈ
ចំណុច១៖ ក្នុងឋានៈជាបរិស័ទ ការអនុវត្តន៍តាមប្រការទាំង១១នេះ នឹងនាំទៅរកសន្តិភាពផ្លូវចិត្តជាពិតប្រាកដ។
ចំណុច២៖ ក្នុងឋានៈជាពលរដ្ឋ ក្នុងសង្គមការមាន គោលបំណង រួមមានគោលដៅដូចគ្នា និងការប្រព្រឹត្តប្រហាក់ប្រហែលគ្នានេះ នឹងអាចនាំមកនូវ សន្តិភាព និង ការអភិវឌ្ឍន័ដែលប្រកបដោយនិរន្តភាព។
ចំណុច៣៖ ក្នុងឋានៈជាក្រុមបក្សនៅ ក្នុងសង្គម ឬប្រទេសជាតិមួយ ដែលព្យាយាម សែ្វងរកនូវឱកាស ដើម្បីរក្សាសន្តិភាព និងជំរុញដល់ ការអភិវឌ្ឍន៍ដល់ ប្រទេសជាតិតែឯងនោះ ការគោពតាមគោលការណ៍ទាំង ១១ប្រការនេះ នឹងកាត់បន្ថយបាននូវអស្ថិរភាព ជម្លោះ និងអំពើ ហិង្សា ដែលកើតមកពីការប្រកូតប្រជែងគ្នាបាន។
ចំណុច៤៖ ក្នុងឋានៈជាអ្នកផ្សាយសាសនា ការប្រព្រឹត្តទៅតាមគោលការណ៍នេះ នឹងនាំឲ្យមានការយោគយល់ការផ្តល់កិត្តិយស ដល់គ្នានិងគ្នា និងការរស់នៅជុំគ្នា ក្នុងឋានៈជាមនុស្សជាតិបាន បើទោះជាមាន សាសនាខុសគ្នាៗក៏ ដោយ។ ចំណុច៥ ក្នុងឋានៈជាអន្តរជាតិ ការគោរពតាមគោលការណ៍នេះ នឹងនាំមកនូវនិរន្តរភាព របស់មនុស្សជាតិ បរិស្ថានធម្មជាតិ ពិភពសត្វ និងអាកាសធាតុដ៏យូរអងែ្វងបាន ដោយមិនបាច់ ព្រួយបារម្ភក្នុងការដណ្តើមគ្នា ដើម្បីរស់ឡើយ។
សង្ឃឺមថា យើងម្នាក់ៗអាចទាញយកប្រយោជន៍បានខ្លះពីថៃ្ងមាឃបូជានេះ នឹងអញ្ជើញនាំគ្នាធ្វើបុណ្យទានរក្សាសីល និងសមាធិសម្អាតចិត្ត របស់ខ្លួនក្នុងថៃ្ងនេះ ដើម្បីបូជា និង រំលឹកចំពោះគុណព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធដែលព្រះអង្គ បានបង្កើត ព្រះពុទ្ធសាសនាសម្រាប់ជាមាគ៌ាជីវិតដល់ពួកយើងទាំងអស់គ្នា។
ឯកសារយោង
អត្ថបទរបស់លោកធម្មបណ្ឌិត ហេង មណីចិន្តា នាយកអង្គការពុទ្ធសាសនាដើម្បីអភិវឌ្ឍន៍
បុណ្យវិសាខបូជា
ពិធីបុណ្យវិសាខបូជានេះ គឺជាពិធីឧទ្ទិសចំពោះពេលវេលាសំខាន់ចំនួន៣ គឺនៅពេល ព្រះពុទ្ធទ្រង់ប្រសូត្រចាកឧទ្ធរមាតា ពេលព្រះពុទ្ធទ្រង់ បានសម្រេចនូវអរិយសច្ចៈ និងពេលទ្រង់ចូលព្រះបរិនិព្វាន អ្នកណាដែលបានចូលរួមក្នុងពិធីបុណ្យនេះ ហើយតាំងចិត្តអធិដ្ឋានរំលឹកដល់គុណព្រះពុទ្ធបរមគ្រូ អ្នកនោះឯង នឹងទទួលបានផល្លានិសង្សច្រើនណាស់។
ម្ដាយដើមរបស់មនុស្ស
តាមគម្ពីរព្រះពុទ្ធសាសនាម្ដាយដើមមាន៩គឺ៖
ម្ដាយទី១៖ ជាអ្នកបង្កើតអាត្ម័នសង្ខារ ។
ម្ដាយទី២៖ ជាអ្នកថែរក្សា ។
ម្ដាយទី៣៖ ជាអ្នកជូនផ្លូវឲ្យមកចាប់បដិសន្ធិនាឋានកណ្ដាល ។
ម្ដាយទី៤៖ ជាអ្នកសង់ផ្ទះឲ្យនៅ ឬរកផ្ទៃឲ្យកំណើត ។
ម្ដាយទី៥៖ ជាអ្នកបង្កើត បំពេញឲ្យមើលឃើញ ដឹងឮនូវអ្វីៗទាំងឡាយ ។
ម្ដាយទី៦៖ គឺម្ដាយដែលបានបង្កើត និងចិញ្ចឹមថែរក្សាសព្វថ្ងៃនេះ ។
ចំណែកម្ដាយ៣ទៀតក្នុងសាស្ត្រាលោកថា ពុំគួរឲ្យសម្ដែងឡើយ បានន័យថា ម្ដាយ៣ទៀតនេះគឺជាអ្នកទទួលជីវិតឲ្យត្រលប់ទៅវិញ ៕
ព្រះពុទ្ធសាសនាគីជាទ្រឹស្តីសកល ហើយទ្រឹស្តីនោះទៀតសោតគឺមិនមែនជាទ្រឹស្តីដែលដោះស្រាយនៅបញ្ហាឲ្យជាប់ជំពាក់ក្នុងលោកឡើង តែដោះស្រាយដើម្បីឲ្យរូចពីបញ្ហាលោកនេះ។
តើចំនុចសំខាន់នៃបុណ្យវិសាខបូជាមានប៉ុន្មានចំនុចធំៗ?
Pingback: គេហទំព័រ វត្តបុញ្ញក្ខេត្តារាម (ទួលទ្រាត្បួង) | wattoultrea
Pingback: ព្រះពុទ្ធសាសនា |