[..] និញ្វនជាគុណជាតិដែលមាននៅជាស្ថាពរ មិនមានការប្រែប្រួលជាលទ្ធផល ដែលកើតមកអំពីចិត្តបរិសុទ្ធនៃពុទ្ធបរិស័ទ ។ និញ្វនពុំមែនជាទីវាលល្ហល្ហេវដូចអាកាសធាតុទេ ត្រង់ពាក្យដែលថា “និញ្វនសូន្យនោះ” មិនមែនសូន្យខ្លួនឯងទេ គឺសូន្យស្ងាត់ចាកកិលេសគ្រប់យ៉ាងសូន្យស្ងាត់ចាកជាតិ ជរា ព្យាធិ មរណៈ សមដូចពុទ្ធភាសិតថា “និញ្វនំ បរមំ សុញ្ញំ” និញ្វនជាគុណជាតសូន្យដ៏ក្រៃលែង, និញ្វនំ បរមំ វទន្តិ ពុទ្ធា ព្រះពុទ្ធទាំងឡាយតែងពោលថា និញ្វនជា គុណជាតប្រសើរក្រៃលែង” ។
ពាក្យថា “និញ្វនសូន្យនោះ” សំដៅយកការស្ងាត់ចាកសង្សារវដ្ដ គ្រឿងវិលវល់ ជួបប្រទះនឹងការកើតស្លាប់ ពុំមែននិញ្វនសូន្យទទេឯងៗនោះឡើយ ។ ដូចពាក្យថា “តាមោ សុញ្ញោ នគរំ សុញ្ញំ តេហំ សុញ្ញំ ប្រែថា ស្រុកសូន្យ, ក្រុងសូន្យ, ផ្ទះសូន្យ” ។ ពាក្យថា ស្រុកសូន្យ បានដល់ស្រុកសូន្យចាកមនុស្ស ក្នុងកាលដែលមានអាសន្នរោគ ឬអហិវាតករោគ មនុស្សក្នុងស្រុកភៀសខ្លួនរត់ចេញចោលស្រុក ស្ងាត់ពីស្រុកសូន្យឈឹង ។ ក្រុងសូន្យ ផ្ទះសូន្យ ក៏មានសេចក្ដីដូចគ្នា ។ ស្រុកសូន្យ, ក្រុងសូន្យ, ផ្ទះសូន្យនោះគឺសូន្យស្ងាត់តែមនុស្ស ដោយមិនមានមនុស្សនៅក្នុងស្រុក, ក្នុងទីក្រុង, ក្នុងផ្ទះប៉ុណ្ណោះ ពុំមែនសូន្យស្រុក សូន្យទីក្រុង សូន្យផ្ទះ ដោយគ្មានស្រុក គ្មានទីក្រុង គ្មានផ្ទះនោះឡើយ ។
ស្រុកសូន្យ, ទីក្រុងសូន្យ, ផ្ទះសូន្យនោះ, គឺស្រុកមាននៅ, ទីក្រុងមាននៅ, ផ្ទះមាននៅដោយពិត ប៉ុន្តែមិនមានមនុស្សនៅ សេចក្ដីនេះយ៉ាងណា និញ្វនមាននៅជាប្រាកដដូចជាសស្សិតវត្ថុមួយគ្រាន់តែសូន្យស្ងាត់ចាកជាតិ ជរា ព្យាធិ មរណៈ ប៉ុណ្ណោះក៏យ៉ាងនោះដែរ ។ […] អានអត្ថបទពេញ...
សម្តេចព្រះមហាសុមេធាធិបតី ជោតញ្ញាណោ ជួន ណាត ព្រះ
សង្ឃរាជថ្នាក់ទី១នៃគណៈមហា
និកាយ ព.ស២៤៤៧-២៥១៣។
គេហទំព័រព្រះពុទ្ធសាសនាខ្មែរ 
សំណួរមិនមែនផ្ចាញ់ផ្ចាលទេ ព្រោះចង់ដឹងៈ ព្រះពុទ្ធបានចូលនិព្វានទៅហើយគឺសូន្យ
ចុះហេតុអ្វីខ្មែរបួងសួងទៅដល់ព្រះពុទ្ធទៀត? បើសូន្យគ្មានព្រលឹងព្រះមកឃើញពុទ្ធបរិស័ទ
គោរពព្រះអង្គផងហ្នឹង!។
ព្រះពុទ្ធអង្គបានហាមមិនឲ្យពុទ្ធបរិស័ទឬព្រះសង្ឃកាប់ឆ្ការព្រៃ ចុះហេតុអីក៏ខ្មែរនាំគ្នាសាងសង់
វត្តអារាមស្ទើរតែគ្រប់ភូមិ ។ ព្រះសង្ឃខ្លាចបាបមិនហ៊ានបោសសម្អាតឆ្ការស្មៅ តែព្រះសង្ឃឲ្យ
សិស្សឬអ្នកស្រុកឆ្ការព្រៃលើកដីជីកស្រះ តើព្រះសង្ឃទទួលបាបឬទេ?
-សូមសិក្សាពីអត្ថន័យពិតពាក្សនិព្វាន។(ព្រះពុទ្ធមិនអោយគោរពរូបកាយព្រះអង្គទេព្រះអង្គអោយបតិបត្តតាមការប្រៀនប្រដៅពីព្រះអង្គ ហើយមិនបួងសួងសុំព្រះអង្គដែ)។
៌-សូមសិក្សាវិន័យបិដកអោយបានច្បាស់។(ខ្ញុំមិនបានជួបហាមកាប់ឈើទេ)។
សស្សតទិដ្ឋិ Eternalism ព្រះពុទ្ធមិនព្រមទទួលភាពហួសហេតុ២យ៉ាង គឺសស្សតទិដ្ឋិ១ និងឧច្ឆេទទិដ្ឋិ១ ។ ដើម្បីបាននូវសមាទិដ្ឋិ ទិដ្ឋិដ៏ត្រឹមត្រូវ គេត្រូវយល់ច្បាស់ពីទិដ្ឋិហួសហេតុទាំង២យ៉ាងនេះ ។ សស្សតទិដ្ឋិជាទ្រឹស្តី ឬជំនឿដែលទាក់ទងទៅនឹងជីវិតអចិន្រៃយ៍ ឬរបស់អចិន្រៃយ៍ ។ មុនពុទ្ធកាល គេបង្រៀនថា មានអង្គភាពអចិន្រៃយ៍ដែលតាំងនៅរហូត ហើយមនុស្សអាចមានជីវិតអចិន្រៃយ៍ ដោយការរក្សាទុក នូវព្រលឹងអចិន្រៃយ៍របស់គេ ដើម្បីឲ្យបានចូលជាចំណែកនៃ រូបកំពូលអាទិទេព ។ ក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ជំនឿនេះហៅថាសស្សតទិដ្ឋិ ដែលស្ថិតស្ថេរដល់សព្វថ្ងៃនេះ ព្រោះតែតណ្ហាដើម្បីភពអចិន្រ្តៃយ៍ ។ ហេតុអ្វីបានជាព្រះពុទ្ធ មិនទទួលសស្សតទិដ្ឋិនេះ? ព្រោះថាកាលណាយើងយល់ អំពីអ្វីៗក្នុងលោកនេះ ទៅតាមសភាពពិតរបស់វា យើងមិនអាចរកឃើញអ្វីណាមួយ ដែលស្ថិតស្ថេររហូត ជាអចិន្រ្តៃយ៍នោះឡើយ ។ វាតែងតែប្រែប្រួល ហើយបន្តការផ្លាស់ប្តូរជានិច្ច តាមការប្រែប្រួលនៃបច្ច័យ ដែលវាអាស្រ័យលើ ។ កាលណាយើងធ្វើការវិភាគនៃអ្វីៗ យើងមិនឃើញ មានអង្គភាពអចិន្រ្តៃយ៍ ដែលតាំងនៅរហូតទេ ។ ព្រោះហេតុនេះឯង ទើបថាសស្សតទិដ្ឋិ ជាទិដ្ឋិមិនត្រឹមត្រូវ
ឧច្ឆេទទិដ្ឋិ Nihilism ទស្សនៈហួសហេតុទី២ គឺ ឧច្ឆេទទិដ្ឋិ ដែលអ្នកនិយមទិដ្ឋិនេះប្រកាសថា មនុស្សស្លាប់ទៅសូន្យមិនកើតទៀត ។ ទស្សនៈនេះជារបស់ រូបធាតុទស្សនវិទ្យា Materialistic philosophy ដែលមិនយល់ព្រមទៅលើ ការចេះដឹងនៃហេតុបច្ច័យនៃចិត្ត ។ ទស្សនវិទ្យាផ្នែករូបនិយម Materialism យល់ដឹងតែ១ផ្នែកប៉ុណ្ណោះ (រូបធាតុ) ។ ឧច្ឆេទទិដ្ឋិនិយមមិនចាប់អារម្មណ៍ ពីផ្នែកមួយទៀតនៃជីវិត ដែលទាក់ទងទៅនឹង ហេតុបច្ច័យនៃចិត្តទេ ។ បើនរណាមួយប្រកាសថា ជីវិតដែលរលត់ទៅ មិនត្រឡប់កើតវិញទេ គឺជាការប្រកែកមិនទទួលស្គាល់ថា មានការបន្តនៃមនោសង្ខារ Mental conditions ។ ដើម្បីយល់ដឹងអំពីជីវិត គេត្រូវសិក្សាទាំងផ្នែករូបធាតុ និងចិត្តផង ទាំង២ផ្នែក ។ កាលណាយើងយល់ដឹងទាំងចិត្តសង្ខារ និងរូបសង្ខារផង យើងមិនអាចនិយាយថា គ្មានការកើតក្រោយការស្លាប់នោះឡើយ ។ ទស្សនៈរបស់អ្នកនិយមឧច្ឆេទទិដ្ឋិ ចំពោះជីវិត ចាត់ទុកថាជាទស្សនៈខុស ព្រោះទស្សនៈនេះ គ្មានមូលដ្ឋានពេញលេញ ក្នុងការយល់ដឹង លើសេចក្តីពិត ។ ព្រោះហេតុនេះហើយ ដែលព្រះពុទ្ធមិនទទួល យល់ព្រមទិដ្ឋិនេះ ។
ផ្លូវកណ្តាលការប្រៀនប្រដៅរបស់ព្រះពុទ្ធ អំពីកម្ម ជាការគ្រប់គ្រាន់ហើយ ចំពោះការបញ្ជាក់ថា ព្រះអង្គមិនបង្រៀន អំពីទ្រឹស្តីស្លាប់ទៅសូន្យទេ ។ ព្រះពុទ្ធសាសនាទទួលព្រមថា ជីវិតមិនរលត់ សូន្យបន្ទាប់ពីស្លាប់ មិនមែនក្នុងន័យថា ជាព្រលឹងអចិន្រ្តៃយ៍ទេ ប៉ុន្តែក្នុងន័យនៃការបន្តភពថ្មី ។ ព្រះពុទ្ធមិនព្រមចូលរួម ក្នុងការប៉ាន់ស្មាន អំពីសកលលោកទេ ។ ព្រះអង្គប្រកាសយ៉ាងច្បាស់ថា បញ្ហាដែលប្រឈមមុខ នឹងមនុស្សជាតិ មិនមែននៅក្នុងអតីតកាល ឬអនាគតកាល របស់ព្រះអង្គទេ ប៉ុន្តែនៅក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ន ភ្លាមៗនេះឯង ។ ចំណេះចេះដឹងនៃសស្សតទិដ្ឋិនិយម និងឧច្ឆេទទិដ្ឋិនិយម គ្មានផ្លូវនឹងជួយ មនុស្សឲ្យបំបែកសំយោជនៈកិលេស ដែលចងព្រះអង្គទៅនឹងភព ហើយដែលជាប្រភព នៃទោមនស្សទាំងអស់របស់ព្រះអង្គ ដែលកើតមកការខ្វះលទ្ធភាព នឹងបំពេញតណ្ហាគ្រប់យ៉ាង របស់ព្រះអង្គ ។ មុននឹងបុគ្គលណាម្នាក់ ដើរលើផ្លូវទៅកាន់ព្រះនិព្វាន បុគ្គលនោះគប្បីមានសមាទិដ្ឋិជាមុនសិន គឺនៅពេលដែលគេដឹង អ្វីដែលគេស្វែងរក ពេលនោះគេនឹងអាចសម្រេចវាបាន ។
ចូឡសុញ្ញតសូត្រ (Cula-suññata Sutta) (សៀវភៅភាគ២៧ ទំព័រទី ៣ ដល់ ១៦)
[១] ខ្ញុំបានស្តាប់មកយ៉ាងនេះ ។ សម័យមួយ ព្រះមានព្រះភាគ ទ្រង់គង់ក្នុងប្រាសាទរបស់មិគារមាតា (ប្រាសាទរបស់នាងវិសាខា) ក្នុងបុព្វារាម ទៀបក្រុងសាវត្ថី ។ នៅរាត្រីនោះ ព្រះអានន្ទ បានចេញមកពីទីសមាធិស្ងាត់មួយ ហើយចូលគាល់ព្រះមានព្រះភាគ ។ លុះចូលទៅដល់ ក៏ថ្វាយបង្គំព្រះមានព្រះភាគ ហើយគង់ក្នុងទីសមគួរ ។ លុះព្រះអានន្ទ គង់ក្នុងទីសមគួរហើយ ក៏ទូលស្នើនឹងព្រះមានព្រះភាគដូច្នេះថា ៖ សម័យមួយ ព្រះមានព្រះភាគ ទ្រង់គង់ក្នុងនគរនាគារកៈ (Nagaraka) ដែលជានិគមរបស់ពួកសក្យៈ (Sakyans) ក្នុងសក្កជនបទ (Sakyan town) ។ នៅទីនោះ ខ្ញុំព្រះអង្គបានស្តាប់ក្នុងទីចំពោះព្រះភក្ត្រ, បានរៀនក្នុងទីចំពោះព្រះភក្ត្រ នៃព្រះមានព្រះភាគ ថា ៖ ម្នាលអានន្ទ “ឥឡូវនេះតថាគតតាំងនៅស៊ប់ក្នុងសុញ្ញតា ” (I now remain fully in a dwelling of emptiness) ។ តើខ្ញុំព្រះអង្គបានស្តាប់ពាក្យនោះដោយប្រពៃ បានរៀនដោយប្រពៃ បានយកចិត្តទុកដាក់ដោយប្រពៃ បានចងចាំដោយប្រពៃហើយឬ ?”
[២] ព្រះមានព្រះភាគទ្រង់ត្រាស់ថា ៖ “អើអានន្ទ អ្នកបានស្តាប់ពាក្យនោះដោយប្រពៃ បានរៀនដោយប្រពៃ បានយកចិត្តទុកដាក់ដោយប្រពៃ បានចងចាំដោយប្រពៃហើយ ។ កាលពីដើមក្តី ឥឡូវនេះក្តី “តថាគតតាំងនៅស៊ប់ក្នុងសុញ្ញតា” (I remain fully in a dwelling of emptiness) ។ ការនោះមានឧបមាដូចជាប្រាសាទរបស់មិគារមាតានេះ ដែលឥតមានដំរី គោ សេះ លា, ឥតមានមាស និង ប្រាក់, ឥតមានការជួបជុំស្រី និង ប្រុស ។ នៅទីនេះ មានវត្ថុដែលមិនសូន្យ (non-emptiness) តែមួយគត់ គឺសភាវៈតែមួយ (singleness) ដោយសារតែវត្តមានភិក្ខុសង្ឃ ។ ពេលភិក្ខុមួយរូបមិនខ្វល់យកចិត្តទុកដាក់លើគាមសញ្ញា (ការសម្គាល់ថាស្រុក), មិនខ្វល់យកចិត្តទុកដាក់លើមនុស្សសញ្ញា (ការសម្គាល់ថាមនុស្ស), ភិក្ខុនោះយកចិត្តទុកដាក់លើសភាវៈតែមួយ (singleness) ព្រោះអាស្រ័យអរញ្ញសញ្ញា (perception of wilderness) ។ ចិត្តរបស់ភិក្ខុរូបនោះសប្បាយ ស្កប់ តាំងនៅ ជឿស៊ប់ ក្នុងអរញ្ញសញ្ញា ។
ភិក្ខុនោះ ដឹងច្បាស់ថា ៖ “ការរំខាន (disturbance) ទាំងឡាយ ដែលនៅមានវត្តមាន ព្រោះអាស្រ័យគាមសញ្ញា មិនមានវត្តមានក្នុងទីនេះទេ ។ ការរំខានទាំងឡាយ ដែលនៅមានវត្តមាន ព្រោះអាស្រ័យមនុស្សសញ្ញា មិនមានក្នុងទីនេះទេ ។ ការរំខានបន្តិចបន្តួចដែលនៅមានវត្តមាន គឺជាសភាវៈតែមួយ (singleness) ព្រោះអាស្រ័យអរញ្ញសញ្ញា (wilderness) ។ ភិក្ខុនោះ ដឹងច្បាស់ថា ៖ របៀបសម្គាល់សញ្ញានេះ គឺគ្មានគាមសញ្ញាទេ ។ របៀបសម្គាល់នេះ គឺគ្មានមនុស្សសញ្ញា ។ មានវត្ថុមិនសូន្យ (non-emptiness) តែមួយប៉ុណ្ណោះ គឺសភាវៈតែមួយ (singleness) ព្រោះអាស្រ័យអរញ្ញសញ្ញា (wilderness) ។ ដូច្នេះ ភិក្ខុរូបនោះចាត់ទុក ការរំខាននោះថាសូន្យ នូវអ្វីដែលគ្មាននៅត្រង់នោះ ។ ភិក្ខុ ដឹងច្បាស់ថា ការរំខានដែលនៅសេសសល់ កំពុងមានវត្តមាន ៖ “មានរបស់នេះ” ។ របស់នេះ (ការឈានចូលក្នុងសុញ្ញតារបស់ភិក្ខុនោះ) ស្របនឹងសេចក្តីពិត មិនប្រែប្រួលអត្ថន័យ និង បរិសុទ្ធស្អាត ។
បឋវីសញ្ញា (Perception of Earth)
[៣] ម្នាលអានន្ទ លើសពីនោះទៀត ដោយមិនយកចិត្តទុកដាក់លើមនុស្សសញ្ញា, មិនយកចិត្តទុកដាក់លើអរញ្ញសញ្ញា (perception of wilderness), ភិក្ខុយកចិត្តទុកដាក់លើសភាវៈតែមួយ (singleness) ព្រោះអាស្រ័យបឋវីសញ្ញា (ការសម្គាល់ថាដី) ។ ចិត្តរបស់ភិក្ខុនោះសប្បាយ ជ្រះថ្លា តាំងនៅ ជឿស៊ប់ ក្នុងបឋវីសញ្ញា (perception of earth) ។ ប្រៀបដូចជាស្បែកគោ ដែលគេទាញលាតសន្ធឹងឲ្យបាត់រួញ ដោយភ្ជាប់នឹងស្នឹងមួយរយ ភិក្ខុមិនយកចិត្តទុកដាក់ចំពោះទីខ្ពស់និងទីទាប, ទន្លេក្នុងជ្រោះជ្រៅ, ផ្លូវមានដង្គត់និងបន្លាច្រូងច្រាង, ទួលមានថ្មរដិបរដុប នៅលើផែនដីនេះ, ភិក្ខុយកចិត្តទុកដាក់លើសភាវៈតែមួយ (singleness) ដែលអាស្រ័យលើបឋវីសញ្ញា (perception of earth) ។ ចិត្តរបស់ភិក្ខុនោះសប្បាយ ជ្រះថ្លា តាំងនៅ ជឿស៊ប់ ក្នុងបឋវីសញ្ញា ។
ភិក្ខុនោះ ដឹងច្បាស់ថា ការរំខានដែលនៅមានវត្តមានព្រោះអាស្រ័យមនុស្សសញ្ញា (perception of human) មិនមានវត្តមានទេ ។ ការរំខានដែលនៅមានវត្តមានព្រោះអាស្រ័យអរញ្ញសញ្ញា (wilderness) មិនមានវត្តមានទេ ។ ការរំខានបន្តិចបន្តួចដែលនៅមានវត្តមាន គឺសភាវៈតែមួយ (singleness) ព្រោះអាស្រ័យបឋវីសញ្ញា (perception of earth) ។ ភិក្ខុនោះ ដឹងច្បាស់ថា ៖ របៀបសម្គាល់សញ្ញានេះ គឺគ្មានមនុស្សសញ្ញាទេ ។ របៀបសម្គាល់នេះ គឺគ្មានអរញ្ញសញ្ញាទេ ។ មានវត្ថុមិនសូន្យ (non-emptiness) តែមួយប៉ុណ្ណោះ គឺសភាវៈតែមួយ (singleness) ព្រោះអាស្រ័យបឋវីសញ្ញា (perception of earth) ។ ដូច្នេះ ភិក្ខុរូបនោះចាត់ទុកការរំខាននោះថាសូន្យ នូវអ្វីដែលគ្មាននៅត្រង់នោះ ។ ភិក្ខុរូបនោះ ដឹងច្បាស់ថា ការរំខានដែលនៅសេសសល់ កំពុងមានវត្តមាន ៖ “មានរបស់នេះ” ។ របស់នេះ (ការឈានចូលក្នុងសុញ្ញតារបស់ភិក្ខុនោះ) ស្របនឹងសេចក្តីពិត មិនប្រែប្រួលអត្ថន័យ និង បរិសុទ្ធស្អាត ។
អាកាសានញ្ចាយតនសញ្ញា (Perception of Space)
[៤] ម្នាលអានន្ទ លើសពីនោះទៀត ដោយមិនយកចិត្តទុកដាក់លើអរញ្ញសញ្ញា (perception of wilderness), មិនយកចិត្តទុកដាក់លើបថវីសញ្ញា (perception of earth) ភិក្ខុយកចិត្តទុកដាក់លើសភាវៈតែមួយ (singleness) ព្រោះអាស្រ័យអាកាសានញ្ចាយតនសញ្ញា (ការសម្គាល់ថាអាកាស) ។ ចិត្តរបស់ភិក្ខុនោះសប្បាយ ជ្រះថ្លា តាំងនៅ ជឿស៊ប់ ក្នុង អាកាសានញ្ចាយតនសញ្ញា (perception of space) ។ ភិក្ខុនោះ ដឹងច្បាស់ថា ការរំខានដែលនៅមានវត្តមាន ព្រោះអាស្រ័យអរញសញ្ញា (perception of wilderness) មិនមានវត្តមានទេ ។ ការរំខានដែលនៅមានវត្តមាន ព្រោះអាស្រ័យបឋវីសញ្ញា (perception of earth) មិនមានវត្តមានទេ ។ ការរំខានបន្តិចបន្តួច ដែលនៅមានវត្តមាន គឺសភាវៈតែមួយ (singleness) ព្រោះអាស្រ័យ អាកាសានញ្ចាយតនសញ្ញា (perception of space) ។ ភិក្ខុនោះ ដឹងច្បាស់ថា ៖ របៀបសម្គាល់សញ្ញានេះ គឺគ្មានអរញ្ញសញ្ញាទេ ។ របៀបសម្គាល់នេះគឺគ្មានបឋវីសញ្ញាទេ ។ មានវត្ថុមិនសូន្យ (non-emptiness) តែមួយប៉ុណ្ណោះ គឺសភាវៈតែមួយ (singleness) ព្រោះអាស្រ័យ អាកាសានញ្ចាយតនសញ្ញា (perception of space) ។ ដូច្នេះ ភិក្ខុរូបនោះចាត់ទុក ការរំខាននោះថា គ្មានអ្វីដែលគ្មាននៅត្រង់នោះ ។ ភិក្ខុរូបនោះ ដឹងច្បាស់ថា ការរំខានដែលនៅសេសសល់ កំពុងមានវត្តមាន ៖ “មានរបស់នេះ” ។ របស់នេះ (ការឈានចូលក្នុងសុញ្ញតារបស់ភិក្ខុនោះ) ស្របនឹងសេចក្តីពិត មិនប្រែប្រួលអត្ថន័យ និង បរិសុទ្ធស្អាត ។
វិញ្ញាណញ្ចាយតនសញ្ញា (Perception of Consciousness)
[៥] ម្នាលអានន្ទ លើសពីនោះទៀត ដោយមិនយកចិត្តទុកដាក់លើបឋវីសញ្ញា (perception of earth), មិនយកចិត្តទុកដាក់លើ អាកាសានញ្ចាយតនសញ្ញា (perception of space) ភិក្ខុយកចិត្តទុកដាក់លើសភាវៈតែមួយ (singleness) ព្រោះអាស្រ័យវិញ្ញាណញ្ចាយតនសញ្ញា (ការសម្គាល់ថាវិញ្ញាណ) ។ ចិត្តរបស់ភិក្ខុនោះសប្បាយ ជ្រះថ្លា តាំងនៅ ជឿស៊ប់ ក្នុង វិញ្ញាណញ្ចាយតនសញ្ញា ។ ភិក្ខុនោះ ដឹងច្បាស់ថា ការរំខានដែលនៅមានវត្តមាន ព្រោះអាស្រ័យបឋវីសញ្ញា (perception of earth) មិនមានវត្តមានទេ ។ ការរំខាន ដែលនៅមានវត្តមាន ព្រោះអាស្រ័យអាកាសានញ្ចាយតនសញ្ញា (perception of space) មិនមានវត្តមានទេ ។ ការរំខានបន្តិចបន្តួច ដែលនៅមានវត្តមាន គឺសភាវៈតែមួយ (singleness) ព្រោះអាស្រ័យ វិញ្ញាណញ្ចាយតនសញ្ញា (perception of Consciousness) ។ ភិក្ខុនោះ ដឹងច្បាស់ថា ៖ របៀបសម្គាល់សញ្ញានេះ គឺគ្មានបឋវីសញ្ញាទេ ។ របៀបសម្គាល់នេះគឺគ្មាន អាកាសានញ្ចាយតនសញ្ញា ទេ ។ មានវត្ថុមិនសូន្យ (non-emptiness) តែមួយប៉ុណ្ណោះ គឺសភាវៈតែមួយ (singleness) ព្រោះអាស្រ័យវិញ្ញាណញ្ចាយតនសញ្ញា (perception of Consciousness) ។ ដូច្នេះ ភិក្ខុរូបនោះចាត់ទុកការរំខាននោះថាសូន្យ នូវអ្វីដែលគ្មាននៅត្រង់នោះ ។ ភិក្ខុរូបនោះ ដឹងច្បាស់ថា ការរំខានដែលនៅសេសសល់ កំពុងមានវត្តមាន ៖ “មានរបស់នេះ” ។ របស់នេះ (ការឈានចូលក្នុងសុញ្ញតារបស់ភិក្ខុនោះ) ស្របនឹងសេចក្តីពិត មិនប្រែប្រួលអត្ថន័យ និង បរិសុទ្ធស្អាត ។
អាកិញ្ចញ្ញាយតនសញ្ញា (Nothingness)
[៦] ម្នាលអានន្ទ លើសពីនោះទៀត ដោយមិនយកចិត្តទុកដាក់លើ អាកាសានញ្ចាយតនសញ្ញា (perception of space), មិនយកចិត្តទុកដាក់លើ វិញ្ញាណញ្ចាយតនសញ្ញា (perception of consciousness) ភិក្ខុយកចិត្តទុកដាក់លើសភាវៈតែមួយ (singleness) ព្រោះអាស្រ័យ អាកិញ្ចញ្ញាយតនសញ្ញា (ការសម្គាល់ថាភាពទទេ) ។ ចិត្តរបស់ភិក្ខុនោះសប្បាយ ជ្រះថ្លា តាំងនៅ ជឿស៊ប់ ក្នុង អាកិញ្ចញ្ញាយតនសញ្ញា (perception of nothingness) ។
ភិក្ខុនោះ ដឹងច្បាស់ថា ការរំខាន ដែលនៅមានវត្តមាន ព្រោះអាស្រ័យ អាកាសានញ្ចាយតនសញ្ញា (perception of space) មិនមានវត្តមានទេ ។ ការរំខានដែលនៅមានវត្តមាន ព្រោះអាស្រ័យវិញ្ញាណញ្ចាយតនសញ្ញា (perception of consciousness) មិនមានវត្តមានទេ ។ ការរំខានបន្តិចបន្តួចដែលនៅមានវត្តមាន គឺសភាវៈតែមួយ (singleness) ព្រោះអាស្រ័យអាកិញ្ចញ្ញាយតនសញ្ញា (perception of nothingness) ។ ភិក្ខុនោះ ដឹងច្បាស់ថា ៖ របៀបសម្គាល់សញ្ញានេះ គឺគ្មាន អាកាសានញ្ចាយតនសញ្ញា ទេ ។ របៀបសម្គាល់នេះគឺ គ្មានវិញ្ញាណញ្ចាយតនសញ្ញា ទេ ។ មានវត្ថុមិនសូន្យ (non-emptiness) តែមួយប៉ុណ្ណោះ ពោលគឺសភាវៈតែមួយ (singleness) ព្រោះអាស្រ័យអាកិញ្ចញ្ញាយតនសញ្ញា (perception of nothingness) ។ ដូច្នេះ ភិក្ខុរូបនោះចាត់ទុកការរំខាននោះថាសូន្យ នូវអ្វីដែលគ្មាននៅត្រង់នោះ ។ ភិក្ខុរូបនោះដឹងច្បាស់ថា ការរំខានដែលនៅសេសសល់ កំពុងមានវត្តមាន ៖ “មានរបស់នេះ” ។ របស់នេះ (ការឈានចូលក្នុងសុញ្ញតារបស់ភិក្ខុនោះ) ស្របនឹងសេចក្តីពិត មិនប្រែប្រួលអត្ថន័យ និង បរិសុទ្ធស្អាត ។
នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនសញ្ញា (Neither Perception nor Non-Perception)
[៧] ម្នាលអានន្ទ លើសពីនោះទៀត ដោយមិនយកចិត្តទុកដាក់លើ វិញ្ញាណញ្ចាយតនសញ្ញា (perception of consciousness), មិនយកចិត្តទុកដាក់លើ អាកិញ្ចញ្ញាយតនសញ្ញា (perception of nothingness) ភិក្ខុយកចិត្តទុកដាក់លើសភាវៈតែមួយ (singleness) ព្រោះអាស្រ័យ នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនសញ្ញា (មិនខ្វល់ចំពោះការមានសញ្ញា ឬ គ្មានសញ្ញា) ។ ចិត្តរបស់ភិក្ខុនោះសប្បាយ ជ្រះថ្លា តាំងនៅ ជឿស៊ប់ ក្នុង នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនសញ្ញា (dimension of neither perception nor non-perception) ។
ភិក្ខុនោះដឹងច្បាស់ថា ការរំខានដែលនៅមានវត្តមាន ព្រោះអាស្រ័យ វិញ្ញាណញ្ចាយតនសញ្ញា (perception of consciousness) មិនមានវត្តមានទេ ។ ការរំខានដែលនៅមានវត្តមាន ព្រោះអាស្រ័យអាកិញ្ចញ្ញាយតនសញ្ញា (perception of nothingness) មិនមានវត្តមានទេ ។ ការរំខានបន្តិចបន្តួចដែលនៅមានវត្តមាន គឺសភាវៈតែមួយ (singleness) ព្រោះអាស្រ័យនេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនសញ្ញា (dimension of neither perception nor non-perception) ។ ភិក្ខុនោះ ដឹងច្បាស់ថា ៖ របៀបសម្គាល់សញ្ញានេះ គឺគ្មានវិញ្ញាណញ្ចាយតនសញ្ញា ទេ ។ របៀបសម្គាល់នេះគឺគ្មានអាកិញ្ចញ្ញាយតនសញ្ញា ទេ ។ មានវត្ថុមិនសូន្យ (non-emptiness) តែមួយប៉ុណ្ណោះ គឺសភាវៈតែមួយ (singleness) ព្រោះអាស្រ័យ នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនសញ្ញា (neither perception nor non-perception) ។ ដូច្នេះ ភិក្ខុរូបនោះចាត់ទុកការរំខាននោះថាសូន្យ នូវអ្វីដែលគ្មាននៅត្រង់នោះ ។ ភិក្ខុរូបនោះដឹងច្បាស់ថា ការរំខានដែលនៅសេសសល់ កំពុងមានវត្តមាន ៖ “មានរបស់នេះ” ។ របស់នេះ (ការឈានចូលក្នុងសុញ្ញតារបស់ភិក្ខុនោះ) ស្របនឹងសេចក្តីពិត មិនប្រែប្រួលអត្ថន័យ និង បរិសុទ្ធស្អាត ។
អនិមិត្តចេតោសមាធិ (Theme-Less Concentration)
[៨] ម្នាលអានន្ទ លើសពីនោះទៀត ដោយមិនយកចិត្តទុកដាក់លើ អាកិញ្ចញ្ញាយតនសញ្ញា (perception of nothingness), មិនយកចិត្តទុកដាក់លើ នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនសញ្ញា (neither perception nor non-perception) ភិក្ខុយកចិត្តទុកដាក់លើសភាវៈតែមួយ (singleness) អាស្រ័យដោយ អនិមិត្តចេតោសមាធិ (សមាធិចិត្តដែលគ្មាននិមិត្ត) ។ ចិត្តរបស់ភិក្ខុនោះសប្បាយ ជ្រះថ្លា តាំងនៅ ជឿស៊ប់ ក្នុង អនិមិត្តចេតោសមាធិ (Theme-Less Concentration of awareness) ។
ភិក្ខុនោះ ដឹងច្បាស់ថា ការរំខានដែលនៅមានវត្តមាន ព្រោះអាស្រ័យអាកិញ្ចញ្ញាយតនសញ្ញា (perception of nothingness) មិនមានវត្តមានទេ ។ ការរំខានដែលនៅមានវត្តមាន ព្រោះអាស្រ័យនេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនសញ្ញា (neither perception nor non-perception) មិនមានវត្តមានទេ ។ ហើយមាននៅសល់តែការរំខាន (disturbance) បន្តិចបន្តួច ដែលភ្ជាប់ជាមួយនឹងសឡាយតនៈ (six sensory spheres) ព្រោះអាស្រ័យកាយនេះ ដែលមានជីវិតជាបច្ច័យ (condition) របស់វា ។ ភិក្ខុនោះ ដឹងច្បាស់ថា ៖ របៀបសម្គាល់សញ្ញានេះគឺ គ្មានអាកិញ្ចញ្ញាយតនសញ្ញា ទេ ។ របៀបសម្គាល់នេះ គឺគ្មាន នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនសញ្ញា ទេ ។ មានវត្ថុមិនសូន្យ (non-emptiness) តែមួយប៉ុណ្ណោះ ដែលភ្ជាប់ជាមួយនឹងសឡាយតនៈ (six sensory spheres) ព្រោះអាស្រ័យកាយនេះ ដែលមានជីវិតជាបច្ច័យ (condition) របស់វា ។ ដូច្នេះ ភិក្ខុរូបនោះចាត់ទុកការរំខាននោះថាសូន្យ នូវអ្វីដែលគ្មាននៅត្រង់នោះ ។ ការរំខានដែលនៅសេសសល់ ភិក្ខុរូបនោះដឹងច្បាស់ថាវាកំពុងមានវត្តមាន ៖ “មានរបស់នេះ” ។ របស់នេះ (ការឈានចូលក្នុងសុញ្ញតារបស់ភិក្ខុនោះ) ស្របនឹងសេចក្តីពិត មិនប្រែប្រួលអត្ថន័យ និង បរិសុទ្ធស្អាត ។
ការរស់នៅដោយសុញ្ញតៈ (Release)
[៩] ម្នាលអានន្ទ លើសពីនោះទៀត ដោយមិនយកចិត្តទុកដាក់លើអាកិញ្ចញ្ញាយតនសញ្ញា (perception of nothingness) មិនយកចិត្តទុកដាក់លើនេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនសញ្ញា (neither perception nor non-perception) ភិក្ខុរូបនោះយកចិត្តទុកដាក់លើសភាវៈតែមួយ ព្រោះអាស្រ័យអនិមិត្តចេតោសមាធិ(1) (theme-less concentration of awareness) ។ ចិត្តរបស់ភិក្ខុនោះសប្បាយ ជ្រះថ្លា តាំងនៅ ជឿស៊ប់ ក្នុងអនិមិត្តចេតោសមាធិ (theme-less concentration of awareness របស់វា។
ភិក្ខុនោះ ដឹងច្បាស់ថា អនិមិត្តចេតោសមាធិ (theme-less concentration of awareness) នេះ អាត្មាអញបានតាក់តែង (fabricated) ហើយ បានរិះគិតសន្សំ (fashioned) ហើយ ។ ភិក្ខុនោះដឹងទៀតថា អ្វីៗដែលបានតាក់តែងហើយ បានរិះគិតសន្សំហើយ គឺមិននៅស្ថិតស្ថេរ (inconstant) ហើយត្រូវរលត់រលាយ (cessation) ជាធម្មតា ។ ពេលភិក្ខុរូបនោះដឹងយ៉ាងនេះ ឃើញយ៉ាងនេះហើយ ចិត្តរបស់ភិក្ខុនោះក៏រួចចាកកាមាសវៈ (effluent of sensuality), រួចចាកភវាសវៈ (effluent of becoming) និង រួចចាកអវិជ្ជាសវៈ (effluent of ignorance) ។ ពេលចិត្តរួចស្រឡះ (release) ហើយ ញាណ (knowledge) ក៏កើតឡើង ភិក្ខុក៏បន្លឺថា “អាត្មាអញមានចិត្តរួចស្រឡះហើយ” (released) ។ ភិក្ខុរូបនោះដឹងច្បាស់ថា ៖ ជាតិ (birth) ឈប់មានទៀតហើយ, អាត្មាអញបានបំពេញចប់ហើយនូវព្រហ្មចារ្យ (holy life), អាត្មាអញក៏បានធ្វើកិច្ចដែលត្រូវធ្វើស្រេចបាច់ហើយ ។ គ្មានកិច្ចដទៃសម្រាប់លោកិយនេះទៀតទេ ។
ភិក្ខុនោះដឹងច្បាស់ថា ការរំខាននៅមាន ព្រោះអាស្រ័យកាមាសវៈ (effluent of sensuality) … ភវាសវៈ (effluent of becoming) … អវិជ្ជាសវៈ (effluent of ignorance) មិនមានទៀតទេ ។ នៅមានតែការរំខានបន្តិចបន្តួច ដែលភ្ជាប់នឹងសឡាយតនៈ ព្រោះអាស្រ័យកាយនេះ ដែលមានជីវិតជាបច្ច័យ (condition) របស់វា ។ ភិក្ខុនោះ ដឹងច្បាស់ថា ៖ របៀបសម្គាល់សញ្ញានេះ គឺគ្មានកាមាសវៈ … ភវាសវៈ … អវិជ្ជាសវៈ ទេ ។ មានវត្ថុមិនសូន្យ (non-emptiness) តែមួយប៉ុណ្ណោះ ដែលភ្ជាប់ជាមួយនឹងសឡាយតនៈ (six sensory spheres) ព្រោះអាស្រ័យកាយនេះ ដែលមានជីវិតជាបច្ច័យ (condition) របស់វា ។ ដូច្នេះ ភិក្ខុរូបនោះចាត់ទុកការរំខាននោះថាសូន្យ នូវអ្វីដែលគ្មាននៅត្រង់នោះ ។ ភិក្ខុរូបនោះដឹងច្បាស់ថា ការរំខានដែលនៅសេសសល់ កំពុងមានវត្តមាន ដោយដឹងច្បាស់ថា “មានរបស់នេះ” ។ របស់នេះ (ការឈានចូលក្នុងសុញ្ញតារបស់ភិក្ខុនោះ) ស្របនឹងសេចក្តីពិត មិនប្រែប្រួលអត្ថន័យ និង បរិសុទ្ធស្អាត ។
[១០] ម្នាលអានន្ទ ក្នុងអតីតកាល សមណៈ (contemplatives) ឬ ព្រាហ្មណ៍ (priests) ណាមួយ បានចូលកាន់ហើយស្ថិតនៅក្នុងសុញ្ញតា (emptiness) ណាមួយ ដែលបរិសុទ្ធ ប្រសើរ និង ក្រៃលែង, ពួកគេបានចូលកាន់ និង ស្ថិតនៅក្នុងសុញ្ញតាដដែលនេះ ដែលបរិសុទ្ធ ប្រសើរ និង ក្រៃលែង ។ ក្នុងអនាគតកាល ពួកសមណៈឬព្រាហ្មណ៍ណាមួយ នឹងចូលកាន់ហើយស្ថិតនៅក្នុងសុញ្ញតាណាមួយ ដែលបរិសុទ្ធ ប្រសើរ និង ក្រៃលែង, ពួកគេនឹងចូលកាន់សុញ្ញតាដដែលនេះ ដែលបរិសុទ្ធ ប្រសើរ និង ក្រៃលែង ។ ក្នុងបច្ចុប្បន្នកាល ពួកសមណៈឬព្រាហ្មណ៍ណាមួយ ចូលកាន់ហើយស្ថិតនៅក្នុងសុញ្ញតា ដែលបរិសុទ្ធ ប្រសើរ និង ក្រៃលែង, ពួកគេចូលកាន់ និង ស្ថិតនៅក្នុងសុញ្ញតាដដែលនេះ ដែលបរិសុទ្ធ ប្រសើរ និង ក្រៃលែង ។
ម្នាលអានន្ទ ហេតុនោះ ក្នុងសាសនានេះ ភិក្ខុត្រូវគិតថា យើងរាល់គ្នា នឹងចូលកាន់សុញ្ញតៈ ដ៏បរិសុទ្ធ ប្រសើរក្រៃលែង ម្នាលអានន្ទ អ្នកទាំងឡាយ គប្បីសិក្សាយ៉ាងនេះឯង ។ លុះព្រះមានប្រភាគ បានត្រាស់ព្រះសូត្រនេះចប់ហើយ ព្រះអានន្ទមានអាយុ ក៏មានចិត្តត្រេកអរ រីករាយនឹងភាសិតរបស់ព្រះមានព្រះភាគ ដោយប្រការដូច្នេះឯង ។
(1) សំគាល់៖ អនិមិត្តចេតោសមាធិ គឺជាសមាធិចិត្តដែលប្រកបដោយវិបស្សនា ។ ព្រោះសមាធិនោះប្រាសចាកនិមិត្ត មានសេចក្តីមិនទៀងជាដើម បានជាលោកហៅថាអនិមិត្ត ។
(ចប់ចូឡសុញ្ញតសូត្រ ទី ១)
សំណួរល្អណាស់ទាន
Pingback: គេហទំព័រ វត្តបុញ្ញក្ខេត្តារាម (ទួលទ្រាត្បួង) | wattoultrea
Pingback: គេហទំព័រ វត្តបុញ្ញក្ខេត្តារាម (ទួលទ្រាត្បួង) | wattoultrea
Pingback: ព្រះពុទ្ធសាសនា |